نشانِ علم و عالم

نشانِ علم و عالم[1]
دکتر مهدی ربیعی*، دکتر داود نوده یی** ، دکتر محمد حسین ضرغامی***
*گروه روانشناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله، تهران، ایران
** مرکز تحقیقات علوم رفتاری، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله، تهران، ایران
*** مرکز تحقیقات علوم رفتاری، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله، تهران، ایران
چکیده
تحقیق حاضر با هدف تحلیل و بررسی مقدماتی حقیقت علم و عالم انجام شده است. تحقیق حاضر به روش تداعی مفاهیم و با رویکردی تحلیلی-انتقادی و با هدف تاکید بر سوالاتی که در ادامه ذکر می‏شوند انجام شد: ابژه‏های مورد مطالعه علم کدامند؟ آیا علم به معنای دقیق کلمه می‏تواند آسیب‏زا باشد؟ آیا علم می‏تواند در طبقه‏ بندی عینی (ابژکتیو) بودن یا ذهنی (سوبژکتیو) بودن قرار بگیرد؟ علم آموختنیست یا یافتنی؟ آیا برای تولید علم می ‏توان بر اساس پروتکل ‏ها، استانداردها یا دستورالعمل ‏های از پیش تعیین شده عمل کرد؟ یافته ‏های این تحقیق در سه بخش علم به مثابه سمپتوم، حقیقتِ علم و تحقیقِ پژوهش ارائه شده است[2].
کلید واژه: علم، عالم، سمپتوم، تحقیق، پژوهش، روانکاوی
علم به مثابه سمپتوم
دانش و علم را می‏توان از سه منظر(تصویری، نمادین و واقع[3]) مورد بررسی و تحلیل قرار داد. کسب دانش در بعد تصویری(خیالی) با هدف ابهام‏زدایی، کمک به بشر و منفعت گرایی دست به مدل سازی می‏زند که اساساً با واقعیت انطباقی ندارد، انسان با این مدل ‏ها به یک آرامش ظاهری می‏رسد ولی زمانی که ذهن از آن محدوده مشخص مدل‏ها خارج می‏شود، دچار اضطراب و وحشت می‏شود[4]. ذهن از قاعده زنون پیروی می‏کند[5] و اگر تمام بخش‏های متناقض و دیالکتیک به کلام درآیند، در آنی از زمان، مدل‏سازی‏های موجود از هم می‏پاشد، نتیجه چنین دانشی در بهترین حالت علامت سوالی ایجاد می‏کند که فرد را از درون به برون روانه می‏کند، چنین دانشی ذهن را از تجربه فردی دور می‏سازد. ذهن به وجود آمده است تا به بشر کمک کند ولی اگر ذهن بخواهد با بشر و طبیعت یکی شود نیاز به بی‏نهایت تقسیم دارد. دانش در بعد تصویر بجای کمک به بشر باعث تبعیض و طبقه‏بندی می‏شود، پایه چنین علمی‏بر حسادت و رقابت و تمیز یافتن و امتیاز بیشتر گرفتن است[6]. در واقع بشر از طریق چنین علمی، مشکل و مسئله ایجاد می‏کند تا موجودیت خود را توجیه کند. بنابراین چنین علمی‏ برای حل نیامده است بلکه با هدف ایجاد معما تحول یافته است. برای مثال از زمانی که روانشناسی و روانپزشکی به وجود آمده است، هر روزه برکشف تعداد اختلالات روانی نیز افزوده می‏شود، گویا روانشناسان و روانپزشکان به شکل موجود به شناسایی اختلالات و ایجاد معمایی بیشتر نیاز دارند[7]. این داستان در مورد حیطه‏های مختلف علمی ‏دیگر نیز صادق است، قطعاً این داستان رفته رفته پیچیده‏تر هم می‏شود، گویا علم به شکل تصویری نیاز دارد تا از بابتی بسیار انتزاعی‏تر و معما گونه‏تر شود تا موجودیتش ضرورت بیشتری یابد. در بعد تصویر فرد تمام تلاشش بر این است تا آنچه را که مربوط به دیگران است، به اسم خود تمام کند، فرد علاوه بر اینکه موفق نخواهد شد، خود را نیز به شکل سمپتوماتیک و در دل همان اطلاعات دزدیده شده ارائه خواهد کرد و خبر از واقع خود فرد نیز می‏دهد[8]. علم در بعد تصویری، میل بشر رو ارضا نمی‏کند اتفاقاً خودش میل تولید می‏کند و هر روز آرزوها و تمایلات بشر رو بیشتر می‏کند چرا که هدف ذاتی و ناخودآگاه چنین علمی‏کمک نیست بلکه نوعی خودخواهی و خودشیفتگی است، اگر دقت داشته باشیم هر روز به سوالات بشر افزوده می‏شود، برای مثال شاید بشر قبلاً به این اندازه متمایل به تولید ابزار آلاتی که با سرعت نور حرکت کنند، نبود، ولی این امیال با تولید ماشین و هواپیما وسعت و شدت بیشتری یافته است، گویا علم بجای ارضا، بشر را حریص تر می‏کند[9].
"من دانستم که نمی‏دانم" یکی از شعارهایی است که فلاسفه و عالمان از آن به غایت سوءاستفاده کردند، ژستی از ندانستن که تماماً حمل بر دانستن است[10]، در واقع این افراد برای اینکه خود را در جایگاه بالا فرض کنند و دیگران را تحقیر کنند بر این عقیده می‏شوند که چیزهای وجود دارد که دیگران اصلاً نمی‏دانند که هست ولی آنها می‏دانند که هست و برای  اینکه خود را متمایز کنند و بر دیگران فخر بفروشند و سلطه خود را بر دیگران تحمیل کنند وانمود می‏کنند که چیزهای است که آنها می‏دانند که هست ولی دیگران از آن با خبر نیستند چرا که آنها حتی نمی‏دانند که نمی‏دانند، فرض "من نمی‏دانم" دلالت بر این دارد که حقیقتی در پشت پرده وجود دارد که افرادی که می‏گویند من می‏دانم نمی‏توانند به آن برسند، بنابراین حقیقت در بعد تصویر را همین افرادی که می‏گویند من دانستم که نمی‏دانم آفریدند. زمانی‏که بر این باور باشیم که چیزهایی است که نمی‏دانیم باید دنبال رمز و رازی باشیم تا خود را نیز فریب دهیم، باید مسائل را برای خودمان و دیگران پیچیده کنیم، مسائل را به هزاران شکل و لعاب در آوریم و عقب و جلو کنیم و خود را گیج کنیم تا خود را در وادی ای قرار دهیم که حالت دیوانگی دارد تا باور کنیم که چیزهای است که ما نمی‏دانیم. این داستان می‏تواند تا جایی پیش رود که فرد حقیقت وهمی ‏بسازد تا نشان دهد که حقیقت وجود دارد، چنین حقیقتی جدا از فرافکنی‏های فرد نخواهد بود و بیشتر از اینکه واقعیت بیرونی را روایت کند واقعیت‏های درونی فرد را انعکاس خواهد داد[11]. این افراد احساس گناه زیادی دارند و خود و دیگران را بیشتر سرزنش می‏کنند و همان‏هایی هستند که از بودن خود به همان شکلی که هستند می‏ترسند. به خاطر همین از این افراد علمی‏گزارش می‏شود و به نمایش در‏می‏آید که کپی برداری شده از دیگری است که نه کاملاً دیگری است و نه کاملاً با خود فرد انطباق دارد. چنین فردی همیشه در برزخ بین خود و دیگری در عذاب است، محصول‏گرایی و تولید‏گرایی نیاز به همرنگی و همانند سازی ظاهری با دیگری دارد[12] و دلیلی بر دزدی و به یغما بردن دیگری خواهد بود، اتفاقی که همیشه با شکست مواجهه خواهد شد.
اگر تمام فکر و ذهن بشر بر این باشد که دقیقاً همانی که هست را به همان شکلی که هست وصف کند، هستی و وجود به کلام در خواهد آمد و خواهد گفت که بهر چه هست[13]. اگر خودشیفتگی و من بودن و خواستن‏ها زبان باز کنند از بابتی بشر تکلیفش با خود و دیگران مشخص تر است، می‏داند که چه می‏خواهد و دیگران چه می‏خواهند. تا زمانی که افراد خودشیفتگی‏ها و موضع‏های خود را برای خود رسوا نکنند، نادانسته دگرپرست خواهند بود، غافل از اینکه سرراست ترین راهی که مبلغ آن هستند نه تنها برای دیگران بلکه برای خودشان نیز بیراهه است. پیروان اگر خود را کلام کنند دقیقاَ متوجه خواهند شد که چقدر با مدلهای که از آنها پیروی می‏کنند انحراف دارند و مدل مخصوص به خود دارند. تداعی آزاد نیز به نوعی در همین به کلام درآوردن خودشیفتگی و خود پرستی رخ می‏دهد. ما از کودکی یاد گرفتیم که در مورد چیزهایی که درست است کلام کنیم و نادرست‏ها را نگوییم و بر اساس مدل‏های از پیش تعیین شده کلام و عمل کنیم، همین داستان باعث می‏شود که ما همیشه بر میل‏های خودخوهانه خود حداقل در کلام سرپوش بگذاریم. حال فرض کنید که ما تماماً خودشیفتگی و خودخواهی‏ها را کلام کنیم چه می‏شود؟ قطعاً نزدیک‏ترین راه این است که درست نماها فرو خواهد ریخت، مظلوم‏نمایی‏ها و نمایش فرهیختگی‏ها نقش برآب خواهند شد و فرد متوجه خواهد شد که چه بود و چه به نمایش می‏گذاشت. در دنیای امروز علم در این جایگاه نشسته و حکم‏های مطلقی می‏دهد که بسیار خطرناک‏تر از دیکتاتورهای دیروز است که شعار حقیقت سر می‏دادند، میزان پذیرش دیکتاتورهای سابق به دلیل رفتارهای واضح و عینی آنها، نسبی بود ولی علم جایگاه بسیار انتزاعی را اشغال کرده است و عموم افراد آن را بعنوان حق و حقیقت باور دارند و خود را خط می‏زنند و تفکرات و ایده‏های نقادانه خود را انحرافی می‏دانند و دست به سانسور آگاهانه و ناآگاهانه خود می‏زنند، به عبارت دیگر علم زبان ناگفته‏ها و فرافکنی‏های بشر شده است، به خاطر همین علم از این منظر خطرناک‏ترین و دروغی‏ترین تولید بشر است، علم در بعد تصویر شکاف را می‏پوشاند. بسیار مهم است که افراد بر این مسئله باور داشته باشند که ایده‏های آنها انحرافی نیست بلکه وجود دارد تا نادرستی درست‏ها را برملا سازند و از بردگی خود جلوگیری کنند (وَلا تَقفُ ما لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ إِنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنهُ مَسئولًا: از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند[14]) ، در دنیای امروز بشر به جایی رسیده که شدیداً به طرف همسان شدن می‏رود بدون اینکه بداند این حالت، وهمی ‏و طبعاً نادرست است، حال آنکه افراد اساساً متفاوت و منحصر به فردند[15]. بشر امروزی به قدری مسحور جایگاه علمی‏شده است که هر گونه فکر و ایده‏ی خارج از این جایگاه را انحرافی می‏داند و آن را در نطفه خفه می‏کند. کلام فرد اگر تماماً دیده و شنیده شود به همان نسبتی که می‏خواهد در جایگاه حق و حقیقت بنشیند و خدایی کند، بر علیه خود و فرو ریختن این جایگاه عمل می‏کند(القید کفر ولو بالله) ولی از آنجایی که این جایگاه بسیار مسحور کننده و فریبنده است، فرد ممکن است بخش بزرگی از کلام خود را سانسور کند تا نشنود که چقدر از کلام‏اش بر علیه این جایگاه عمل می‏کند. تا زمانی که بشر این بخش از کلام خود را بر علیه خود و دیگران نشنود و حس نکند، برده یک بخشی از خود و به تبع آن برده نماینده همان بخش از کلام در بیرون از خود خواهد بود. در واقع اساس بردگی از سانسور کلام نشات می‏گیرد. کِلام نقد است و اگر سرکوب شود، بردگی پایه‏ریزی می‏شود و روان درجا می‏زند و پویایی خود را در تکرار می‏یابد[16]. در دنیای امروز قسمت نقد کلام به درستی عمل نمی‏کند چرا که مدام به طرف دیگری نشانه رفته است در حالی که نقد بایستی به طرف خود عمل کند تا اثر گذار باشد. در واقع سوژه در این نقد است که ظهور می‏یابد و از سوی دیگر تداعی آزاد به معنی دقیق کلمه در همین جا رخ می‏دهد. نقد باعث می‏شود که توجیهات در جایگاه درست نمایی عمل نکند. دانشی را می‏توان علم حقیقی دانست که بتواند غیبی را آشکار کند و به واقع اشاره داشته باشد. هیچ سوژه انسانی را نمی‏توان نادیده گرفت و از او انتظار تولید علم و حکمت داشت. خیلی از تولیدات ظاهراً علمی؛ نوعی الکلیسم روانی است تا شکاف واقعی سوژه را بپوشاند[17]، در بُعد سمبلیک بایستی همه جرح‏ها که مولد سمپتوم هستند به کلام تبدیل شوند.
در واقع آن بخشی از افراد که قبول کردند به دنبال منفعت و ثروت و جایگاه به شکل خودمحورانه هستند یک قدم جلوتر از افرادی هستند که با زبان انتزاعی به دنبال همان تصاویر یعنی قدرت و ثروت و جایگاه و مقام و پول هستند ولی قبول نمی‏کنند و آگاه نیستند که همان‏ها را می‏خواهند (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم‌ بِالاخْسَرِينَ أَعْمَـالاً * الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي‌ الْحَيَو'ةِ الدُّنْيَا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا)[18]: بگو (اي‌ پيامبر!) آيا من‌ شما را آگاه‌ بنمايم‌ بر آن‌ كساني‏كه‌ اعمالشان‌ زيان‌بارتر است‌؟! آنان‌ كساني‌ هستند كه‌ سعي‌ و كوشش‌ آنها در راه‌ تحصيل‌ زندگاني‌ پائين‌تر و پست‌تر گم‌ شده‌ است‌ در حالي‏كه‌ خودشان‌ مي‌پندارند كه‌ از جهت‌ كار و كردار، نيكو عمل‌ مي‌نمايند!). به عبارت دیگر آگاهی ما از اینکه در مرحله تصویر هستیم باعث خواهد شد که تعیین تکلیف کنیم که در همین مرحله می‏خواهیم بمانیم و به تصاویر بچسبیم و عواقب آن را بپذیریم یا بخشی از سائق‏های خود را بخاطر حقیقت قربانی کنیم[19]. اگر چنین باشد تازه وارد مرحله نمادین خواهیم شد و از چیزهایی لذت خواهیم برد که جانشین سائق‏ها هستند و ناشی از قربانی کردن بخشی از سائق‏ها هستند. مشکل اصلی سیستم آموزشی و دانشگاهی امروز این است که در بعد تصویر عمل می‏کند ولی نمی‏خواهد قبول کند که چنین است، اساتید و دانشجوها علم و دانش را مدارک و مدارجی می‏دانند که از طریق آن می‏توانند به سرمایه و قدرت و جایگاه دست یابند، با این تفاوت که آنها را به زبان نمی‏آورند و در مرحله انکارند، عناوینی که بر آن می‏نهند علم، دانش، رشد، توسعه و ارتقاء است، سوال این است که آیا با این مقالات، پایان نامه‏ها، ترجمه‏ها، کنگره و همایش و سمینارها، کتاب‏ها و غیره که اکثراً حاصل فریب و دزدی و بازی است چیزی جز همان ثروت و قدرت آن هم با ایجاد تبعیض، بی‏عدالتی و دروغ و نابودی انسان و طبیعت، علمی‏تولید خواهد شد؟ اساتید و دانشجویان در سیستم دانشگاهی کنونی باید اول بدانند و آگاه شوند که در حال دزدی‏اند تا در مرحله بعد تصمیم بگیرند که کماکان می‏خواهند به دزدی خود ادامه بدهند به اسم دزدی یا نه؟ بخش بزرگی از افراد متوجه آن شده‏اند و تصمیم دارند که کماکان و آگاهانه دنبال منفعت و دزدی از دیگران باشند و عده قلیلی هم بر آن شدند که از دزدی و منفعت‏گرایی شخصی به نفع حقیقت دست بردارند. این امر فقط در سیستم دانشگاهی حاکم نیست بلکه در سایر امور زندگی مانند زندگی شخصی، سیاست و اقتصاد هم مصداق دارد.
 در این حالت عالم و علم جدا از هم هستند و هر کسی که ثروت و قدرت داشته باشد می‏تواند در مسند و جایگاه عالم بنشیند و برای خودش مقاله، کتاب و اثر تولید کند، حال آنکه اساساً و عمیقاً عالم و علم جدا از هم نیستند و علم واقعی فقط از یک عالم قابل تولید شدن است[20]، عالمی‏که بر خود شناخت دارد و بخشی از سائق‏های خود را به نفع دیگران و طبیعت قربانی کرده است تا حق مطلب را همان گونه که هست بیابد. بنابراین علم با تحول عالم و کشفیات درونی او حاصل می‏شود. علم واقعی همان هنر است که بخشی از حق روایت نشده در عالم واقع را نمادین و روایت می‏کند. افرادی که در ظواهر، منفعت طلبی و تصویر گیرکردند و بدتر از آن منکر این حالات خود نیز می‏باشند با شعار و فریب، فقط علم دیگران را به یغما می‏برند و به اسم خود تمام می‏کنند که در نهایت رسوا خواهند شد. تا زمانی که علم را ابژه برون از خود بدانیم که هر کسی بتواند به هر روشی به آن دست یابد نتیجه چیزی جز دانش تصویری نخواهد بود، مسئله این است که تا زمانی که یک عالم واقعی و حق طلب نباشد علم تولید نمی‏شود و اگر هم تولیدی رخ دهد دزدی از عالمان دیگر و به کار بردن نادرست علم و سواستفاده از آن است و برای بشر و طبیعت آسیب در پی خواهد داشت (ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ[21]: به سبب آنچه دست‏هاى مردم فراهم آورده، فساد در خشكى و دريا نمودار شده است، تا [سزاى‌] بعضى از آنچه را كه كرده‌اند به آنان بچشاند، باشد كه بازگردند).
جایگاه و مقام علمی ‏را نباید با سنجه سرمایه‏داری ارزیابی کرد بلکه باید عالم را از شخصیت و حقیقت جویی و عملکرد او در کمک به دیگران و طبیعت سنجید. زمانی که تولیدی نفع شخصی برای یک عده و آسیب به اکثریت و طبیعت دارد نمی‏توان آن را علم و عاملش را عالم دانست. علم فقط از افرادی می‏تواند تولید شود که خودشان از لحاظ شخصیتی عالم شده باشند. به عبارت دیگر هنر و علم از سوژه رخ می‏دهد نه ابژه ای که خود برده یک ابژه دیگر است[22]. سیستم آموزشی کشور در حال حاضر با ملاک‏ها و استانداردهای تصویری جهان سرمایه‏داری دست به ارزیابی برونداد‏های خود می‏زند و به خیال باطل امیدوار است پیشرفت نیز داشته باشد، با این روش نه تنها پیشرفت به معنی دقیق کلمه نخواهد داشت بلکه به دروغ و فریب سرمایه عمومی‏ را نیز به هدر خواهد داد. اگر علم را دانستن بدانیم، تولیدات جهان امروزی چگونه دانستنی است که به این اندازه در جهت نابودی طبیعت و بشر عمل می‏کند؟ غیر این است که این دانستن یا از روی ندانستن است یا از عالم رخ نمی‏دهد و یا از عالمان به یغما می‏برند و به شکل تحریف شده به کار می‏گیرند.
حقیقت علم
معرفت، امري است مقدس كه خداوند به انسان عطا نموده، اساس اين معرفت، شناخت آن حقيقتي است كه «جوهر اعلي» بوده و تمام لايه‌هاي وجود و همه اشكال كثرت در مقايسه با آن، جز اعراض نمي‌باشند[23]. در آموزه‏های دینی از علم با عنوان "نور" یاد شده است که اکتسابی نیست و از طرف حضرت حق اعطاء می‏شود و جایگاه آن "قلب" است : وَ فِي حَدِيثِ عُنْوَانِ اَلْبَصْرِيِّ عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : لَيْسَ اَلْعِلْمُ بِكَثْرَةِ اَلتَّعَلُّمِ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اَللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ فَإِذَا أَرَدْتَ العلم فَاطْلُبْ. چنین علمی ‏نصیب کسی می‏شود که "طالب" باشد. ریشه اصلی کلمه طلبگی هم در همین طلب نهفته است. اولین وادی از هفت وادی یا هفت شهر عشق که عطار بیان کرده است، وادی طلب است:
چون فرو آیی به وادی طلب                 پیشت آید هر زمانی صد تعب
چون نماند هیچ معلومت به دست           دل بباید پاک کرد از هرچه هست
چون دل تو پاک گردد از صفات             تافتن گیرد ز حضرت نور ذات
چون شود آن نور بر دل آشکار              در دل تو یک طلب گردد هزار
هرکسی که طالب است، مطلوبی دارد و به میزان شوقی که مطلوب در او بر می‏انگیزد طالب است. کسی که علم(نور) به قلب او اعطاء می‏شود طالب چه چیزیست؟ أَوَّلاً فِي نَفْسِكَ حَقِيقَةَ اَلْعُبُودِيَّةِ وَ اُطْلُبِ اَلْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَ اِسْتَفْهِمِ اَللَّهَ يُفَهِّمْكَ. چنین کسی طالب حقیقت عبودیت، طالب علم برای عمل و طالب فهم است. مقصود از حقیقت عبودیت هم سه امر است: عدم توهم مالکیت نسبت به چیزی، عدم تدبیر برای خود و اشتغال همیشگی به امر و نهی حق؛ " أَنْ لَا يَرَى الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِيمَا خَوَّلَهُ اللهُ إِلَيْهِ مِلْكاً لِأَنَّ الْعَبِيدَ لَا يَكُونُ لَهُمْ مِلْكٌ يَرَوْنَ الْمَالَ مَالَ اللَّهِ يَضَعُونَهُ حَيْثُ أَمَرَهُمُ اللهُ تَعَالَى بِهِ؛ وَ لَا يُدَبِّرُ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِيراً؛ وَ جُمْلَةُ اشْتِغَالِهِ فِيمَا أَمَرَهُ اللهُ تَعَالَى بِهِ وَ نَهَاهُ عَنْهُ." بنابراین کسی شایسته دریافت چنین علمی‏(نوری) است که براساس فطرت الهی خویش، در جستجوی حقیقت و فهم آن است (اَلَلَّهُمَّ اَرِنِی الْاَشْیَاءَ کَمَا هِیَ[24]/ یا رَبِّ أَرِنِی الْحَقَّ کَمَا هُوَ عِنْدَکَ[25]) و چنین علمی‏را هم برای عمل و نیل به مراتب وجودی بالاتر طلب می‏کند (اللَّهُمَّ أَرِنِی الْحَقَّ حَقّا حَتَّی أَتَّبِعَهُ وَ أَرِنِی الْبَاطِلَ بَاطِلًا حَتَّی أَجْتَنِبَهُ وَ لَا تَجْعَلْهُمَا عَلَیَّ مُتَشَابِهَیْنِ فَأَتَّبِعَ هَوَایَ بِغَیْرِ هُدًی مِنْکَ[26]).
یکی از ابتکارات ملاصدرا در بحث حقیقت علـم آن اسـت کـه وي علـم را از "ماهیـت" خارج کرده و از سنخ "وجود" می‏داند و بر این باور است که نمی‏توان براي آن تعریف حقیقی به حد یا رسم ارائه کرد، اما همانگونه که وجود که اعرف اشیاء است براي کشف و وضوح نیاز به تنبّه و توضیح دارد، می‏توان براي وضوح بیشتر علم نیز تعاریفی نه از نوع حقیقی بلکه از باب تنبّه عرضه داشت[27]. ملاصدرا در یکی از تعاریف خود در باب علم می‏گوید: علم امري سلبی همانند تجرد از ماده یا امري اضافی نیست بلکه امري بالفعل وجودي و نه بالقوه است و شدت علم بودنش به همان اندازة خلوصش از عدم است[28] یا در تعریف دیگری علم را امر مجرد نزد جوهر ادراك کننده می‏داند[29]. علاّمه طباطبائی هم علم را چنین تعریف کرده است:" فالعِلمُ حُصُولُ أَمرٍ مُجَرَّدٍ مِنَ المَادَّةِ لِأَمرِ مُجَرَّدٍ، وَ إِن شِئتَ قُلتَ: حُضُورُ شَیءٍ لِشَیءٍ: علم عبارت است از حصول امری مجرّد از مادّه برای امری مجرّد از مادّه و نیزمی‌توان گفت: حضور چیزی برای چیزی.[30] علم را بر دو گونه دانسته اند: علم حضورى يعنى علمى كه عين واقعيت معلوم پيش عالم (نفس يا ادراك كننده ديگرى) حاضر است[31] و عالم شخصيت معلوم را مى‏يابد، مانند علم نفس به ذات خود و حالات وجدانى و ذهنى خود. علم حصولى يعنى علمى كه واقعيت معلوم پيش عالم حاضر نيست، فقط مفهوم و تصويرى از معلوم پيش عالم حاضر است؛ مثل علم نفس به موجودات خارجى[32] . علامه طباطبایی هر نوع علم حصولی را مسبوق به علم حضوری می‏داند[33] و آیت الله شاه آبادی ملاک علم را "حضور" می‏داند[34]. بنابراین علم به معنای حاضر بودن معلوم در نزد عالم و به عبارت دیگر اتحاد عالم و معلوم است[35]. در واقع و در نظر عمیق و دقیق، این علم حضوری است که فقط معلوم بالذّات را نشان می‌دهد و کاشفیّت از ماورای معلوم بالذّات تنها به اعتبار عقل است. از این ‌رو، مقصود از منتهی شدن علوم حصولی به علوم حضوری آن است که در حقیقت، همة علوم حضوری‌اَند.[36]
درباره تفاوت بین علم حصولی و علم حضوری می‏توان به این موارد اشاره کرد: "علم حضوری بدون واسطه است، ولی علم حصولی با واسطة مفاهیم و صور. علم حضوری علم به وجود است، علم حصولی علم به ماهیّت و مفهوم ؛ علم حضوری نیاز به ذهن ندارد، ولی علم حصولی دارد. در علم حضوری، علم عین معلوم است، ولی در علم حصولی علم غیر از معلوم است. در علم حضوری احتمال خطا معنا ندارد، ولی در علم حصولی دارد. علم حضوری اصل است، علم حصولی فرع؛ زیرا اگر علم حضوری نباشد، علم حصولی نیز نخواهد بود[37]." علم حضوری زمانی رخ می‏دهد که واقعیت نفس انسان با امر واقع، اتصال وجودی برقرار می‏کند و سپس قوه مدركه (قوه خيال) صورتى از آن مى‏سازد و حفظ مى‏كند و آن را با علم حصولى پيش خود معلوم مى‏سازد.[38] علم حضوری انسان شامل علم به "عین وجود " یعنی وجود خود و علم به "مراتب و ملحقات وجود خود" یعنی علم حضوری نسبت به آثار و افعال نفسانی خود (حالات روانی، احساسات و عواطف) و ابزار و قوای نفسانی خود (نیروهای ادراکی و تحریکی) است. بنابراین اگر ما واقعيت هر چيزی را با علم حضورى بيابيم يا "عين وجود ما" و يا از "مراتب و ملحقات وجود" ماست. علم حضوری، حاصل اتصال وجودی با امر واقع است. هرچه مرتبه وجودی انسان در حرکتِ جوهریِ دورانی (استعاره نوار موبیوس[39]) تعالی یابد، اتصال وجودی با بخشی از امر واقع رخ می‏دهد که متناسب با آن و کاملا منحصر بفرد است و مرتبه وجودی خاص و عدد منحصربفرد خود را دارد.
عدم توجه به این واقعیت مهم موجب شده است که برخی دچار این پندار باطل شوند که علم به معنای علم حصولی است و تنها روش نیل به چنین علمی ‏مشاهده و آزمون است و تنها نظریاتی قابل قبول است که بتوان آن را با آزمایش و تجربه تایید کرد و اگر چنین امری میسر نباشد نمی‏توان چنین نظریه ای را به عنوان علم پذیرفت و بایستی جزء فرضیات خیالبافانه تلقی کرد. علامه طباطبایی در پاسخ به این تلقی نادرست چنین بیان می‏کند: "ما برای تشخیص امور ذهنی و اعمال نفسانی و کیفیت نحوه وجود آنها، هیچ راهی بهتر از مراجعه مستقیم به ضمیر خود و درون‏بینی نداریم و این نحوه مطالعه اگر با تجهیزات منطقی و فلسفی کامل شخص مطالعه‏کننده توام باشد به نتیجه‏های قطعی و یقینی می‏رساند[40]".
      به عنوان مثال درمورد علیت که مقوله اصلی در مطالعات علّی نیز هست، هیچ راهی برای اثبات آن جز از طریق مراجعه به درون نفس و علم حضوری نیست: "مطابق این اصل که «هر علم حصولى مسبوق به علم حضورى است» و تا ذهن نمونه واقعيت شيئى را نيابد نمى‏تواند تصورى از آن بسازد خواه آن‏كه آن نمونه را در داخل ذات نفس بيابد و يا آن‏كه از راه حواس خارجى به آن نائل شود. نمونه علت و معلول را ذهن ابتدا در داخل نفس يافته و از آن تصورى‏ ساخته و سپس موارد آن تصور را بسط و گسترش داده است. همچنان كه سابقاً گفته شد نفس، هم خود را مى‏يابد و هم آثار و افعال خود را از قبيل انديشه‏ها و افكار، و اين «يافتن» به طريق حضورى است نه حصولى؛ يعنى نفس با واقعيت خود، عين واقعيت آنها را مى‏يابد و چون معلوليت عين واقعيت و وجود اين آثار است پس ادراك اين آثار عين ادراك معلوليت آنهاست[41]".
حال سوال اساسی اینست که پس جایگاه علم حصولی چیست؟ آیا علم حصولی ارزشی ندارد؟ امام علی علیه السلام می‏فرماید: الْعِلْمُ عِلْمَانِ: مَطْبُوعٌ وَمَسْمُوعٌ، وَلاَ يَنْفَعُ الْمَسْمُوعُ إِذَا لَمْ يَكُنِ الْمَطْبُوعُ[42]. علم دو نوع است، علم مطبوع که برآمده ازطبع و سرشت انسان (فطرت) است و علم مسموع، علمی‏که مبتنی براستماع[43]( شنیدن) است و نه تصویر و مشاهده. علم مسموع نافع نخواهد بود اگر علم مطبوع وجود نداشته باشد. علم حصولی جایگاه خاص خود را دارد و در آموزه‏های دینی هم برآن بسیار تاکید شده است. امام سجاد علیه السلام می‏فرماید:" لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فى طَلَبِ الْعِلْمِ لَطَلَبُوهُ وَ لَوْ بِسَفْکِ الْمُهَجِ وَ خَوْضِ اللُّجَجِ. اگر مردم بدانند آنچه را که در طلب علم هست، هر آینه به طلب علم خواهند رفت اگر چه خون‏های ایشان ریخته شود و به دریاها فروروند[44]". اگرچه طلب علم حصولی ارزشمند است اما اگر متصل به علم حضوری نشود ممکن است صرفا درگیر واژه‏ها و اصطلاحات شود و آن‏ها را علم بپندارد و لذا مانع و حجاب اتصال فرد به امر واقع شود (العِلْمُ هُوَ الْحِجابُ الْاکْبَر). در صورتی که عالم به معنای واقعی کلمه کسی است که بتواند از حجاب چنین علمی‏خارج شود و با امر واقع اتصال وجودی پیدا کند تا پس از این مواجهه و به کلام درآوردن آن از طریق مفاهیم و تصورات بتواند بر علم موجود بیفزاید و آن را یک قدم جلوتر ببرد در غیر این‏صورت جز تکرار مکررات و رکود علمی‏ثمری نخواهد داشت ولو اینکه مدعی علم ده‏ها کتاب و مقاله منتشر کند. حال سوال اینست که چرا ما در علم حصولی و آن هم به صورت ناقص و آشفته در دانشگاه گرفتار و دچار رکود شده ایم؟ و اینکه چگونه و از چه راهی می‏توانیم به علم حضوری و درک مستقیم و بلاواسطه امر واقع نائل شویم ؟   
تحقیقِ پژوهش
دو واژه‏ی مرسوم در حوزه‏ی کندوکاو علمی، تحقیق و پژوهش است. "تحقیق در لغت به معنای حقیقت کردن و به کنه مطلب رسیدن و واقع چیزی را بدست آوردن، است(داعی السلام، 1348)". در حکمت خالده از عقل شهودی  به معناي شهود حقيقت و رسوخ به كُنه آن یاد شده است. شأن عقل شهودي «دريافت مستقيم حقيقت» است بدون آنكه به واسطه گزاره‌ها و به طور غيرمستقيم به آن نايل آيد[45]. اما، پژوهش به معنای جستجو است و در قدیم به معنای مواخذه و بازخواست بوده است. نقطه‏ی آغاز تحقیق سوالی است که از ناخودآگاه محقِّق نشات گرفته باشد. کسی که قصد تحقیق دارد در گام اول پذیرفته است که حق وجود دارد یعنی وجود حق پیش فرض وی است. محَقِّق کسی است که حق را با کلمات محَقَّق می‏کند[46]. حق واژه یا اسمی‏است که به لحاظ واژگانی موجودیت دارد و شکی در وجود آن در جهان واژگان نیست. هر اسم و واژه‏ای که ساخته یا برساخته می‏شود، باید مراد اولیه‏ی از ساخت یا برساخت آن اسم یا واژه با دقت فراوان مورد توجه قرار گیرد "... باید توجه داشته باشیم، که ملاک و مدار در صادق بودن یک اسم، و صادق نبودن آن، موجود بودن غرض، و غایت، و موجود نبودن آنست...(علامه طباطبایی،1374)". فضل بن احمد طبرسی در تفسیر مجمع‏البیان[47] در شرح و تفسیر لغوى آیه 7 سوره انفال و جاهایى که واژه "حق‏" به کار رفته است، چنین مى‏نویسد: "حق آن است که شى‏ء در موضع خود واقع شود "حق‏" هم معناى"عدل‏" است و این معنا بر تمام مصادیق «حق‏» قابل تطبیق است (رستمی‏زاده، 1379). حق خود کلمه چیست؟ حق کلمه این است که در جای خود بنشیند چنانچه کلمه در موضع غیر خود[48]، بکار گرفته شود، انحراف، تحریف و خیانت به کلمه محسوب می‏شود که بزرگترین خیانت‏ها[49] و فتنه انگیزترین حالات ممکن است. تحقیق به عنوان یک کلمه، نیازمند بازشناسی غرض و غایت آن است تا انطباق فعلی که به عنوان "تحقیق کردن" صادر می‏شود، معلوم و آشکار گردد. راغب اصفهانى در مفردات می‏گوید: اصل حق به معناى مطابقت و موافقت است (رستمی‏زاده، 1379). در اینجا به معنای مطابقت دادن رفتار "تحقیق کردن" با غایت کلمه تحقیق و موافقت (رد و قبول) فقط بر اساس این انطباق می‏باشد. تحقیق کردن اگر چه به ظاهر دو وجه دارد، یعنی محقق و "مورد تحقیق"، اما این دو وجه نه تنها قابل تفکیک و جدا شدن نیستند، بلکه به محض تفکیک، ماهیت اصلی خود را از دست می‏دهد و آنچه رفتار می‏شود را نمی‏توان "تحقیق کردن" نامید. این جدا سازی، "مورد تحقیق" را به عنوان ابژه‏ای مستقل از محقق در نظر می‏گیرد تا بتواند دست به ساده‏سازی (فست فودی کردن) و طبقه بندی "مورد تحقیق" بزند و در چهارچوب نظام دانشگاهی به عنوان تئوریسین نظام سرمایه داری قرار دهد. تحقیق، خود محقق را تماما دربر می‏گیرد و محقق و "مورد تحقیق" یکی می‏شوند. "ملاّصدرا بر اساس نظريه «اتحاد عقل و عاقل و معقول» معتقد است در معرفت، قوه مدركه و ادراك‌‌كننده و ادراك‌‌شونده، سه چيز مستقل از يكديگر نيستند و نمي‌‌توانند باشند (اراکی، 1383)". قبول پيروي از حكمت جاويد، مستلزم اين است كه نه تنها ذهن محقق، بلكه سراسر وجود او وقف آن گردد[50]. لازمه آن، تعهد و التزام كامل است كه بسيار زيادتر از آن چيزي است كه بسياري از پژوهشگران مايل به پذيرش آن هستند[51]. تعیین ملاک تصدیق چنین یکپارچگی در مقام ایجاب و قضاوت، چندان ساده نیست، با این وجود درک چنین تصدیقی کاملا حضوری است. اما به راحتی می‏توان در مقام سلب به شاخص‏هایی اشاره کرد که تحقیق و "تحقیق کردن" را از غیر آن متمایز می‏کند. تحقیق اگر با هدف، رقابت، شهرت، ابزار امرار معاش، ارائه‏ی گزارش یا توضیح به نهاد، مقام یا شخص دیگر یا حتی انجام وظیفه بر اساس مسئولیت باشد، از موضع خود خارج شده و نقطه‏ی مقابل حق کلمه ی تحقیق است. یکپارچگی محقق و مورد تحقیق اکتسابی نیست بلکه شوقی است. از آنجایی که "تحقیق کردن" به فاعل نیاز دارد و ذات فاعلْ علت فاعلی می‏باشد، اشتیاق به اندریافت کنه مطلب و رسیدن به حق آن، سوخت موتور تحقیق است. شوقْ مشخصه‏ی پایان ناپذیری آن است. پژوهش‏های زود ارضاء پژوهش‏هایی عاری از اشتیاق‏اند که منتظر تایید، دریافت امتیاز، ارتقاء پست و مرتبه شغلی، کسب شهرت، دریافت پول، نمایش اگو، تثبیت شرایط و مخلص کلام، در بند ارباب و زایل کننده‏ی زمان‏اند. در چنین شرایطی فعالیت پژوهشی ابزاری است تا حقیقت‏یابانه و چنانچه به حقیقتی نائل شود، خالی از علت غائی است و به عنوان یک فعالیت تحقیقی، ابتر است. تصمیم بر انجام دادن تحقیق متکی بر شوقی است که اصالتا به غایت کلمه تعلق می‏گیرد، غایت کلمه‏ی تحقیق مشخصاً عاری از هر گونه دیگری است مگر خود حق به عنوان بزرگ دیگری.
تحقیق پیوند قریبی با تاریخ دارد. به عبارتی تحقیقی در مسیر درست گام بر می‏دارد که منقطع از تاریخ خود نباشد. در اینجا مراد از تحقیق، همانطور که گفته شد محقق است و اشاره به جزء یعنی محقق یا تحقیق، اشاره به هر دو به طور همزمان است. محقق زمانی می‏تواند به حق دست یابد که تاریخچه فردی و قومی‏خود را شناخته و درنوردیده باشد. آیا نظام آموزشی و دانشگاهی موجود در ایران می‏تواند پرچمدار آموزش و تحقیق باشد؟ آموزش عالی (دانشگاه) در ایران به فرم نوین و آکادمیک، سابقه یکصد ساله و به صورت جامع به دوران نظامیه و حتی ساسانی باز می‌گردد[52]. نظام آموزشی و پژوهشی حال حاضر ایران به دلیل ساختار غیر بومی‏و تلاش برای استاندارد کردن خود مبتنی بر استانداردهایی که غرب تعیین کرده (مانند آئین‏نامه ارتقاء اعضای هیات علمی) است، مانع تحقیق به معنای دقیق کلمه است. بر اساس آئین نامه‏ی ارتقاء اعضای هیات علمی، "هرگز نمی‏توان انتظار داشت که ما از این طریق و در این سیستم، یک دانشمند تولید کنیم، زیرا در این سیستم هر کس که بتواند ضوابط کمی‏را به طور ظاهری برآورده سازد، رشد خواهد کرد و هر دانشمندی که با علاقه به کار عمیق بپردازد ارزشی نخواهد یافت (رفیع پور، 1381)". گریبان چنین نظام آموزشی را بیماری "ولع ارتقاء" گرفته است و جهت دهنده‏ی مسیر فعالیت پژوهشگرانش را نه شوق تحقیق بلکه ویروس آن بیماری تعیین می‏کند. "اگر ما در گذشته اساتید برجسته‏ای داشته‏ایم که در جهان حرف اول را می‏زدند، اساتید "توسعه‏ای" نبودند. آنها به دنبال ارتقاء بر اساس معیارهای ظاهری و کمی‏نبودند. زیرا مدل توسعه بیرونی وجود نداشت، که در قالب آن ریل‏های تشویق و توبیخ بر اساس معیارهای ظاهری آن گذاشته شود. امروز هم اگر دانشمند به درد بخوری داریم، استاد توسعه‏ای نیست. او به این معیارها و تشویق‏ها و توبیخ‏های ظاهری برخی سازمان‏ها که وجودشان با این معیارها شکل می‏گیرد و مایلند استاد توسعه‏ایِ تایید کننده ی خود را تولید کنند، نیستند. آئین نامه‏ی ارتقاء به شکل کنونی محقق پرور نیست. باید دید که از بین کسانی که ارتقاء می‏یابند چه تعداد واقعا به مرحله‏ی تولید علمی‏رسیده‏اند، تعداد نه چندان اندکی، نمی‏توانند به پیشرفت علمی‏ایران کمک کنند. این آئین نامه مقلد پرور است (رفیع پور، 1381)". بر اساس چنین شاخص‏های اجباری که نظام آموزشی بر ایران و ایرانی تحمیل کرده است، نه تنها دانشمندنما در موضع محقق ظاهر شده است بلکه هر نوع تحقیقی را در نطفه خفه می‏کند. ماشین‏های مقاله نویسی یا "مدیران پروژه‏ی پژوهشی" که بسیاری از همین آثار نازل شان برونسپاری است، بر اساس شاخص‏های کمی‏آئین نامه‏ای، می‏خواهند راهبران اصیل تحقیق شوند، زهی خیال باطل. از اینجاست که آقای کانتوسکی در مورد سیستم آموزشی کشورهای جهان سوم ]مانند کشور خودمان[ می‏گوید:"هیچ وسیله‏ی موثرتری ]از سیستم آموزشی[را نمی‏توان یافت که از طریق آن بتوان انگیزه ی درونی، خلاقیت و پتانسیل فکری نسل جوانان را از بین برد (به نقل از رفیع پور، 1381)".
 وقتی نظام آموزشی در قالب نظام سرمایه‏داری فعالیت می‏کند، هر فعالیتی که ساطع می‏شود یک نوع فتیشیسم است یک مدگرایی که صرفا هدف آن نمایش و در نتیجه از کارانداختن سوژگی فرد است.
                از محقق تا مقلد فرق‏هاست                         کاین چو داود است و آن دیگر صداست[53]
"مدارس قدیمی‏... ساختاری کاملاً متفاوت با ساختار دانشگاه داشتند و ارزش‏هایی کاملاً متفاوت در آن جا حکمفرما بود که اتفاقاً یکی از ارزش‏هایی که در آن جا حکمفرما بوده، همین انتقال دانش بر اساس اشتیاق است و یکی از علل عدم انسجام موجود در دانشگاه در کشور ما، هم اتفاقاً دلیلش همین است که خوشبختانه تا حالا هنوز موفق نشده که ریشه‏های خودش را که در اعماق همین مدارس قدیمه داشته، آنها را بخشکاند. هنوز رگه‏های اشتیاق که خوب نبض این مدارس بودند، در جای جای دانشگاه مدرن گاه گداری به چشم می‏خورند. کمتر و کمتر البته (کدیور، 1380)".
 بیشتر از هفتصد سال است که نظام آموزشی غرب در قالب دانشگاه، وجود دارد. کپی برداری از چنین نظام آموزشی، با بافت ایرانشهر نه تنها همخوان نیست بلکه همان کپی نیز، به درستی در ایران اجرا نمی‏شود. مریم میرزاخانی‏های بسیاری هستند که با چوب خط تحمیلی نظام آموزشی ایران (که لازم است به منشاء و مبدع آن نیز به صورت مفصل پرداخته شود!) نمی‏توانند به کرسی دانشجوی دکتری دست یابند چه برسد به این که به توسعه‏ی علم جهانی کمکی کرده باشند. دلیل کمی‏نگری سیستم ارزیابی نظام آموزشی در ایران تسلط کمی نگرها به عنوان مدیران و اساتید دانشگاه می‏باشند. به دلیل همین عدم انطباق است که کمتر دانشمند تاثیرگذاری از نظام دانشگاهی ایران ظهور کرده است ولی دانشمندان و فلاسفه ی غربی زیادی هستند که در نظام دانشگاهی خودشان منشاء خیر بوده اند.
در یک سیستم آموزشی سل زده مانند نظام آموزشی ایران، مطمئن‏ترین مسیر تغییر کدام است؟ با توجه به سوابق تاریخی ایران زمین به عنوان یک سرزمین ارزشی، تغییر نظام ارزشی جویندگان دانش و محققان می‏تواند مطمئن‏ترین راه برای اصلاح سیستم و نقطه ی آغاز حرکت چرخشی سیستم و خانه تکانی محسوب شود. در ابتدا به تغییر ایده نیاز است و در گام بعد تغییر ساختار و ملاک‏های سنجش و ارزیابی نظام آموزشی است. از آنجایی که صاحبان قدرت در عدم تغییر ذینفع‏اند، تحرک برای تغییر از سوی آنان غیر ممکن است (ذینفع ذی صلاح نیست).
با این وجود "آنچه بیش از همه برای تعریف فرهنگ و تمدن ضروری است احترام و تشویقی است که برای فعالیت‏های متعالی ذهنی بشر از جمله دستاوردهای علمی‏و هنری و برای نقش رهبری کننده‏ی ایده‏ها در زندگی انسان قائل می‏شود". نظام آموزشی خود را متولی فعالیت‏های متعالی ذهنی بشر قلمداد می‏کند. دانش آموز یا دانشجو (شاگرد) باید نقشی که نظام آموزشی به خود منتسب می‏کند را جدی تلقی نماید. زمانی که بربریت (هرج و مرج) بر نظام آموزشی حاکم شود مانند شرایط حاضر، شاگرد لازم است نقش‏ها را یادآوری کند که بعضی از آنها در زیر فهرست شده است. به این دلیل نقش شاگرد برجسته‏تر است که موجودیت نظام آموزشی وابسته به (تابعی از) وجود شاگرد است. در اینجا منظور از شاگرد، طلبه یعنی کسی که طلب و اشتیاق دانش دارد، می‏باشد  و نظام آموزشی دانشگاهی، مورد نظر است.
الف) شاگرد باید مطابق با اصل اشتیاق وارد نظام آموزشی شود. یعنی چنین جایگاهی را مشتاقانه انتخاب نماید و مسئولیت آن را پذیرفته باشد. شاگرد مشتاق دارای شانیت راهبردی در نظام آموزشی است.جستجو برای یافتن استاد. "سالک اگر نصف عمر خود را در جستجوی استاد بگذراند، ارزش دارد و سالکی که استاد را دریابد، نصف راه را طی کرده است (جمعی از نویسندگان،1382)". چنین جستجویی یک عمل فعالانه و مسئولانه است. "اگر در حریمی‏نباشی که شکوه قرب استادی حکیم تو را به لرزه درآورد، تا ابد در موهومات و تخیلات محسوسه و تزویر و دروغ خواهی ماند و چهرة حقیقی خود را نخواهی یافت[54]".رسوا کردن بدعت گذاران در علم: شاگرد باید بدعت گذاران در علم را رسوا کند. "بدعت گذار یعنی کسی که مردم را به خود می‏خواند در حالی که از خود عالم تر را در بین آنها می‏شناسد". "هر كه با وجود اعلم از خود مردم را به اطاعت از خود دعوت كند بدعت‌گزار و گمراه است[55]".شاگرد باید مجدانه بدنبال پاسخ‏های شفاف، برای سوالات پایه باشد: 1) آیا استاد مدارک تحصیلی اش را در نظام آموزشی، مطابق با قوانین (یکسان برای همه) گرفته است؟ بسیاری مدارک تحصیلی را بر اساس طی کردن مسیر تحصیلی که قانون تعیین کرده است، بدست نیاورده‏اند یا اصلا مدرک تحصیلی ندارند یا پاسخی برای این سوال ندارند[56] و سال‏ها استاد بوده اند و بازنشسته شده اند. 2) مسیر هیات علمی‏شدن استاد چگونه بوده است؟ باید این مسیر شفاف، روشن و قابل ارائه باشد. 3) آیا استاد نسبت به نوشته‏های خود مانند مقالات، پایان نامه، ترجمه و رساله، مخصوصا واحدهایی که تدریس می‏کند و... تسلط و تخصص کامل دارد؟ حداقل معیاری است برای تمایز بین انتشار با هدف نشر دانش و انتشار با اهداف دیگر مانند ارتقاء و شهرت و ... 4) آیا شهرت استاد یا نقش استاد مانع انجام وظیفه اش می‏شود؟! "اعتبار می‌بایست هر روز با طلوع خورشید از نو کسب شود و هیچکس نمی‌تواند به افتخارات گذشته‌اش لم بدهد و هر کاری دلش خواست بکند[57]". 5) آیا حوزه‏ی علاقه و همت استاد مشخص است؟ وی با مشخص کردن این حوزه، مسئولیت پاسخگویی را می‏پذیرد. کسی که به حوزه‏های بسیاری علاقه دارد و می‏نویسد پاسخگوی هیچ کدام نیست. 6) زمان کلاس درس به چه محتوایی می‏گذرد؟ آنچه در طول زمان برای شاگرد باقی خواهد ماند خوشآیندی لحظه‏ای کلاس درس نیست، بلکه محتوایی است که در زمان کلاس مطرح می‏شود. 7) آیا استاد چهارچوب ارزشی، عقلانی و تخصصی دارد یا مبتنی بر شرایط و تبانی با شاگردان، جهت‏گیری می‏کند؟ پاسخ به این سوال می‏تواند به تمایز بین مشتری محوری و حق محوری استاد، کمک نماید. 8) آیا استاد عدالت محور است؟ معیار ارزشیابی باید متکی بر اصول مشخص و از پیش تعیین شده باشد تا به هیجانات، عقده‏ها و احساسات استاد آغشته نشود. 9) آیا  محقق و استاد چند مسئولیتی و چند شغلی است؟ تحقیق و تدریس کاری است دشوار و وقت گیر و با چند مسئولیتی بودن افراد در تناقض آشکار می‏باشد 10) آیا استاد سوال کردن را واجب می‏داند؟  "جایگاه مدرس جایگاه امتحان دادن است. او بایستی که قادر باشد که به این جستن و طلب کردن پاسخ در خور را بدهد و به خاطر همین هم مجبور به امتحان دادن هر روزه است. وقتی که امام علی (ع) مکرراً از پیروانش می‏خواهد که از او سؤال کنند، مگر نه این است که مدام خودش را در معرض امتحان می‌گذارد و به همین ترتیب پیروانش را در جایگاه طلب کننده قرار می‏دهد؟[58]" 11) آیا استاد مسئولیت اثرگذاری خود بر خودآگاه و ناخودآگاه شاگردان را می‏پذیرد؟ لازمه‏ی این مسئولیت پذیری، شناخت به معنای دقیق کلمه و عبور از فانتاسم خود است. 12) آیا محقق و استاد تلاش و اصرار (اشتیاق) دارد تا در موضعی که مدعی آن است، حقیقت را آشکار کند؟ چون حرکت واقعی شاگرد بر اساس اشتیاق به حقیقت رخ می‏دهد. آینده محصول اشتیاق کسانی است که بر اساس شوق خودشان حرکت می‏کنند. 13) آیا محقق یا استاد پویا است یا در یک اجبار به تکرار افتاده است؟ پویایی ویژگی حقیقت‏طلبی است و تکرار نشان دهنده‏ی فقدان علاقه و پوششی بر حقیقت است. 14) آیا استاد آنچه را که آموزش می‏دهد و تحقیق می‏کند، زندگی می‏کند[59] (علم لا یصلحُک ضلال / العلم بغیر العمل و بال[60] (؟ با هدف تمایز بین نگاه ابزاری و نگاه معرفتی به علم از منظر استاد و محقق.
اگر چه نظام سرمایه داری دشنه خود را در قلب نظام‏های آموزشی موجود فرو کرده و سوژگی را از شاگرد و استاد سلب کرده است و برای خوراک دادن به مار دوش خودش آموزش را این چنین نظامند کرده است، با این وجود، ترمیم چنین زخمی، بر اساس جهت گیری و تحرک حق طلبانه شاگردان حتمی‏است.
جمع بندی
کلمه وقتی از موضع خود خارج می‏شود، انحراف آغاز می‏شود. علم کلمه‏ای است که در زمانه ما به این سرنوشت دچار شده است و دیگر به آن چیزی که برایش وضع شده است، اشاره نمی‏کند بلکه  به جای روایت از حقیقت و تولید معرفت تبدیل به ابزاری شده است برای سلطه و منفعت طلبی در خدمت عده‎ای از مدعیان علم. نتیجه چنین انحرافی در علم، آسیب رساندن به انسان و طبیعت است. دانشگاه در روزگار ما به سمپتومِ علم به معنای واقعی کلمه و به ابزاری در خدمت اربابان قدرت و سرمایه‏داری تبدیل شده است. در چنین فضایی، علم از عالم جدا پنداشته می‏شود و ملاک‏های عالم بودن کاملا جنبه تصویری پیدا کرده و از علم حضوری و غایت اصلی آن یعنی کسب حقیقت خارج می‏شود. علم و عالمی‏که این چنین از موضع خود خارج شده باشد، مشغول آموزش (به جای تعلیم) و پژوهشی (به جای تحقیق) خواهد شد که ظاهرا فعالیتی علمی‏است ولی در واقع مشغول مدلسازی و فلسفه بافی است که به جای ظاهر کردن حقیقت آن را می‏پوشاند و شوق را به شغل فرومی‏کاهد[61].
منابع
-اراکی، محسن (1383). حقيقت ادراك و مراحل آن در فلسفه ملاّصدرا. معرفت فلسفی. شماره چهارم، تابستان.
-آیت الله شاه آبادی (1386). شذرات المعارف. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
-پشت مشهدی، مرجان (1393). آنالیز سمپتوم‏های جامعه علمی‏ما. سایت انجمن فرویدی.
-جمعی از نویسندگان (1382). صلح کل‌: مجموعه‌ای از ناگفته‌ها در مورد زندگی آیت‌الله سید علی قاضی‌(ره‌) در مصاحبه با فرزندان ایشان‌. موسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس. تهران.
-رستمی‏زاده، رضا (1379) حق و باطل از دیدگاه امام على علیه السلام، مجله معرفت: شماره 39.
-ژیژک، اسلاوی (1395). مستند ژیژک و ایدئولوژی پنهان در سینمای‏هالیوود. برگرفته از لینک: https://vimeocom/150108763
- دانش، جواد. (1389). حكمت خالده و وحدت متعالي اديان نقد انديشه سيدحسين نصر، مجله معرفت، شماره 120.
- صدرالدین، محمدبن ابراهیم (صدرالمتألهین) (1990). الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ الاربعۀ، بیروت، دارالاحیارالتراث العرب.
- صدرالدین، محمدبن ابراهیم (صدرالمتألهین) (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بيروت: دار الاحياء التراث العربي.
- فروید زیگموند (۱۹۳۳). سخنرانی‌های آشنایی با روانکاوی، سخنرانی ۳۴ توضیحات، کاربردها و راهکارها، {این مقاله توسط مرجان پشت مشهدی، خدیجه فدائی، پرویز دباغی و فرزام پروا ترجمه و زیر نظر دکتر میترا کدیور در جلسات مورخ ۸۴/۲/۳- ۸۴/۲/۱۰- ۸۴/۲/۲۴- ۸۴/۲/۳۱ و ۸۴/۳/۷ کلاس‌های عرصه فرویدی – مکتب لکان ایشان تصحیح گردیده است}. سایت انجمن فرویدی.
-طباطبائی، سید محمدحسین (1374). ترجمۀ تفسیر المیزان، مترجم سید محمدباقر موسوي همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-علامه طباطبایی (1374). اصول فلسفه و روش رئالیسم. چاپ چهارم. تهران: انتشارات صدرا
-علامه طباطبایی (1426ق.). بدایةالحکمة. چاپ بیست و دوم. قم: مؤسّسة نشر اسلامی‌جامعة مدرّسین قم.
-علامه طباطبائی(1395). نهایة الحکمه، تهران، انتشارات الزهرا، 
-کدیور، میترا (1380). درسنامه  روانکاوی در انتانسیون و روانکاوی در اکستانسیون. برگرفته از لینک روانکاوی-در-ژرفا-و-روانکاوی-در-پهنا(https://freudianassociation.org).
-کدیور، میترا (1394). مکتب لکان روانکاوی در قرن بیست و یکم، چاپ سوم. تهران: انتشارات اطلاعات.
-کدیور، میترا(1381). درسنامه‌ پایان روانکاوی و عمل. سایت انجمن فرویدی.
-کدیور، میترا(1381). درس‌نامه درباره مقاله نارسیسم زیگموند فروید. سایت انجمن فرویدی
-مسگری، احمد علی‌اکبر.، ساعتچی، سید محمدمهدی(1392). تحول زیباشناختی در فلسفه هنر هگل. دو فصلنامه فلسفه شناخت(145-127)، پژوهشنامه علوم انسانی شماره 1/96.
-مطهری، مرتضی (1396) ، مجموعه آثار جلد 6، تهران، انتشارات صدرا
-معلّمی، حسن (1390). معرفت‌شناسی. چاپ دوم. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
-مولوی، مولانا جلال الدین محمد: کلیات دیوان شمس. مطابق نسخه تصحیح شده استاد بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نشر ربیع 1374
-نوده یی، داو د؛ ضرغامی، محمد حسین؛ ربیعی، مهدی(1398). انحراف روانشناسی و تحریف روانکاوی. http://up.iranblogcom/uploads/enheraf-ravanshenasi-va-tahrif-ravankavi.pdf
-هادیگر، مارتین(1396). هستی و زمان. ترجمه سیاوش جمادی، نشرققنوس.
-وقفی پور، شهریار (1395). تلی از تصاویر شکسته: زیگموند فروید، اسلاوی ژیژک، ژاک آلن میلر و ... نشر چشمه
 
-Freud, Sigmund. (1923).  Certain Neurotic Mechanisms in Jealousy, Paranoia, and Homosexuality. )Internat. Journ. Psycho-Analysis (.
-Freud Sigmund (1914). Remembering, Repeating, and Working-Through. Standard Ed. 
-Freud, Sigmund(1914). On Narcissism: An Introduction. Standard Ed.
-Lacan, Jacques (2001). The Mirror Stage as Formative of the Function of the I", in Écrits: a selection, London, Routledge Classics.
-Lacan, Jacques .(1957-1956) "La relation d'objet" in Écrits.
 -Jacques-Alain Miller (1988). ed., The Seminar of Jacques Lacan: Book I (Cambridge) p. 188.
 
Abstract
The purpose of this study was to analyze the truth of knowledge and science, preliminarily. Conceptual association analytical-critical approach was used to emphasis on the following questions: What are the objects of science and knowledge? Can science and knowledge be in their nature traumatic? Can science and knowledge be classified in to objective or subjective classification? Is it learning or finding activity?  Predetermined protocols, standards and guidelines can lead to science and knowledge? The findings of this research are presented in three parts: science as a symptom, truth of science and truth of research.
Key words: science and knowledge, scientist, symptom, truth-seeking ,research, psychoanalysis.
 
[1] . دل نشان شد سخنم تا تو قبولش کردی     آری آری سخن عشق نشانی دارد (حضرت حافظ)
[2] . این مرقومه وام دار عشق و اشتیاق زائد الوصف استاد بزرگوار خانم دکتر میترا کدیور و نوشتار و سخنان ناب ایشان است.
[3] . برگرفته و استنباط از تقسیم بندی ژاک لکان در مورد سه ساحت روان(تصویری Imaginary، نمادین symbolic، واقع real)
[4] . مبتنی بر دیدگاه روانکاوی فروید- لکان مبنی بر اینکه بعد خیال و تصویر باعث وهمی‏می‏باشد که آرام بخش است ولی خروج از این حالت اضطراب زاست
[5] . منطبق با قاعده زنون به نقل از دکتر میترا کدیور
[6] . مبتنی بر دیدگاه روانکاوی فروید- لکان در توصیف بعد تصویری و ایگو محوری
[7] . برای توضیحات بیشتر به مقاله انحراف روانشناسی و تحریف روانکاوی رجوع شود
[8] . اشاره به ارتباط بین ابعاد سه گانه(تصویر، نمادین، واقع) لکان
[9] . اشاره به اینکه امیال در بعد تصویر خودش باعث و علت تولید میل است( مبتنی بر روانکاوی فروید- لکان)
[10] . نقد کلبی مسلکی از منظر نیچه و لکان به نقل از اسلاوی ژیژک
[11] . اگر فردی از فانتاسم خود عبور نکرده باشد، هر عمل او سمپتوم است(دکتر میترا کدیور)
[12] . اشاره به همانندسازی ظاهری با پدر نمادین در روانکاوی فروید-لکان
[13] . اشاره به سوال اساسی‏هایدگر در مورد بودن و موجودیت
[14] . سوره مبارکه الإسراء آیه ۳۶
[15]. يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا سوره حجرات آیه 13
[16] . برگرفته و استباط از مفهوم اجبار به تکرار فروید
[17] . برگرفته از کتاب مکتب لکان دکتر میترا کدیور
[18] .سوره ی کهف آیه ی 103
[19] . از منظر روانکاوی فروید-لکان تمدن سازی با قربانی کردن بخشی از سائق‏های هر فردی ممکن است(نقل از دکتر میترا کدیور)
[20] . طبق نظر روانکاوی فروید- لکان علم و دانش واقعی فقط از ناخوداگاه و سوژگی فرد رخ می‏نماید
[21] . سوره ی روم آیه ی 41
[22] . برگرفته و استباط از فلسفه هگل و روانکاوی فروید و لکان
[23]. دانش، 1389 "حكمت خالده و وحدت متعالي اديان نقد انديشه سيدحسين نصر"
[24] . عوائداللئالي، ج4، ص132
[25] .  بحارالانوار، ج14، ص10
[26] . بحارالانوار، ج 86، ص120
[27] . صدرالمتألهین، 1990 ،ج3 ،ص278
[28] صدرالمتألهین، 1990 ،ج3 ، ص 297
[29] صدرالمتألهین، 1981 ،ج1 ،ص290  
[30] نهایة الحکمه، علامه طباطبائی، ص 205.
[31]. حضوری گر همی‏خواهی از او غایب مشو حافظ
[32] مجموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى  ج‏6
[33] فلسفه وروش رئالیسم
[34] شذرات المعارف
[35] یکی از نظرات ابتکاری ملاصدرا
[36] بدایه الحکمه علامه طباطبایی، ص124
[37] . معرفت شناسی ، معلمی‏ص 92
[38] مجموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى، ج‏6، ص: 272
[39]. https://www.youtubecom/watch?v=xaRqPO5sfok
[40] فلسفه و روش رِئالیسم علامه طباطبایی
[41] همان منبع
[42] نهج البلاغه
[43] در روانکاوی فروید- لکان اهمیت اساسی بر شنیدن است که در پایان روانکاوی رخ می‏دهد.
[44]. اصول کافی، ج 1، ص 35، ح 5
[45]. دانش، 1389 "حكمت خالده و وحدت متعالي اديان نقد انديشه سيدحسين نصر"
[46]. یحقق الله الحق بکلماته: سوره یونس آیه 82
[47].فضل بن احمد طبرسى، مجمع البیان، ج 3، ص 78
[48] . کلمه الله هی العلیا
[49] . يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ (بخشی از آیه ی 46 سوره نساء)
[50]. وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ  إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا سوره اسراء آیه 36
[51]. دانش، 1389 "حكمت خالده و وحدت متعالي اديان نقد انديشه سيدحسين نصر"
[52] . https://fa.wikipediaorg
[53]. حضرت مولانا،
[54] . آیت الله موسوی، برگرفته از وب سایت فلسفه، حکمت و عرفان استاد موسوی به آدرس https://www.ostad-mosavicom
[55] . تحف العقول / ترجمه کمره ای ؛ ج 1 , ص 395 وب سایت https://hawzahnet
[56]. برای نمونه رجوع شود به آنالیز سمپتوم‏های جامعه علمی‏ما در وب سایت انجمن فرویدی به آدرس https://freudianassociationorg
[57] . دکتر میترا کدیور برگرفته از وب سایت انجمن فرویدی به آدرس https://freudianassociationorg
[58] . دکتر میترا کدیور برگرفته از وب سایت انجمن فرویدی به آدرس https://freudianassociationorg
[59]. أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ سوره‏ی بقره آیه 44
[60]. غررالحکم و دررالکلم
[61]. معلمي شغل نيست، عشق است، ذوق است. ايثار و فداكاريست؛ اگر به عنوان شغل به آن مي‌نگري، رهايش ساز و اگر عشق توست بر تو مبارك باد! استاد مطهری.

احیای نظام آموزشی سل زده (به مناسبت هفته ی پژوهش)

احیای نظام آموزشی سل زده (به مناسبت هفته ی پژوهش)

"آنچه بیش از همه برای تعریف فرهنگ و تمدن ضروری است احترام و تشویقی است که برای فعالیت های متعالی ذهنی بشر از جمله دستاوردهای علمی و هنری و برای نقش رهبری کننده ی ایده ها در زندگی انسان قائل می شود[1]"

نظام آموزشی خود را متولی فعالیت های متعالی ذهنی بشر قلمداد می کند. دانش آموز یا دانشجو (شاگرد) باید نقشی که نظام آموزشی به خود منتسب می کند را جدی تلقی کند. زمانی که بربریت (هرج و مرج) بر نظام آموزشی حاکم شود مانند شرایط حاضر، شاگرد لازم است نقش‏ها را یادآوری کند که بعضی از آنها در زیر فهرست شده است. به این دلیل نقش شاگرد برجسته تر است که موجودیت نظام آموزشی وابسته به (تابعی از) وجود شاگرد است. در اینجا منظور از شاگرد طلبه یعنی کسی که طلب و اشتیاق دانش دارد، می باشد  و نظام آموزشی دانشگاهی، مورد نظر است.

1. شاگرد باید مطابق با اصل اشتیاق وارد نظام آموزشی شود. یعنی چنین جایگاهی را مشتاقانه انتخاب نماید و مسولیت آن را پذیرفته باشد. شاگرد مشتاق دارای شانیت راهبردی در نظام آموزشی است.
2. جستجو برای یافتن استاد. "سالک اگر نصف عمر خود را در جستجوی استاد بگذراند، ارزش دارد و سالکی که استاد را دریابد، نصف راه را طی کرده است[2]". چنین جستجویی یک عمل فعالانه و مسولانه است. "اگر در حریمی نباشی که شکوه قرب استادی حکیم تو را به لرزه درآورد، تا ابد در موهومات و تخیلات محسوسه و تزویر و دروغ خواهی ماند و چهرة حقیقی خود را نخواهی یافت[3]".
3. رسوا کردن بدعت گذاران در علم. اگر شاگرد در موضع کلمه ی شاگرد باشد یعنی طالب و عامل به مسولیت خود باشد، باید بدعت گذاران در علم را رسوا کند. "بدعت گذار یعنی کسی که مردم را به خود می خواند در حالی که از خود عالم تر را در بین آنها می شناسد[4]". "هر كه با وجود اعلم از خود مردم را باطاعت از خود دعوت كند بدعت‌گزار و گمراه است[5]".
4. شاگردی که در موضع کلمه ی شاگرد است باید مجدانه بدنبال پاسخ های شفاف، برای سوالات پایه باشد: 1) آیا استاد مدارک تحصیلی اش را در نظام آموزشی، مطابق با قوانین (یکسان برای همه) گرفته است؟ بسیاری مدارک تحصیلی را بر اساس طی کردن مسیر تحصیلی که قانون تعیین کرده است، بدست نیاورنده اند یا اصلا مدرک تحصیلی ندارند یا پاسخی برای این سوال ندارند[6] و سال ها استاد بوده اند و بازنشسته شده اند. 2) مسیر هیات علمی شدن استاد چگونه بوده است؟ 3) آیا استاد نسبت به نوشته های خود مانند مقالات، پایان نامه، ترجمه و رساله و... تسلط کامل دارد؟ حداقل معیاری است برای تمایز بین انتشار با هدف نشر دانش و انتشار با اهداف دیگر مانند ارتقاء و شهرت و ... 4) آیا شهرت استاد یا نقش استاد مانع انجام وظیفه اش می شود؟! "اعتبار می‌بایست هر روز با طلوع خورشید از نو کسب شود و هیچکس نمی‌تواند به افتخارات گذشته‌اش لم بدهد و هر کاری دلش خواست بکند[7]". 5) آیا حوزه ی علاقه و همت استاد مشخص است؟ وی با مشخص کردن این حوزه، مسولیت پاسخگویی را می پذیرد. کسی که به حوزه های بسیاری علاقه دارد و می نویسد پاسخگوی هیچ کدام نیست. 6) زمان کلاس درس به چه محتوایی می گذرد؟ آنچه در طول زمان برای شاگرد باقی خواهد ماند خوشآیندی لحظه ای کلاس درس نیست، بلکه محتوایی است که در زمان کلاس مطرح می شود. 7) آیا استاد چهارچوب ارزشی دارد یا مبتنی بر شرایط و تبانی با شاگردان، جهت گیری می کند؟ با هدف تمایز بین مشتری محوری و حق محوری. 8) آیا استاد عدالت محور است؟ معیار ارزشیابی باید متکی بر اصول مشخص و از پیش تعیین شده باشد تا به هیجانات، گره ها و احساسات فردی آغشته نشود. 9) آیا استاد واحدهای متنوع و نامربوط تدریس می کند؟ تدریس دروس متنوع و نامربوط با مورد 5 در ارتباط است. 10) آیا استاد چند مسولیتی است؟ تدریس واقعی کاری است دشوار و وقت گیر و با چند مسولیتی بودن افراد در تناقض آشکار.  11) آیا استاد سوال کردن را واجب می داند؟  "جایگاه مدرس جایگاه امتحان دادن است. او بایستی که قادر باشد که به این جستن و طلب کردن پاسخ در خور را بدهد و به خاطر همین هم مجبور به امتحان دادن هر روزه است. وقتی که امام علی (ع) مکرراً از پیروانش می خواهد که از او سؤال کنند، مگر نه این است که مدام خودش را در معرض امتحان می‌گذارد و به همین ترتیب پیروان اش را در جایگاه طلب کننده قرار می دهد[8]؟" 12) آیا استاد مسولیت اثرگذاری خود بر خودآگاه و ناخودآگاه شاگردان را می پذیرد؟ لازمه‏ی این مسولیت پذیری، شناخت به معنای دقیق کلمه و عبور از فانتاسم خود است.

اگر چه نظام سرمایه داری دشنه خود را در قلب نظام های آموزشی موجود فرو کرده و سوژگی را از شاگرد و استاد سلب کرده است و برای خوراک دادن به مار دوش خودش آموزش را اینچنین نظامند کرده است، ترمیم چنین زخمی، بر اساس جهت گیری و تحرک حق طلبانه شاگردان حتمی است.  

محمد حسین ضرغامی، 23 آذرماه 1398

 

---

[1]. دکتر میترا کدیور در کتاب مکتب لکان، روانکاوی در قرن بیست و یکم به نقل از فروید.

[2] .جمعی از مولفان در کتاب صلح کل به نقل از آیت الله قاضی.

[3] . برگرفته از وب سایت فلسفه، حکمت و عرفان استاد موسوی به آدرس: https://www.ostad-mosavi.com

[4] . تحف العقول ؛ ج 1 , ص 375 (وب سایت https://hawzah.net)

[5] .  تحف العقول / ترجمه کمره ای ؛ ج 1 , ص 395 (وب سایت https://hawzah.net)

[6] .  برای نمونه رجوع شود به آنالیز سمپتوم های جامعه علمی ما در وب سایت انجمن فرویدی به آدرس: https://freudianassociation.org

[7] . دکتر میترا کدیور برگرفته از وب سایت انجمن فرویدی به آدرس: https://freudianassociation.org

[8] . دکتر میترا کدیور برگرفته از وب سایت انجمن فرویدی به آدرس: https://freudianassociation.org

انحراف روانشناسی و تحریف روانکاوی

انحراف روانشناسی و تحریف روانکاوی

دکتر داود نوده ئی*، دکتر محمدحسین ضرغامی**، دکتر مهدی ربیعی***

* مرکز تحقیقات علوم رفتاری، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله، تهران، ایران

** مرکز تحقیقات علوم رفتاری، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله، تهران، ایران

***گروه روانشناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله، تهران، ایران

چکیده

مقاله حاضر یک مطالعه ‏ی مقدماتی است که باهدف تبیین و تصریح انحراف روانشناسی و تحریف روانکاوی انجام‌شده است، روش تحقیق حاضر از نوع مروری–روایتی(narrative review) با یک رویکرد تحلیلی-انتقادی در حوزه روانشناسی و روانکاوی است. در این تحقیق، انحراف روانشناسی در حوزه‏های هستی‏شناسی، معرفت‌شناسی، روش‏شناسی و کارکرد فردی و اجتماعی آن بررسی و تفاوت آن با روانکاوی تصریح و تحریف‏های صورت گرفته در روانکاوی مشخص و تمیز داده‌شده است. این مقاله از سه بخش[1] نسبتـاً متمایز، تشکیل‌شده است. در بخش اول به هستی‏شناسی و معرفت‏شناسی نفس و روان پرداخته شد، سپس انحراف صورت گرفته در پژوهش‏های روان‌شناختی در مقایسه با تحقیق در حوزه‏ی روان مطرح شد و در بخش نهایی، انحراف روانشناسی از خاستگاه لغوی خود و تمایز آن از روانکاوی و تحریفات صورت گرفته در روانکاوی تصریح شد. نتایج این تحقیق روایت از آن دارد که "روانشناسی" از ریشه‌های خود جدا و از مسیر حقیقت‌یابی در حوزه روان خارج‌شده است و ازآنجایی‌که "روانکاوی" این ریشه‌ها را یادآوری و پیگیری می‏کند، به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه با مقاومت روبرو می‏شود که یکی از پیامدها و تبعات آن، تحریف روانکاوی است[2].

کلیدواژه‌ها: هستی ‏شناسی، معرفت‌شناسی، روش ‏شناسی، روانشناسی، روانکاوی، تحریف، انحراف.

Abstract

This is an introductory article about psychology as a deviation and distortions of psychoanalysis. The analytical-critical narrative review has been used as a research method. Deviation of psychology from ontological, epistemological and methodological perspective has been marked and its individual and social functions have been reviewed, then the differences between psychology and psychoanalysis and distortions of psychoanalysis explicitly stated. This article has three distinguishable parts, the first part, includes some ontological and epistemological problems about soul and psych, psychological research method inability to study psychological constructs as a whole was elaborated on the second part. Finally, the deviation of psychology from its lexical root, psychology and psychoanalysis differentiations and distortion of psychoanalysis was mentioned in the third part. This article has shown psychology has been separated from its roots, therefor psychology is sterile in the study of the psyche, On the other hand since psychoanalysis recalls and follows these roots consciously and unconsciously encounter whit resistance that distortion of psychoanalysis is one kind of resistance.

Key words: Ontology, epistemology, methodology, psychology, psychoanalysis, deviation, distortion.

---

[1]. نویسنده‌ی بخش اول: داود نوده‏ئی، بخش دوم: محمدحسین ضرغامی و بخش سوم: مهدی ربیعی است.

[2] . نوشته‌های این متن متأثر از کتاب، سخنرانی‌ها و درس‌نامه‌های خانم دکتر میترا کدیور و مقالات و نوشته‌ها اعضای انجمن فرویدی و معلمان کلاس‌های آشنایی با فروید- لکان انجمن فرویدی است، باوجوداینکه تمام تلاش بر این بود تا مطالب ارائه‌شده در متن به‌صورت دقیق ارجاع داده شود ولی بخش بزرگی از مطالب ممکن است به تصور نویسندگان این مقاله به قلم خودشان باشد ولی در اصل متأثر از افراد مذکور یا عالمان دیگر است.

لینک دریافت پی دی اف مقاله: 

لینک دانلود کامل مقاله لطفا کلیک کنید

مشکلات جمع آوری داده با استفاده از پرسشنامه در مطالعه ای که واحد مورد تحلیل خانواده است

یکی از مهمترین ویژگی کارهای علمی، انتشار یا ارائه ی گزارش از مسیر طی شده توسط پژوهشگر و محقق در دنیای عمل است. محدودیت ها، راهکارها و چالش های مختلف در این مسیر وجود دارد که اشتراک آنها با سایر پژوهشگران و پژوهشگران کمک می کند تا در انتخاب، تدوین، برنامه ریزی، سیاست گذاری، بودجه بندی زمانی و مالی و ... قبل از اقدام به پژوهش تمهیدات لازم را در نظر بگیرند.

گزارش زیر توسط فهیمه صادقی زمانی تهیه شده است. این گزارش به مشکلات مربوط به جمع آوری داده از طریق پرسشنامه در خانواده (خانواده به عنوان واحد مورد مطالعه) می پردازد. عنوان اصلی پژوهش ایشان " تدوین الگوی شبکه ارتباطی خانواده بر اساس ویژگی های شخصیتی" با راهنمایی بنده (محمد حسین ضرغامی) است که در دانشگاه علوم تحقیقات در قالب پایان نامه ارشد در حال انجام است.

مشکلات جمع آوری داده با استفاده از پرسشنامه در مطالعه ای که واحد مورد تحلیل خانواده است.

یکی از اصلی تر ین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آوری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد.

پرسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد و عبارت است از مجموعه‌ای از پرسش‌های هدف دار که با بهره گیری از مقیاس‌های گوناگون نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد.

پرسشنامه شامل دسته ای از پرسش هاست که برطبق اصول خاصی تدوین گردیده است و به صورت کتبی به افراد ارائه می شود و پاسخگو بر اساس تشخیص خود جواب را در آن می نویسد. هدف از اجرای پرسشنامه جمع آوری اطلاعات به شیوه ای آسانتر در زمینه ی سنجش نگرشها، شخصیت و سایر ویژگی هایی است که قابلیت خودگزارشدهی دارند. فقدان استفاده از شاخص های عینی که نیازمند گزاش فردی نباشد، یکی از دلایل مهم برای استفاده از پرسش نامه است چه امکان مطالعه نمونه های بزرگ را فراهم می آورد.

استفاده از پرسشنامه دارای معایب و محاسنی است که می توان به برخی از آنها در موارد ذیل اشاره نمود:

محاسن پرسشنامه:

1-    از طریق پرسشنامه اطلاعات وسیع و حجیمی با سرعت زیاد گردآوری می­شود.

2-    به زمان کمتری برای پاسخگویی و تکمیل نیاز دارد.

3-    هزینۀ آن نسبتاً پایین است.

4-    افراد زیادتری را می­توان مورد پرسش قرار داد.

5-    امکان تبدیل داده ها به کمیّت، تجزیه و تحلیل و سنجش همبستگی گوناگون بین آنها فراهم است.

معایب پرسشنامه

1-    این روش برای مطالعات عمیق و ریشه یابی ها در موارد خاص کارآمد نیست.

2-    احتمال بازنگشتن پرسشنامه به ویژه پرسشنامه هایی که با پست ارسال می شود، زیاد است.

3-    احتمال عدم درک مفاهیم و محتوای سؤالات پرسشنامه و بروز ابهام برای پاسخگو وجود دارد.

4-    به دلیل گسترده بودن عرصه عملیاتی پرسشگری و درگیر بودن افراد زیاد در رده ها و سطوح مختلف، امکان بروز خطا و اشتباه وجود دارد که باعث کاهش درجۀ اعتبار و اعتماد این روش می شود.

زمانی که واحد مورد مطالعه خانواده است، اجرای پرسشنامه در بین آنها با مسائل مضاعفی روبرو است. در ادامه نتایج یک تجربه شخصی و بررسی میدانی در کار کردن با خانواده ها با هدف گردآوری اطلاعات از آنها ارائه می شود.

جهت اجرای  پژوهشی که ازمنظرجمع آوری داده ها پیمایشی  و از منظر هدف اکتشافی محسوب می شد با موضوع «تدوین الگوی شبکه ارتباطی خانواده بر اساس ویژگی های شخصیتی» با راهنمایی استاد گرامی آقای دکتر محمد حسین ضرغامی، به پاسخگویی تمامی اعضای حدود ۱۰۰ خانواده به عنوان نمونه برای پر کردن پرسشنامه شخصیتی نئو نیاز بود.

برای اطمینان حاصل کردن از اینکه پژوهش بر روی این تعداد خانواده  امکان پذیر می باشد، قبل از شروع کار با تنی چند از مشاورین و معلمین مدارس مختلف تبادل نظر صورت گرفته و پس از قول همکاری برخی از آنان، پس از تأیید نهایی پروپوزال به منظور جلوگیری از ایجاد شبهه در بین خانواده ها، با طی کردن مراحل قانونی و اداری که شامل کسب نامه اولیه از دانشگاه علوم و تحقیقات واخذ تأییدیه از اداره کل آموزش و پرورش تهران و مناطق ۱ و ۳، جواز پژوهش به ۶ مدارس ابلاغ گردید.

ولی بخاطر عدم آشنایی با کادر مدرسه و پیش بینی عدم همکاری خانواده ها و مربیان به علت این عدم شناخت، فقط در مدارسی که مربیان آن قبلا قول مساعدت داده بودند، پیگیری ها انجام شد.

درعمل  اجرای این پژوهش بسیار دشوارتر و زمانبرتر هزینه برتر از برنامه ریزی های قبل ازآن بود.

از بین مدارس فوق علی رغم اینکه قبلا برخی ازآنها اعلان همکاری کرده بودند، تنها ۲ مدرسه با کمک و یاری دو تن از کادر و مربیان اجرای پرسشنامه ها میسرشد.

مجموعا حدود۱۷۰ پرسشنامه و۷۰۰ پاسخنامه بین این مدارس توزیع گردید،ولی در نهایت ۱۰۶ پرسشنامه ارجاع داده شد که پس از بررسی مشخص شد که فقط ۶۱ خانواده با پر کردن اکثر مشخصات مورد نظر، تمامی اعضای خانواده اقدام به تکمیل پرسشنامه ها کرده اند.

برای جبران کمبود تعداد مورد نیاز به علت تعطیلی مدارس از خانواده های در دسترس استفاده گردید و چون جامعه آماری اولیه خانواده های دارای دختر دبیرستانی(دوره اول و دوم) بودند بر روی خانواده هایی با این مشخصات تمرکز گردید.

به همین منظور در مجالس مختلف و مکانهای عمومی که خانواده ها حضور داشتند از قبیل میهمانی ها،مساجد و مکانهای تفریحی با توضیحات مفصل و تأکید بر محرمانه بودن پاسخنامه ها و نداشتن نام و نام خانوادگی عده ای را راضی به همکاری نموده و برخی ازآشنایان،خود واسطه ای برای دیگر دوستان واطرافیان خویش گردیدند.

لازم به ذکر است بعد از بررسی هایی که بر روی پرسشنامه های ارجاع شده انجام گرفت،مشخص گردید بیشترین مقاومت از سوی پدران بوده است.برای حل این مشکل بعد از این تلاش شد که بیشتراز طریق پدران،پرسشنامه ها تحویل خانواده ها داده شود تا اعضای خانواده خود را بهتر راضی به همکاری نمایند.

مشکلات بسیاری تا تکمیل این تعداد پرسشنامه وجود داشت.از قبیل:

۱-عدم همکاری مدارس به علت دخیل شدن خانواده ها و پاسخگویی به حساسیتهای آنها.

۲- بی اعتمادی و ظن وگمان منفی نسبت به پاسخگویی و نگرانی از قضاوت شدن و یا شناخته شدن روحیات و افکار آنان توسط پژوهشگر یا افراد رابط.

۳-در دسترس نبودن تمامی افراد خانواده به عللی چون مسافرت و مأموریت یکی از افراد که اغلب پدران بودند و یا تأهل یکی از فرزندان.

۴-  کوچک بودن برخی فرزندان خانواده ها که تا قبل سن دبیرستان عمدتا قدرت درک و پاسخگویی درست به سؤالات را نداشتند.

۵- معضلات رساندن پرسشنامه ها به افراد مختلف در مکانهای گوناگون و تحویل گرفتن دوباره آنها که برخی مناطق دور و رفت وآمد سخت را به دنبال داشت.

۶- برخی افراد با تحصیلات پایین تر در بین خانواده ها قدرت تشخیص و تمیز در پاسخگویی به سؤالات را نداشتند.

۷- مقاومت و عدم اعتماد برای پاسخگویی و یا بدبینی نسبت به روانشناسی و جدی نگرفتن آن .

۸- ترس از مورد سوء استفاده قرار گرفتن و درز پیدا کردن اطلاعات شخصی و ا فکار و نظریات آنها و مورد دردسر قرارگرفتن آنان .

۹- و مهمترین آن،تعداد نسبتا بالای خانواده های از هم پاشیده و نابسامان و مملو از اختلاف وغیر اعتماد نسبت به یکدیگر و دارای طلاق واقعی و یا طلاق عاطفی.

برای به حداقل رساندن این مشکلات روشهای ذیل مورد استفاده قرار گرفت:

۱-استفاده از همکاری افراد دلسوز، معتمد و مرتبط با خانواده های مختلف در جهت اجرا،تسهیل و تسریع پژوهش.

۲- اطمینان بخشی به افراد برای محرمانه بودن پاسخها حتی نزد خود پژوهشگر و عدم مطالعه آنها بصورت انفرادی در هنگام اخذ پرسشنامه ها و پایبندی اخلاقی کامل به این تعهد.

۳-استفاده از مشوقهایی چون افزایش نمره مستمر و دادن پوئن مثبت و...در مدارس از سوی مربیان و همکاران پژوهشگر در مدارس .

۴- تهیه هدایای مختلف برای افراد گوناگون خصوصا کسانیکه خود واسطه ای برای چندین خانواده بودند.

۵- توضیحات مبسوط در مورد اهداف پژوهش در مورد تعداد کل نمونه نه بررسی موردی و تقدیر و تشکر از آنها به خاطرکمک در انجام این پژوهش.

۶- استفاده از تلگرام و تلفن و اینترنت در مورد خانواده های دور از دسترس یا برخی افراد خانواده ها که به عللی چون مسافرت امکان دستیابی به پرسشنامه ها را نداشتند.

۷-از مهمترین عوامل جهت سهولت در اجرای پژوهش وجود تعامل مثبت و نسبتا قوی و حس اعتمادی بود که از قبل بین پژوهشگرو افرادی که چه در مدارس و چه غیر مدارس واسطه ای  با چندین خانواده  بوده و یا خود به صورت مستقل  در این پژوهش همکاری کردند.

در انتها:

حدود۸۸۰ پرسشنامه و پاسخنامه بین حدود۲۰۰ خانواده توزیع گردید که فقط با مساعدت ۱۰۰خانواده بصورت کامل و با پر کردن اکثر مشخصات مورد نظراین مهم به سرانجام رسید.

-         لازم به ذکر است که علیرغم تلاش در جهت انجام پژوهش در خانواده های دارای دختر دبیرستانی از مناطق ۱ و ۳ بعلت محدودیتهای ذکر شده ،کاملا این کار عملیاتی نشد.

 

 

جزئیات:

حدود 880  پرسشنامه پرسشنامه و پاسخنامه تکثیر و توزیع گردید که از این میان 482 پاسخنامه در مجموع که شامل 152  خانواده می شد پرسشنامه ها را تحویل دادند.

۱۰۰ خانواده کامل،30  خانواده بصورت ناقص که یک یا چند نفر از اعضای آن پاسخ نداده بودندو17  نفر به صورت تک نفره تحویل دادند.

تک نفره ها اکثرا دانش آموزبودند و یا با اهمال کسانیکه از آنان تحویل گرفته و تفکیک نکرده بودند به صورت تک برگ تحویل اینجانب گردید.

حدود ۱۵ پرسشنامه خانوادگی کاملا غیر قابل بررسی بودند.چون پاسخها کاملا بی هدف و حتی یکسان بودند و یا به هیچ مشخصات از آنها اشاره نشده بود و حتی اینکه فرد پاسخگو چه موقعیتی در خانواده دارند.

فهیمه صادقی زمانی

 [e-mail]

 

 

مشاوران، روانشناسان و کسانی که در حوزه ی بالینی کار می کنند، لازم است چه شاخص های معناداری را گزارش

زمانی که پژوهش مربوط به حوزه های بالینی و مشاوره ارزشیابی می شود، نمی توان از معناداری آماری به تنهایی استفاده کرد. به عبارتی معناداری آماری به تنهایی به عنوان یک معیار ارزشیابی کافی نیست.  نتایج معناداری آماری در حد گزاره های ترتیبی است.  یعنی شاخص مناسبی از اندازه اثر نیست چرا که حجم نمونه به صورت مستقیم روی ارزش پی اثر می گذارد. بنابراین اگرآزمایش های مختلفی با تعداد افراد متفاوتی برگزار شود، ارزش های پی درهر مطالعه متفاوت می شوند حتی اگر هر مطالعه اندازه اثر دقیقا برابری داشته باشد. چیزی که در ارزشیابی چنین مطالعاتی مهم است، شاخص هایی است که از طریق اثر خاص و محدوده ی اثرات بالینی بین مطالعات مختلف مشخص شده اند. محاسبه ی ارزش پی برای این هدف مناسب نیست.  اندازه های اثر(معناداری عملی) از طرف دیگر برای بررسی اثرات مداخله در مطالعات تک موردی مفید اند. این شاخص ها  زمانی مفید واقع می شوند که ما اثرات مطالعه ی پیشین را قبل از مداخله از طریق مطالعه ی اثرات مشاوره یا مداخله مطالعات پیشین بدست آورده باشیم و دوم زمانی که تفسیر اثرات مطالعه در بافت اثرات قبلی ارائه شود. همانطور که APA Task Force در بخش استنباط آماری مطرح کرده است که لازم است گزارش و تفسیر انداز های اثر در بافت اثرات گزارش شده ی قبلی انجام شود. چه بسا پژوهش های غیر معنادار آماری که اثر بخش اند. حداقل مورد قابل انتظار این است که مشاور اگر مطالعات پیشین نشان می دهند که درمان الف بهتر از درمان ب است لازم است این سوال را در مطالعه موردی از خود بپرسد که چقدر درمان الف بهتر از درمان ب است. بافت اثرات پیشین در ارتباط با مطالعات مربوطه به قضاوت در زمینه ی تکرار پذیری نتایج کمک می کند. نویسندگان لازم است اطلاعات زمنیه را به عنوان بخشی از تفسیر نتایج ارائه دهند. در بعضی از بافت ها اطلاعات معناداری بالینی نیز لازم است ارائه شوند.

معناداری بالینی یکی از انواع معنادرای مهم برای پژوهشگران حوزه ی بالینی است. در کارهای بالینی ، لازم است دست به طبقه بندی زده شود. تصمیم گیری در زمینه های مختلف مثلا این که آیا یک بیمار به درمان افسردگی نیاز دارد یا نه؟ این تصمیمات می تواند بر اساس معیارهای تشخیصی یا بر اساس یک نقطه ی برش صورت پذیرد. شاخص های اندازه اثر معناداری عملی فقط به صورت جزئی ارتباط بین کاربرهای شواهد پژوهشی با این نوع از موقعیت های بالینی را مشخص می کنند. اثر بخشی بالینی به اهمیت اثر مداخلات در موقعیت های عملی و کاربردی اشاره دارد. بین معناداری بالینی و عملی تفاوت وجود دارد. با این وجود معناداری عملی و بالینی به هم مربوط اند. در عین حال مداخلات با اندازه اثر بالا به صورت متناسب به احتمال معناداری بالینی نمی رسد.

 

فلسفه علم و آمار

فلسفه ی علم و آمار

یکی از موضوعات مهمی که به فلسفه ی آمار مربوط است نظریه ی تاییدی (confirmation theory) است. این نظریه یک نظریه ی فلسفی است که ارتباط بین نظریه ی علمی و شواهد تجربی را بررسی و مطالعه می کند. نظریه ی آمار بخش مهمی از نظریه ی تاییدی است که رابطه ی بین تئوریهای آماری و شواهدی که از نمونه بدست می آید را توضیح داده و در مورد ان قضاوت می کند. اگر جامع تربه نظریه ی آماری نگاه کنیم، متوجه می شویم که نظریه ی آماری بخشی از فلسفه ی روش شناسی است. به عنوان مثال نظریه ی عمومی در باب این موضوع که آیا علم به دانش منجر می شود و چگونه به دانش منجر می شود؟ بنابراین آمار یک مولفه در مجموعه ی وسیع تری از روش های علمی قرار می گیرد که از شکل دهی مفاهیم، طرح های آزمایشی، مداخله و مشاهده، تایید، نحوه ی عمل و نظریه پردازی، تشکیل شده است.

موضوعات خاص دیگری در فلسفه ی علم وجود دارد که با واژگان آماری بیان می شوند و یا در مجاورت آن قرار دارند. یکی از این موضوعات فرآیند اندازه گیری و به بیان خاص تر، اندازه گیری متغیرهای مکنون بر مبنای اصول آماری از روی متغیرهای آشکار است. به این رویکرد اندازه گیری، نظریه ی بازنمودی اندازه گیری (representational theory of measurement) می گویند.  که بر آمار بنا نهاده شده است و فنون مختلفی مانند تحلیل عاملی را در بر می گیرد. این تکنیک ها از طریق ساختارهای ریاضی، پدیده ی تجربی را به صورت روشن مفهوم بندی می کنند.

موضوع مهم دیگر که فلسفه علم رو تشکیل می دهد مبحث علیت است. فلاسفه از نظریه ی احتمال به منظور دستیابی به روابط علی استفاده کرده اند. استفاده از تئوری آمار از 1956 در اصل علیت مشترک ریچنباخ  تا حال حاضر و بررسی علیت و آمار (با نظریه ی علیت احتمالاتی) ادامه داشته است. در زمان حاضر نیز آمار پایه ی تحلیل های مفهومی در روابط علی است.

علاوه بر این بعضی از تکنیک های خاص آماری مانند تحلیل عاملی و شبکه های بیزی، بحث های مفهومی (فلسفی) را بدون این که خود خواسته باشد، پیش می کشند. اگر چه موضوعات زیادی در فلسفه علم وامدار روشن سازی های آماری هستند به عنوان مثال: یکپارچگی، آگاهی بخشی و ارائه ی شاهد، با این وجود، حوزه ی گسترده ای از بحث های فلسفه ی علم در فهم آمار کمک کننده اند. در این بین می توان به بحث هایی در باره ی آزمایش و مداخله، مفاهیم شانس و ماهیت مدل های علمی و واژگان نظری اشاره کرد. 

طرح های آزمایشی در تقابل با طرح های نیمه آزمایشی

مقدمه
بررسی بسیاری از برنامه ها و طرح های رفاه اجتماعی نشان می دهد که این برنامه ها به طور موفقی اجرا شده اند؛ چرا که به نظر می رسد مراجعین بعد از انجام برنامه ها عملکرد خوبی داشته اند. مثلا ممکن است بیشتر افراد بعد از گذراندن دوره های آموزشی شغل مناسب پیدا می کنند. یا بیشتر افراد می توانند ارتباطات بین فردی خود را به نحو موثری گسترش دهند. با این وجود سوال اساسی این است که: آیا آموزش گیرندگان در برنامه های رفاه اجتماعی، به خاطر شرکت در برنامه های آموزشی توانسته اند شغل مناسب (یا ارتباطات موثر) بدست آورند یا علت چیز دیگری است؟ پاسخ گویی به این سوال هسته‏ی اصلی و مهمترین وظیفه ی ارزشیابی اثربخشی یک برنامه یا سیاست است. به بیان دیگر سوال این است که اگر مراجعین در این برنامه ها حضور پیدا نمی کردند، چه اتفاقی برای آنها رخ می داد؟
فعالیت کلیدی و محوری در این مثال این است که اندازه ی اثر برنامه یا سیاست اعمال شده از سایر عوامل و متغیرهای مستقلی که ممکن است بتوانند روی نتیجه بدست آمده، تاثیر بگذارند(مانند شرایط اقتصاد محلی، ویژگی های شرکت کنندگان و کیفیت مدیریت پروژه)؛ جدا شود و به صورت ایزوله سنجش و اندازه گیری گردد(در واقع همان سوال اصلی در بررسی روایی درونی). برای انجام این کار پژوهشگران سعی می کنند تا یک موقعیت مقابل (counterfactual) موقعیت آزمایشی در نظر بگیرند؛ تا ببیند در این موقعیت، برای گروه مشابه شرکت کنندگان در برنامه، چه روی می دهد؟ موقعیت مقابل در طرح آزمایشی همان گروه کنترل و در طرح های شبه آزمایشی همان موقعیت مربوط به گروه گواه یا شاهد است. به بیان دیگر هدف از طرح های آزمایشی کامل و شبه آزمایشی، مقایسه بین موقعیتی است که در آن متغیر یا متغیرهای مستقل اعمال می شود، با موقعیتی که در آن مداخله ای صورت نمی گیرد.
مقدمه ی مطرح شده به خاطر این است تا سناریوای تنظیم کنیم، که ابتدا پژوهشگران از روش های آزمایشی در انجام این پروژه استفاده کنند و سپس از روش های نیمه آزمایشی و در نهایت به مقایسه ی بین دو روش خواهیم پرداخت.

روش های آزمایشی
بسیاری از محققان اجتماعی باور دارند که طرح های آزمایشی بهترین روش برای سنجش تاثیر یک برنامه و یا سیاست گذاری هستند. در یک روش آزمایشی، افراد، خانواده ها و یا دیگر واحدهای تحلیل به صورتی تصادفی یا به عنوان گروه کنترل و یا در گروه آزمایش treatment گمارده می شوند. تنها گروه اصلی مورد مطالعه در معرض برنامه و یا سیاست جدید به عنوان متغیر مستقل قرار می گیرد و گروه کنترل در معرض آن قرار نمی گیرد.
اگر طرح آزمایشی به خوبی برنامه ریزی و اجرا شود، می تواند به گروه های کنترل و اصلی ای منجر شود که درون آنها ویژگی های غیر قابل سنجش و قابل سنجش وجود دارند. ویژگی های قابل سنجش ناشی از اعمال متغیرهای مستقل (در اینجا برنامه ها و سیاست های رفاه اجتماعی) است و ویژگی های غیر قابل سنجش ناشی از عوامل بیرونی است که مطلوب شرایط پژوهش نمی باشند، مثل شرایط اقتصادی، محیط های اجتماعی و دیگر رویدادهایی که تفاوت های ایجاد شده (واریانس ایجاد شده) توسط آنها، قابل ارجاع به مداخله (برنامه آموزشی رفاه اجتماعی) نباشد.
بنابراین، طرح های آزمایشی عموما نیازمند استفاده از روش های آماری به منظور کاهش تفاوت میان گروه های کنترل و گروه های آزمایش نمی باشند. از این رو نتایج بدست آمده از طرح آزمایشی کامل، مدیران و سیاست گذاران را قادر می سازد تا به جای انجام بحث های دنباله دار در مورد اینکه آیا یافته ها در یک مطالعه خاص از لحاظ آماری معتبر هستند یا خیر، بر نتایج نهایی بدست آمده تمرکز نمایند. بنابراین در روش های آزمایشی کامل، کنترل متغیرهای مداخله گر یا عوامل تهدید کننده ی درونی به جای تمرکز بر روش های آماری، بر روش شناسی آزمایشی تکیه دارد. این روش شناسی به گونه ای تنظیم می شود، که نتایج بدست آمده، می تواند به صورت علی تفسیر شوند. همانطور که خواهیم دید، این مورد برای طرح های شبه آزمایشی مصداق ندارد. اگر گروهی که در معرض برنامه ی آموزشی خاص قرار گرفته اند، نسبت به گروه کنترل تفاوت معنادار و مثبتی داشته باشند، می توان نتیجه گرفت که دوره های آموزشی یا سیاست اعمال شده ی مورد نظر موثر است و سبب بهبود وضعیت رفاه اجتماعی شرکت کنندگان می شود.
طرح های آزمایشی دارای محدودیت های زیادی می باشند. این طرح ها می تواند الف) مسائل اخلاقی خاصی را ایجاد نمایند، ب) اجرای درست آن ها بسیار دشوار باشد و ج) نمی توان از آنها برای برخی مداخلات خاص استفاده کرد.
در مثال کنونی که در اینجا مطرح شده است، یکی از مسایل اخلاقی در طرح آزمایشی کامل این است که ممکن است لازم باشد، افرادی که در معرض متغیر آزمایشی قرار می گیرند برای زمانی از خدمات اجتماعی که به آنها ارائه می شود، محروم شوند. این دست از محدودیت ها در مثال ذکر شده زیاد است. بنابراین امکان اعمال متغیر مستقل و دستکاری آن توسط پژوهشگر میسر نیست. تجربه های قبلی در استفاده از شیوه های آزمایشی کامل نشان می دهد که شکایات و به ثمر نرسیدن پژوهش، مخصوصا در مثال ذکر شده در اینجا، زیاد است. زمانی که چنین محدودیت هایی به وجود می آید؛ ممکن است بر انتخاب کامل تصادفی افراد به منظور گمارش در گروههای کنترل و آزمایش تاثیر بگذارد و علاوه بر معذوریت های اخلاقی ممنوعیت های حقوقی نیز برای برگزار کنندگان پژوهش ایجاد نماید.
مشکل دیگر طرح های تصادفی کامل عدم خلوص نتایج است. به خاطر مسائل اجرایی که در هر مطالعه ای روی می دهد، خالص سازی گروهها به لحاظ دریافت متغیر یا متغیرهای مستقل دشوار می شود. در مساله ی "عدم خلوص"، اعضای گروه کنترل در معرص تمامی و یا برخی از مداخلات اعضای گروه آزمایش، قرار می گیرند. یکی از این موارد در مثال مورد نظر در اینجا، دریافت سطوح مختلف متغیر مستقل از منابعی غیر از منابع پژوهش است. مطالعات آزمایشی همواره نمی توانند با موفقیت با چنین مسائلی برخورد کنند.
در طرح های آزمایشی لازم است هم اعضای گروه کنترل و هم اعضای گروه اصلی آزمایش قوانین را به خوبی درک کرده باشند. اگر شروط یا قوانین آزمایش به خوبی درک نشده باشد، ممکن است روی روایی درونی تاثیر بگذارد و نتوان از طرح های کاملا آزمایشی استفاده کرد. در این صورت باید نتایج به گونه ای تفسیر شود که طرح شبه آزمایشی است.
فرسایش، فرسودگی و افت نمونه تحقیق و عدم پاسخ آزمودنی ها یکی دیگر از مسائلی است که روی نتایج بدست آمده از طرح تحقیق آزمایشی کامل تاثیر می گذارد، اگر چه این موارد می تواند روی نتایج بدست آمده از تحقیقات شبه آزمایشی نیز تاثیر بگذارند؛ ولی تاثیر آنها در تحقیقات شبه آزمایشی کمتر است. زمانی که افت آزمودنی وجود دارد یا آزمودنی ها به سوالات پاسخ نمی دهند، نمونه بدست آمده معرف جامعه نخواهد بود-معرف بودن نمونه در طرح های آزمایشی یکی از مهمترین ویژگی های آن است-. مخصوصا این مساله زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که در مطالعات روانشناسی افرادی که سوالات را پاسخ نمی دهند یا تا انتهای آزمایش همراه نیستند، در بیشتر موارد به لحاظ ویژگی های روانشناختی با یکدیگر یکسان و با گروهی که تا پایان پژوهش همراه اند، متفاوت می باشند و به این صورت یک خطای منظم در نمونه گیری ها اتفاق می افتد. در مثال مربوطه ممکن است افرادی که رضایت بیشتری از خدمات رفاه اجتماعی دارند اطلاعات و پیشینه خود را در اختیار ارزیاب ها قرار بدهند و افراد ناراضی به صورت سوداری این کار را کمتر انجام دهند و به بسیاری از سوالات پاسخ ندهند. در چنین شرایطی نتیجه گیری های علی که از طرح های آزمایشی می شود، به صورت جدی تر پژوهشگر را به خطا می اندازد. بنابراین زمانی که تفاوت بین افراد دارای افت و افراد حاضر در آزمایش به لحاظ ویژگی های موثر در مطالعه معنادار است، روایی درونی طرح آزمایش مورد تهدید است. اما از آنجا که در طرح های شبه آزمایشی نتیجه گیری ها با ملاحظات بیشتر و به صورت محافظه کار تر است، اثر خطای افت کمتر خواهد بود. لازم به ذکر است که تمامی مسائل اجرایی، در مورد مطالعات نیمه آزمایشی هم صادق است؛ اما از آنجا که نتیجه گیری ها در طرح های شبه آزمایشی و استدلال ها مبتنی بر روش ها و نمونه های مختلف است (یعنی مبتنی بر تکرار طرح شبه آزمایشی در گروهها یا به شیوه های مختلف است)، اثرات اجرایی گفته شده اثر کمتری دارد.
طرح های نیمه آزمایشی
در سال های گذشته، طرح های نیمه آزمایشی برای ارزیابی تعداد زیادی از مداخلات رفاه اجتماعی به کار گرفته شده اند. این سیاست ها عموما در بخش هایی مانند کمک هزینه مسکن، اصلاحات بیمه سلامت، مالیات درآمد منفی، و برنامه های استخدام و تعلیم بوده است.
طرح های نیمه آزمایشی
زمانی که انتخاب تصادفی ممکن یا مناسب نباشد، محققان اغلب از طرح های شبه آزمایشی استفاده می کنند. در مطالعات شبه آزمایشی، یک موقعیت یا وضعیت مقابل موقعیت آزمایشی ایجاد می شود. این موقعیت انتخاب گروه مقایسه است که اعضای آن تحت مداخله قرار نمی گیرند، ولی در سایر شرایط با گروه آزمایش یکسان می باشند یا سعی بر این است که یکسان باشند.
در مطالعات شبه آزمایشی مشارکت کنندگان در برنامه با افرادی که در برنامه رفاه اجتماعی شرکت نمی کنند، یعنی همان گروه شاهد، مقایسه می شوند. در مثال حاضر فرض بر این است که ویژگی های مشابهی بین دو گروه وجود دارد، یکی از این ویژگی ها در این مثال عبارتند از وضعیت مشابه اجتماعی و اقتصادی. با وجود این ممکن است که دو گروه در ویژگی های غیر قابل سنجش یا به سختی قابل سنجش، دارای تفاوت هایی باشند. برای مثال، آن هایی که به صورت داوطلبانه در یک برنامه آموزشی شرکت کرده اند، ممکن است ویژگی هایی داشته باشند که با افرادی که در برنامه آموزشی شرکت نکرده اند، تفاوت های معناداری در ویژگی های مورد سنجش داشته باشند. هر دو امکان را باید در تفسیر نتایج یک مطالعه شبه آزمایشی، مد نظر داشت. روش های آماری و یا روش های دیگر برای کنترل چنین "تاثیرات انتخابی" به کار می روند، اما موفقیت واقعی در استفاده از شیوه های ترکیبی است.
موسسه تحقیقات شهری در آمریکا از یک طرح شبه آزمایشی به منظور ارزیابی برنامه آموزش و استخدام ماساچوست استفاده کرد. در پایگاه داده ی ایجاد شده که حدود 17 هزار دریافت کننده داشت، نیمی از آن ها مشارکت کردند و نیمی دیگر تنها ثبت نام های اولیه را انجام دادند. افراد غیر مشارکت کننده به عنوان گروه مقایسه انتخاب شدند. در مورد بسیاری از ویژگی های قابل سنجش، شامل نژاد، جنسیت، سن، و ترکیب خانوادگی اطلاعات لازم از این دو گروه یکسان بود اما برخی از ویژگی ها، مثل انگیزه، برای آنها قابل سنجش نبود. بنابراین در نهایت نتایج همچنان غیر قطعی باقی مانده است. بسیاری از پژوهش های مبتنی بر روش های آنلاین متاثر از این منبع خطا خواهند بود. در نتیجه گیری از روش های شبه آزمایشی اطلاع از ویژگی های مربوط به پژوهش چه در گروه شاهد و چه در گروه آزمایش بسیار ضروری است.
همانطور که از این بحث حاضر برمی آید، مشکلی بزرگ طرح نیمه آزمایشی سوگیری انتخاب است. سوگیری انتخاب محصول فرآیندهایی است که ناشی ویژگی های افرادی است که در تحقیق شرکت می کنند و یا در پژوهش شرکت نمی کنند. تفاوت های سنجیده نشده در ویژگی های فردی، مثل میزان انگیزه، ممکن است بتواند نتایج متفاوت را توضیح دهد. انتخاب افراد برای گروههای مورد مطالعه در طرح های شبه آزمایشی از روش هایی که پژوهشگر برای انتخاب افراد استفاده می کند؛ متاثر می شود. شرکت کننده های داوطلب حتما دارای ویژگی هایی هستند که با افراد غیر داوطلب متمایز می شوند، اما بررسی این موضوع که ویژگی های مورد تمایز در مطالعه مورد نظر اهمیت دارند یا خیر، مساله دیگری است که خود نیازمند پژوهش بیشتر است. با اینکه تنوعی از تکنیک های آماری برای تصحیح سوگیری انتخابی وجود دارند، امکان شناخت قطعی مناسب ترین روش وجود ندارد. و از آنجام که این روش ها منجر به تخمین های متفاوتی می شوند، همواره عدم قطعیت در مورد یافته های مطالعات شبه آزمایشی وجود دارند. گری برتلس از موسسه بروکینگ این موضوع را گونه شرح می دهند:
"عدم قطعیت درباره حضور، مسیر، و بزرگی سوگیرهای انتخاب افراد در مطالعات شبه آزمایشی، اعتبار برآوردهای مبتنی بر این مطالعات را دشوار می سازد. البته برآوردهای بدست آمده از این طرح ها می تواند الهام بخش باشند. مخصوصا زمانی که نتایج حاصل از طرح های مختلف شبه آزمایشی در یک مسیر قرار دارند، می تواند مفید و قابل توجه باشد. اما اگر متخصصان بر اساس روش های آماری به نتایج بسیار متفاوتی برسند و یا اگر تخمین های موجود دارای سوگیری های کاملا مشخص باشند، سیاست گذاران و مدیران در مورد کارآمدی آن ها داری شک و تردید خواهند شد و از نتیجه گیری بر اساس آنها اعراض خواهند نمود."
در مورد برنامه های آزمایشی، همتاسازی هایی که در روش های شبه آزمایشی ضروری است، غیرالزامی می باشد. در این روش ها انتخاب تصادفی سبب یکسانی پراکندگی ویژگی های قابل مشاهده و غیر قابل مشاهده در گروههای کنترل و آزمایش می شود.
مطالعات آزمایشی در ارزیابی ها به عنوان روش های اولیه و مهم تلقی می شوند. با وجود این، دست یابی به شرایطی که بتوان از روش های آزمایشی در مواردی مانند آنچه در اینجا ذکر شد (یعنی شرایطی که موضوعات اجتماعی یا روانشناسی اجتماعی را در بر می گیرد) استفاده کرد، نادر است. حوزه ی کابرد روش های آزمایشی کامل به موضوعات خاصی محدود می شود و برای بیشتر موقعیت های پژوهشی، پژوهشگر لاجرم باید از روش های شبه آزمایشی استفاده کند، هر چند نتیجه گیری های حاصل از مطالعات شبه آزمایشی نیازمند ملاحظه بیشتری است. با وجود این اگر پژوهشگر می خواهد در حوزه ای که امکان انجام مطالعات آزمایشی میسر نیست، دست به تبین های علی بزند، لازم است مطالعات شبه آزمایشی را روی گروههای مختلف و به روش های مختلف انجام دهد تا به ماتریسی مانند ماتریس کمپل و فیسک دست یابد، تا از طریق کلیت نتایج بدست آمده بتواند روابط علی را مشخص سازد. بنابراین، در بسیاری شرایط، یک طرح شبه آزمایشی رویکرد ارجح است. با اینکه همانند طرح های آزمایشی خالی از اشکال نیست، ولی می تواند اطلاعات مهمی را درباره برنامه ها و سیاست گذاری های جدید ارائه دهد.

 نویسنده: لیلا بهنیا (دانشجوی دکتری رشته روانشناسی)

متغیر بازدارنده (suppressor) و متغیر تعدیل کننده

متغیرهای بازدارنده

امکان دارد که یک متغیر در پیش بینی یک ملاک، حتی اگر متغیر با آن ملاک همبستگی نداشته باشد، مفید واقع شود. چنین متغیری بادارنده نامیده می شود. متغیر بازدارنده با متغیر ملاک ارتباط ندارد، اما چون بین این متغیر با متغیرهای پیش بینی کننده همبستگی وجود دارد، پیش بینی ملاک اصلاح می شود. نقش متغیر بازدارنده حذف بخش هایی از متغیرهای پیش بینی کننده است، که مانع پیش بینی اثر بخشی است. هورست نمونه ای از متغیرهای بازدارنده را در مطالعه ای برای پیش بینی میزان موفقیت در آموزش خلبانی در جنگ جهانی دوم، ارائه کرده است. نمره های سه آزمون توانایی فنی، توانایی عددی و توانایی فضایی با متغیر ملاک دارای همبستگی مثبت بودند، در حالی که نمره های آزمون چهارم (توانایی کلامی) همبستگی پایینی با ملاک داشتند. چهار متغیر پیش بینی کننده همبستگی بالایی با یکدیگر داشتند. هنگامی که نمره ی کلامی با ضریب رگرسیون منفی برای پیش بینی به کار برده شود، قرار دادن آن در معادله پیش بینی موجب اصلاح همبستگی با چند متغیر با ملاک می شود. ظاهرا توانایی کلامی عاملی است که بر سایر پیش بینی کننده ها و  نه بر میزان موفقیت در خلبانی ، تاثیر دارد. وجود نمره کلامی با ضریب منفی در معادله ی رگرسیون موجب کنترل تاثیرات توانایی کلامی در عملکرد بر پیش بینی کننده های دیگر می شود و در واقع موجب کاهش نمره های آزمودنی هایی است که در آزمون ها فقط به علت توانایی کلامی خیلی خوب عمل کرده اند. متغیر های بازدارنده جالبند اما شناسایی آنها در عمل دشوار است و برای اصلاح اثر آنها بهتر است از نمونه های وارسی اعتبار استفاده شود. این متغیرهای محدودیت ریاضی دارند و ضریب منفی آنها سبب می شود، آزمودنی هایی که آزمون متغیرهای بازدارنده را به خوبی گذرانده اند، مغبون شوند و به سختی می توان مقدار مغبون شدن این افراد به واسطه ی خوب عملکرد کردن در متغیر بازدارنده را دریافت. 

گرچه شناسایی متغیرهای بازدارنده مشکل است، اما متغیرهای تعدیل کننده رایجترند و بیشتر استفاده می شوند. این متغیرها همانند متغیرهای بازدارنده برای افزایش دقت پیش بینی استفاده می شوند. زدوک سه نوع استفاده برای متغیرهای تعدیل کننده مشخص کرده است: متغیرهای تعدیل کننده می تواننند زیر گروههایی از آزمودنی ها را با ضرایب اعتبار مختلف شناسایی کنند. 

نمونه سوالات آمار و روش تحقیق کارشناسی ارشد به همراه پاسخ های تشریحی

1- متغیر پیش بینی کننده و پیش بینی شونده در فرضیه ی زیر به ترتیب دارای مقیاس های ...... و ........ می باشند.

 

" وزن با معدل تحصیلی دانش آموزان دوره ی ابتدایی رابطه دارد." 

فاصله ای- فاصله ای

فاصله ای- نسبتی

نسبتی- ترتیبی

نسبتی- فاصله ای

2- متغیر مستقل در فرضیه ی " رابطه ی بین میزان خواب و بیماری افسردگی در مردان قوی تر از زنان است" متغیر جنس چه نوع متغیری می باشد؟

وابسته

مستقل

تعدیل کننده

کنترل

3- اگر فراوانی کل برابر 300 باشد، صدک بیست و پنجم متناظر با کدام مقدار فراوانی است؟

75

80

100

225

4- مقدار دهک پنجم در توزیع داده های زیر کدام است؟

12، 12، 11، 13، 14، 12،12، 15

125/12

5/12

30/12

12

5- اگر واریانس یک سری داده برابر 2 باشد و ما به همه ی اعداد مجموعه، 5 واحد اضافه کنیم، واریانس داده های جدید چقدر است؟

2

5

7

5/3

6- متغیر تصادفی X دارای توزیع نرمال با میانگین 100 و انحراف معیار 5 است، نمره ی استاندارد نه بخشی مربوط به مقدار x=110  چقدر است؟

5

9

8

7

7- کدام یک از عبارت های زیر درست است.

زمانی که رابطه ی بین دو متغیر بالا باشد، همبستگی بین آنها نیز بالا خواهد بود.

ضریب همبستگی 80/- نشان دهنده ی 80 درصد تبین واریانس متغیر پیش بینی شونده توسط متغیر پیش بینی کننده است.

اگر ضریب همبستگی بین دو متغیر بیشتر از یک بدست آید، نشان دهنده ی این است که در محاسبات اشتباه رخ داده است.

اگر داده های مربوط به متغیر x در 2 ضرب شوند، مقدار همبستگی آن با متغیر y نیز در 2 ضرب می شود.

8- اگر مقیاس داده های متغیرهای مورد اندازه گیری رتبه ای باشد از کدام ضریب همبستگی زیر می توان استفاده کرد؟

پیرسون

اسپیرمن

دو رشته ای

دو رشته ای نقطه ای

9- اگر معادله ی خط رگرسیونی بین دو متغیر به صورت زیر باشد، میانگین متغیر x برابر 4/0 باشد، مقدار میانگین متغیر y چقدر خواهد بود؟

Y=/2x+/01

08/

09/

61/

81/

10- در صورتی که توزیع نمرات نرمال باشد، نمره ی استاندارد برابر با 1+ از چند درصد نمرات پایین تر است؟

50

84

16

66

11- اگر متغیر z دارای توزیع نرمال باشد، واریانس متغیر x=5z+2 کدام است؟

2

4

25

5

12- اساس طبقه بندی پژوهش ها به دو دسته ی پژوهش های بنیادی و کاربردی کدام است؟

میزان کاربردپذیری پژوهش

قصد، انگیزه و هدف پژوهشگر

هزینه بر بودن پژوهش

زمان گیر بودن پژوهش

13- پژوهش در مورد شیوه ی مبارزه ای هخامنشیان جزء کدام مورد از پژوهش های زیر محسوب می شود؟

تاریخی

علی مقایسه ای

گذشته نگر

آینده نگر

14- در کدام پژوهش امکان بررسی عمیق تمام متغیرهای مورد پژوهش وجود دارد؟

آزمایشی

همبستگی

موردی

کمی

15- اگر بخواهیم اثر دو دارو را روی گروهی از بیماران بررسی کنیم، به کدام روش متغیر سن کنترل می شود؟

انتخاب افراد از یک سن

همتاسازی گروههای مورد مطالعه از لحاظ سن

انتخاب تصادفی

همه موارد

16- انتخاب آزمون آماری بر اساس کدام یک از ملاک های زیر است؟

برقراری پیش فرض های آزمون

نوع گروه مورد مطالعه (مستقل و وابسته)

تعداد گروههای مورد مطالعه

همه موارد

17- اگر مفروضات آزمون تحلیل واریانس با تکرار اندازه گیری برقرار نباشد، مناسب ترین آزمون جایگزین کدام است؟

کراسکال والیس

یو من ویتنی

ویلکاکسون

فریدمن

18- خروجی زیر مربوط به اجرای آزمون همبستگی بین دو متغیر X و Y است، چه نتیجه ای از این آزمون بدست می آید؟

sig درجه آزادی ضریب همبستگی پیرسون

0.035 34 0.56

در سطح 95 درصد اطمینان فرض خلاف رد می شود.

بین دو متغیر X و Y با احتمال α=0.01 همبستگی معنادار وجود ندارد.

در سطح 99 درصد اطمینان دو متغیر به صورت معناداری همبسته اند.

با احتمال α=0.05 فرض صفر تایید می شود. 

19- اگر H0 را هنگامی که غلط است بپذیریم ......

توان آماری بالایی داریم.

مرتکب خطای نوع اول شده ایم.

مرتکب خطای نوع دوم شده ایم.

مرتکب خطای نوع اول و دوم شده ایم.

20- محققی سندی در رابطه با جنگ جهانی اول پیدا کرده است، می خواهد از اصل بودن این سند اطلاع یابد، در واقع وی دست به بررسی ..... زده است.

نقد درونی

نقد بیرونی

نقد آثار دست اول

نقد آثار دست دوم

 

 

پاسخ 1: برای پاسخ به این سئوال لازم است که اولا متغیر پیش بینی کننده و پیش بینی شونده را بشناسید. در ضمن باید دقت داشته باشید که ترتیب ذکر متغیرهای نیز مهم است. گاهی اوقات طراح سوال ممکن است به جای متغیر پیش بینی کننده و پیش بینی شونده بپرسد پیش بینی شونده و پیش بینی کننده. بنابراین خواندن دقیق سوال مهم است. وزن به عنوان متغیر پیش بین کننده یک متغیر نسبی یا نسبتی است و معدل تحصیلی یک متغیر فاصله ای. 

پاسخ 2:در فرضیه ی ذکر شده متغیر وابسته رابطه ی بین میزان خواب و بیماری افسردگی است. مقدار این رابطه به کدام متغیر وابسته است؟ متغیری که تغیرات متغیر وابسته به آن وابسته است متغیر مستقل می باشد. مقدار این رابطه به جنس ربط دارد بنابراین متغیر جنس متغیر مستقل است. می توان متغیری مانند سن را به عنوان متغیر کنترل یا تعدیل کننده در نظر گرفت. این موضوع وابسته به نحوه ی برخورد با متغیر سن است. اگر تنها یک سن خاص انتخاب شوند متغیر سن کنترل است و اگر اثر آن را از رابطه ی بین میزان خواب و بیماری افسردگی کم کند متغیر سن یک متغیر تعدیل کننده است. 

پاسخ 3:فراوانی کل 300 است. 25 درصد نمرات یعنی یک چهارم آنها که برابر با 75 است. 

پاسخ 4: مقدار دهک پنجم با چهارک دوم با میانه با صدک پنجاهم یکی است. بنابراین بر اساس معادله ای که میانه برای داده های با تکرار است مقدار میانه برابر خواهد بود با 25/12 که در گزینه ها موجود نیست.

پاسخ 5: اضافه کردن یک مقدار ثابت به مجموعه اعداد تغییری در واریانس آنها ایجاد نمی کند.

پاسخ 6:در نمرات نه بخشی میانگین 5 و انحراف استاندارد برابر 2 است. مقدار نمره ی استاندارد zنمره ی 110 برابر خواهد بود با 2. بنابراین مقدار نمره ی 9 بخشی برابر است با 2*2+5 یعنی برابر خواهد بود با 9. 

پاسخ 7: تنها عبارت سوم درست است. حدود مقدار همبستگی بین منفی یک تا یک است. 

پاسخ 8: ضریب همبستگی پیرسون یک ضریب همبستگی پارامتری است. اسپیرمن یک ضریب همبستگی ناپارامتری است برای زمانی که مفروضات پیرسون برقرار نباشد. 

پاسخ 9: کافی است در معادله به جای ایکس مقدار میانگین آن قرار داده شود. بنابرین مقدار میانگین y برابر خواهد بود با .09 است. 

پاسخ 10: در صورتی که نمره ی استاندارد برابر با یک باشد از 84 درصد افراد نمره ی بیشتری دارد و از 16 درصد نمره ی کمتری.

پاسخ 11: در معادله ی نوشته شده 5 همان انحراف استاندارد و 2 میانگین است. بنابراین واریانس متغیر ایکس برابر 5*5 خواهد بود.

پاسخ 12: گزینه ی دوم صحیح است.

پاسخ 13: گزینه ی یک صحیح است.

پاسخ 14: گزینه ی 3 صحیح است. در پژوهش موردی امکان بررسی متغیرهای بیشتری برای پژوهشگر به طور همزمان وجود دارد چرا که تعداد افراد کمتر است.

پاسخ 15: کنترل متغیر سن به تمامی روش های ذکر شده امکان پذیر است. در گزینه ی اول متغیر سن با حذف کنترل می شود. 

پاسخ 16: برای انتخاب یک آزمون آماری باید به سوالات زیر پاسخ داد:

الف) داده ها از گروههای مستقل بدست آمده یا از گروههای وابسته

ب) تعداد گروهها یا اندازه گیری ها چقدر است.

ج) مفروضات آزمون های پارامتری برقرار است یا خیر.

پاسخ 17: در صورتی که مفروضات برقرار باشد آزمون تحلیل واریانس برای داده های وابسته استفاده می شود. بنابراین باید از آزمون فریدمن که معادل ناپارامتری آن است استفاده کرد. 

پاسخ 18: مقدار ارزش سطح معناداری از یک صدم بیشتر و از 5 صدم کمتر است. بنابراین فرض صفر در سطح 95 درصد اطمینان رد و در سطح 99 درصد تایید می شود. یعنی فرض خلاف در سطح 95 درصد تایید و در سطح 99 درصد رد می شود. بنابراین گزینه ی دو صحیح است. 

پاسخ 19:اگر فرض صفر پذیرفته شود خطای نوع اول وجود نخواهد داشت . اگر فرض صفر رد شود فرض خطای نوع دوم وجود ندارد. 

پاسخ 20: بررسی اصل بودن اسناد در مطالعه ی تاریخی نقد بیرونی است. 

[e-mail]

 

مراحلی که باید برای هر پیمایش انجام شوند

مراحلی که باید برای هر پیمایش انجام شوند:

1.      تصمیم گیری در مورد هدف پیمایش، بررسی امکان آزمایش و نظریاتی که باید مطالعه شوند. اهداف کلی باید به صورت اهداف مشخص و خاص طرح گرددند و این اهداف باید به صورت اهداف عملیاتی درآیند. این اهداف می توانند مجموعه ی خاصی از کارهای عملی باشند و یا فرضیاتی باشند که باید بررسی گردند. این عمل مستقیما با گزاره هایی در مورد متغییرهایی که باید اندازه گیری شوند مربوط می شود. باید برای هر کدام از این متغییرها مجموعه ی سوالات، مقیاس ها و شاخص ها فرمول بندی گردند.

2.      مرور ادبیات مربوطه

3.      مفهوم سازی اولیه ی مطالعه که می تواند از طریق یک مجموعه مصاحبه ی عمیق و اکتشافی انجام شود.

4.      تصمیم گیری در مورد طرح مطالعه و سنجش امکان آن با توجه به محدودیت های زمانی، هزینه ها، مواد و همچنین ابزار اجرا. در این مرحله ممکن است مطالعه محدود شود و یا اهداف مورد نظر آن کاهش یابد.

5.      تصمیم گیری در مورد این مسئله که چه فرضیه ای مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این فرضیه باید عملیاتی شود به این معنی که یعنی فرضیه اختصاصی موقعیت یا وضعیت شود. فهرست برداری از متغییرهایی که قرار است اندازه گیری شوند.

6.      طراحی یا انطباق ابزار و یا تکنیک های لازم برای مطالعه مانند: پرسشنامه پستی، فهرست مصاحبه، مقیاس های نگرش، روش های فرافکن، چک لیست ها یا مقیاس های رتبه ای.

7.      انجام کارهای ضروری مربط به اجرای مقدماتی برای آزمون کردن کارها. بازنگری کردن و امتحان مجدد.

8.      طرح نمونه ها. انتخاب روش نمونه گیری. بررسی این سوالات که ایا نمونه ی کنترل لازم است؟ آیا نمونه ی تعقیبی لازم است؟ چگونگی برخورد با داده های گمشده و بدون پاسخ و سوالاتی از این دست.

9.      نمونه گیری

10.  انجام کارهای میدانی. این کار در محیط واقعی انجام می شود و  می تواند از طریق مصاحبه، فرستادن پرسشنامه های پستی و روش های دیگر جمع آوری داده ها انجام شود. در این مرحله کنترل روز به روز روی داده های پیچیده صورت می گیرد. برخلاف انتظار این مرحله نسبت به مرحله ی مقدماتی وقت کمتری می گیرد.

11.  پردازش داده ها: کدبندی پاسخ ها، آماده سازی داده ها برای انجام تحلیل های لازم و ورود داده ها در برنامه های کامپیوتری جزء این مرحله قلمداد می شود.

12.  انجام تحلیل های آماری: در ابتدا تحلیل های آماری ساده و سپس تحلیل های پیچیده، آزمون معناداری

13.  جمع آوری نتایج و فرض آزمایی

14.  نوشتن گزارش پژوهش: توضیح نتایج از طریق کلمات و جداول، ارتباط دهی نتایج با یافته های پیشین، نتیجه گیری و تفسیر

نظریه رویه facet theory

 گوتمن سسبب پدید آمدن مجموعه روش هایی از قبیل تحلیل مقیاس گذاری چند بعدی و تحلیل مقیاس نمای مرتب بخشی شده است که اینک در بسیاری از پژوهش ها استفاده می شود. این نظریه به مدد نظریه ی مجموعه های کانتور و با هدف اعتبار سازه ایجاد شده بود و اکنون دارای نرم افزارهای زیادی است که می توان از آنها استفاده کرد. گاتمن این نظریه را ابتدا به منظور حل مسائل مربوط به هوش استفاده کرد و بعد کاربردهای زیادی در حل مبانی کاربردی پیدا کرد. گوتمن باعث توسعه ی روش های تحلیل عاملی، تحلیل مقیاس نمای گوتمن نظریه انگاره یا تصویر، نظریه ی پایایی و نظریه ی رویه شده است. این مجموعه عظیم از روش های تحلیلی نشان می دهد که تعاریف سازه های رفتاری موضوعی است که به شدت مورد توجه گوتمن بوده است. در زمانی که فیشر به دنبال تدوین طرح های آزمایشی و فنون استنباطی به منظور تعمیم یافته ها از نمونه به جامعه بود، یکی از توجهات اصلی گوتمن صورت بندی تعریف جامعه ی محتوا بود. بدون تعریف دقیق جامعه ی محتوا و بدون درک روشن از ماهیت تعاریف (که مهمتر است)، هدف علمی یافتن رابطه در درون محتوای جامعه نامیسر می نمود. چگونه یک فرد می تواند جامعه ی محتوا را تدوین کرده و یا یک چهارچوب تعاریف برای برخی از مفاهیم تدوین کند؟ اگر رابطه ای وجود داشته باشد فرد چه انتظاری در یافتن تعریف جامعه محتوایی و مشاهده های تجربی بر روی متغیرهای نمونه گیری از جامعه خواهد داشت؟ سوالاتی از این قبیل در رشد و تدوین نظریه رویه نقش مهمی داشته است. 

نظریه ی رویه بر مبنای نظریه ی مجموعه ها از ریاضیات گرفته شده است. تعریف جامعه باید از طریق مجموعه ای پایا از متغیرها ارائه شود. از آنجا که نظریه ی رویه برای فرآیند شناسایی مولفه های اصلی مجموعه ی متغیرها و ارتباطی که این مولفه ها با داده های تجربی دارند نظریه ی بسیار سودمندی تلقی می شود. به این دلیل است که کومبز معتقد است که نظریه ی رویه تنها تلاش نظامداری است که تا به حال برای تکلیف ظریف و پیچیده شناسایی مرزهای دامنه رفتاری انجام شده است.  نظریه ی رویه یک نظریه ی ساختاری است دقیقا مانند والد خود یعنی نظریه ی مجموعه ها. در این نظریه سازه های رفتاری تعریف می شود، فرضیه های مربوط به تناظر بین تعاریف و مشاهدات تجربی که مربوط به متغیرهای نشان دهنده ی سازه اند، آزمون می گردد. از آنجا که در حوزه ی علوم اجتماعی و رفتاری بررسی های تجربی به گردآوری داده ها خاص از متغیره مربوط است، شناخت رویه های تاثیرگذار در این فرآیند الزامی است. مثلا مجموعه سوالات پرسشنامه که یک پیمایش را پدید می آورد و یا ممکن است مجموعه اشیاء هندسی که در یک آزمایش ادراک بصری انجام می شود گزینش شوند. این داده ها و محرک ها به این دلیل جمع آوری نمی شوند که مورد علاقه ی مستقیم پژوهشگر قرار دارند بلکه احتمالا بیشتر به این دلیل که نماینده و نشانگر مجموعه بزرگتری از جامعه ی رفتارها می باشند، انتخاب می گردند. به این دلیل چون امکان تعریف کل جامعه وجود ندارد، تعریف آن از طریق مجموعه هایی انجام می شود که ویژگی های مفهومی اساسی آن جامعه را دارایند. این دلیل مبنای اصلی نظریه ی رویه است. در واقع تعریف خود رویه نیز از همین جا ناشی می شود. تعریف مبسوط این لغت در نظریه ی تعمیم پذیری مطرح شده است. تعریف مجموعه اولین بار توسط کانتور مطرح شد در یک مجموعه عناصر خوب تعیین شده طوری گرد هم آمده اند که از نظر ما یک کل منفرد را پدید می آورند. این کل منفرد معمولا مجموعه نامیده می شود و عناصر خوب تعین شده در آن عناصر مجموعه می باشند. کانتور می گوید ادراک ما در باره ی عناصر مجموعه منجر به بیان قانونی می شود که ویژگی مشترک عناصر آن مجموعه را نشان می دهد. قانون مطرح شده برای یک مجموعه منحصر به فرد است. گوتمن برای پژوهش های رفتاری معتقد است که متغیرهای گرد هم آمده باید منجر به شناسایی ویژگی های ادراکی یا معنایی منجر شود به این ویژگی های ادراکی یا معنایی که از گردهم آیی متغیرهای مختلف بدست می آید رویه گویند که مولفه های اصلی متغیرهای مورد پژوهش را مشخص می کنند. بنابراین به منظور ساختارمند سازی یا صورت بندی یک سازه لازم است رویه های مختلف مربوط به آن سازه گ.رد آوری شوند. فرض کنید هر رویه یک مولفه ی بنیادی سازه ی مورد نظر را منعکس می کند و رویه های گردآوری شده سازه ی مربوط را نشان می دهند. برای برقراری رابطه ی رویه با سازه ی اصلی تعریف در متن یک جمله که به آن گزاره نگاشتی گویند، استفاده می شود. پس از گزاره های نگاشتی توصیفی ارائه می شود که ماهیت رویه هایی که سنگ بنای اصلی آن را نشان می دهند از طریق این توصیف مشخص می گردد. 

انواع روش های تحقیق

چمران منظوری:

کاملترین طبقه بندی ازانواع روشهای تحقیق

۱.علمی :

الف.روش مشاهده  ب.روش همبستگی   ج.روش محاسبه(ضریب همبستگی)    د.روش آزمایشی   ز.روش مصاحبه(آمارها)  ه.پرسشنامه (روش زمینه یابی)

۲.سایرروشه ا:

الف.رجوع به بزرگان   ب.اعتبارقایل شدن به باورهای رایج   ج.رسانه های جمعی   د.روش مرجع   ز.روش قیاسی   ه.روش استقرایی

سعید زاهدی:

- کاملترین طبقه بندی از انواع روش های تحقیق :

1) روش های تحقیق کمی و کیفی

2) روش تحقیق پیمایشی ( زمینه یابی )

3) روش تحقیق همبستگی

4)  روش های تحقیق اقدام پژوهی ، بررسی موردی وعلی_مقایسه ای

5)روش تحقیق آزمایشی

6) روشهای تحقیق تاریخی و قوم نگاری

7) روش تحقیق تحلیل محتوا

8) روش تحقیق فرا تحلیل

احسان الهی‌زاده:

1.تحقیق زمینه یابی

 یک روش  جمع اوری داده هاست که در ان از یک گروه خاص از افراد خواسته میشود تا به تعدادی سوالهای خاص پاسخ دهند.کاری که در این نوع تحقیق صورت میگیرد این است که محقق از گروه بزرگی از مردم به شیوه های مختلف(مصاحبه,پرسشنامه,تلفنی و ...)از مردم سوالهایی در مورد یک موضوع یا عنوان می کند.

ب طور کلی سه هدف اصلی در این روش تحقیقی مورد نظر است

1.توصیف صفات جامعه    2.تبیین      3.کشف

2.تحقیق ازمایشی

هدف از این روش پیدا کردن رابطه علت معلولی بین دو یا چند متغیر میباشد.انجام پژوهش ازمایشی دشوار و در برخی موارد شاید غیر ممکن باشد.ازمایش عالی ترین روش پژوهش است که در ان پژوهشگر توانایی کنترل شرایط ازمایش را دارد.

3.تحقیق میدانی

ازمایش میدانی عبارت است از انجام ازمایش در محیط طبیعی.علت رها کردن ازمایشگاه و انجام ان در محیط طبیعی عبارت اند از

1.افزایش توان ازمایش  2.تعمیم نتایج ب شرایط طبیعی تر  3.تعمیم نتایج ب گروههای مختلف مردم  4.اطمینان از اینکه واکنش ازمودنیها در زمان ازمایش طبیعی است و رفتار انها برای خشنودی ازمایشگر نیست.

4.تحقیق تاریخی

تحقیق تاریخی، از آن دست تحقیقاتی است که بر موضوعی معین که در گذشته و در یک مقطع زمانی مشخص اتفاق افتاده، صورت می‌گیرد. از آنجا که در فاصله دو زمان مشخص در گذشته، رویدادهایی به‌وقوع پیوسته و ابزاری تکمیل گشته است، بنابراین تلاش محقّق در روش تاریخی بر آن است که حقایق گذشته را از طریق جمع‌آوری اطلاعات، ارزشیابی و بررسی صحّت و سقم این اطلاعات، ترکیب دلایل مستدل و تجزیه و تحلیل آنها، به‌صورتی منظّم و عینی ارائه کند و نتایج پژوهشی قابل دفاع را در ارتباط با فرض یا فرض‌های ویژه تحقیق نتیجه بگیرد.

ماهیت پدیده های تاریخی

1. غیر زنده اند   2.تکرارناپذیرند   3.غیر روشمند هستند    4.از ما دورند   5.مجزل نیستند    6.فقط در اسناد نیستند    7.با واسطه مطالعه میشوند

5.پژوهش در عمل

عبارت است مداخله در عملکرد دنیای واقعی در یک مقیاس کوچک و ارزشیابی دقیقی از این مداخله.پژوهش در عمل تابع موقعیت است و با تلاش برای حل ان در حوزه تعیین و تعریف شدهادامه پیدا میکند.این پژوهش غالبا به صورت گروهی از پژوهشگران اجرا میشود.

6.پژوهش پس رویدادی

از نظر معنی عبارت است از از انچه بعدا انجام میشود.

تحقیق پس رویدادی عبارت است از مطالعه عینی و منظمی که در ان پژوهشگر کنترل مستقیم بر متغییرهای مستقل را ندارد.در این روش استتناج رابطه علی بین متغیرها بدون مداخله مستقیم در متغییرهای مستقل و وابسته صورت میپذیرد.

این تحقیق در دو نوع طرح قابل تشخیص است: 1.علی   2.علی ـمقایسه ای

7.تحقیق کیفی

تحقیق كیفی عبارت از مجموعه فعالیت‌هایی(چون مشاهده، مصاحبه و شركت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی) است، كه هركدام به‌نحوی محقّق را در كسب اطلاعات دست اول، درباره‌ی موضوع مورد تحقیق یاری می‌دهند. بدین‌ترتیب، از اطلاعات جمع‌آوری شده، توصیف‌های تحلیلی، ادراكی و طبقه‌بندی‌شده حاصل می‌شود. در روش مورد بحث دسترسی به اطلاعات؛ یعنی زندگی كردن با مردم مورد پژوهش، یادگیری فرهنگ آن‌ها، از جمله مبانی ارزشی، عقیدتی و رفتاری، زبان و تلاش برای درك احساس، انگیزش و هیجان‌های آن‌ها است. محقق كیفی، رفتار اجتماعی را به این دلیل درك می‌كند كه خود را به‌جای دیگران قرار می‌دهد.

محمدصابر حاجی‌یوسفی:

طبقه‌بندي تحقيق 

- بر مبناي هدف گرا (Research by purpose) 

الف. تحقيقات بنيادي (پايه) (Basic res) 

ب. تحقيقات کاربردي (Applied res) 

ج. تحقيقات ارزيابي (Evaluation res) 

د. تحقيق و توسعه (R & D) 

و. تحقيق عملي (کاري) (Actoin res)  

2- طبقه بندي تحقيق بر حسب روش (Rsearch by method) 

الف. تحقيق تاريخي (Historical res) 

ب. تحقيق توصيفي (Descriptive res) 

ج. تحقيق پيمايشي (زمينه يابي) (Survey res) 

د. تحقيق تحليل محتوا (Content analysis res) 

3- انواع روش‌هاي تحليل محتوا (Content analysis) 

الف. مطالعه ميداني (Field research) 

ب. مورد کاوي (Case study) 

ج. تحقيق همبستگي (Correlational research) 

د. آزمايش ميداني 

ن. تحقيقات علمي- آزمايشي 

و. تحقيق علمي – تطبيقي

وحید ردایی:

 انواع روشهای تحقیق

پایه هر علمی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود. ممکن است از «روش تحقیق» معانی متمایزی استنباط شود، در اینجا منظور از روش تحقیق یک فرآیند نظام مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل یک مساله است.

از جمله عوامل موثر در انتخاب روش تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نوع مساله مورد تحقیق، مرحله تعمق درباره تحقیق و علاقه شخصی محقق و نوع تحقیق

روش های تحقیق را با معیارهای مختلفی دسته بندی می کنند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای هدف (By Purpose)

در طبقه بندی تحقیقات بر حسب اهداف، قبل از هر چیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط دیگر توجه می شود. باید توجه داشت که طبقه بندی تحقیقات بر اساس نوع هدفشان ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص بین انواع تحقیقات نیست، بلکه اکثر این تحقیقات در یک امتداد قرار دارند و با هم وابستگی های مفهومی دارند.

۱) تحقیقات بنیادی (پایه ای) (Basic Research)

تحقیقات بنیادی به کشف قوانین و اصول علمی می پردازد و درصدد توسعه مجموعه دانسته های موجود درباره اصول و قوانین علمی است. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود.

هدف این نوع تحقیق ایجاد نظریه از طریق کشف اصول یا قواعد کلی است و توجهی به کاربرد عملی یافته ندارد، نتایج این گونه تحقیق اغلب مجرد و کلی است. (هدف از این نوع تحقیق بیشتر نظریه پردازی است. ) از جمله مشخصات تحقیقات پایه ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کسب شناخت های کلی 

• ثبت و ضبط جامع 

• وقت گیر بودن (برای کشف مجهول، زمان طولانی نیاز است.) 

• هزینه بر بودن (نیاز به منابع مالی زیاد دارد.) 

• معمولاً بوسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود.

تحقیقات بنیادی خود بر دو نوع تجربی و نظری است. در تحقیقات بنیادی تجربی، داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روش های آزمایش، مشاهده، مصاحبه و … گردآوری شده و از طریق روش های آماری مورد تجزیهو تحلیل قرار می گیرد. در تحقیقات بنیادی نظری، اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس به روش های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته و نتیجه گیری می شود.

۲) تحقیقات کاربردی (Applied Research)

تحقیقات کاربری تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسایل اجرایی و واقعی به کار می گیرد. (غالباً در تحقیقات کاربردی، اصول علمی تدوین شده در تحقیقات پایه، مبنای کاربردی شدن قرار می گیرند.)

این تحقیقات بر روی یافتن راه حل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته (نتایج این تحقیق عینی و مشخص است.) و معمولاً خود محققین در کاربرد نتایج دخیل می باشند. این نوع تحقیق برای بکار بردن شیوه جدید در جهت زندگی بهتر در جامعه به کار برده می شود. از جمله مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند. 

• درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند. 

• عمدتا توسط سازمانهای دولتی و خصوصی و کارخانه ها انجام می پذیرند.

۳) تحقیق و توسعه (Research & Development = R&D)

فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرایند، روش ها و برنامه ها، شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فناوری تازه، انجام می شود .می توان اینگونه گفت که این تحقیقات بیشتر با رویکرد به آینده و پیشرفت علوم صورت می گیرد.

هدف اصلی فعالیت های R&D نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرایندهای جدید، تدوین یا تهیه برنامه ها ، طرح ها و امثال آن است. با وجود پر هزینه بودن اجرای چرخه تحقیق و توسعه این چرخه، رشد و توسعه آتی را فراهم می سازد.

۴) تحقیقات عملی (Action Research)

در این تحقیق که به صورت عملی می باشد فرد به دنبال پیدا کردن راه حل و بررسی درست درباره موضوع خاص مربوط به خود می باشد که نتیجه آن منجر به شناخت در رابطه با موضوع مورد نظر خود می باشد. هدف اصلی تحقیق عملی، حل یک مساله خاص است و نه کمک به توسعه نظریه های علمی. (این نوع تحقیق بر کاربرد فوری و موقعیت های محلی متمرکز است و به ایجاد نظریه یا کاربرد عمومی یافته ها توجهی ندارد و در واقع تحقیق عملی پاسخ های فوری برای مسائلی فراهم می کند که نمی توانند مدت زیادی در انتظار راه حل های نظری باقی بمانند.)

این تحقیقات را می توان تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نیز نامید. زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مساله به کار گرفته می شود.البته بایستی توجه داشت که نقش این نوع تحقیقات در پیشرفت علم محدود است.

دکتر خاکی در کتاب روش تحقیق خود نوع دیگری تحقیق با عنوان تحقیق ارزیابی را معرفی می کند. وی بیان می دارد : این نوع تحقیقات، فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری هستند. (منظور از ارزیابی، انتخاب یک راه کار به منظور اتخاذ تصمیم است.)

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای ماهیت و روش (By Method)

1) روش تحقیق تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه ها مورد استفاده قرار می گیرد. هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرک ها، روش ها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می باشد.

از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها (Manipulation or Intervention) و کنترل شرایط (control) نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب (Randomization) تصادفی انتخاب شده اند، مورد مشاهده قرار می دهد.

در این تحقیق پژوهشگران به منظور کشف روابط علت و معلولی یک یا چند گروه را به عنوان گروه تجربی تحت شرایط خاص )متغیر مستقل (قرار می دهد و نتایج را )متغیر وابسته) با گروه و یا گروههای گواه(گروه شاهد یا کنترل) که تحت چنان شرایطی نبوده اند مقایسه می کند و از این رهگذر به چگونگى تأثیر آن شرایط خاص در رفتار گروه تجربى پى می برد.

هنگامی که انتخاب افراد تحت تجربه بصورت تصادفی ممکن نباشد و یا نتوان متغیرهای مستقل را کاملاً دستکاری و یا در آنها مداخله نمود از روش تحقیق نیمه تجربی (Quasi‐Experimental) یا شبیه تجربی استفاده می شود.

از جمله شرایط ضروری یک تحقیق تجربی می توان به کنترل (جلوگیری از ورود متغیرهای مزاحم و مداخله گر)، انتخاب تصادفی، تکرار آزمایش و قابلیت تعمیم اشاره کرد.

روشها و طرح های اجرای تحقیق تجربی:

۱) آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی

که می توان به صورت پس آزمون (آزمون پس از در معرض متغیر قرار گرفتن) و پیش آزمون و پس آزمون (آزمون قبل از تاثیر و بعد از تاثیر متغیر و مقایسه آن دو) آن را انجام داد.

(۲آزمایش با استفاده از دو گروه (مشاهده و آزمایش)

در این روش ابتدا افراد به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول، گروه آزمایش و گروه دوم، گروه کنترل نامیده می شود. این روش به دو صورت انجام می شود : پس آزمون (گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و آنگاه از هر دو گروه آزمایش به عمل می آید و نتایج آن دو با هم مقایسه می شود.) و پیش آزمون و پس آزمون (قبل از تاثیر متغیر هر دو گروه مورد آزمایش قرار می گیرند. سپس گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و پس از آن از هر دو گروه آزمون به عمل می آید و نتایج دو آزمون با همدیگر مقایسه می شود. ) آن را انجام داد.

(۳آزمایش با استفاده از چند گروه

این روش به صور مختلفی انجام می شود : استفاده از طرح چهار گروهی سولومون، طرح پس آزمون چند گروهی و استفاده از پیش آزمون و پس آزمون گروهی (تفاوت این روش با روش قبل انتخاب بیش از سه گروه متجانس برای اجرای آزمایش است.)

(۴آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون

این روش چه با استفاده از یک گروه و چه استفاده از دو گروه متجانس انجام می شود.در اینجا محقق سعی می کند گروه آزمایش را به دفعات تحت تاثیر متغیرهای مستقل قرار دهد .

۲) روش تحقیق تاریخی (Historical Research)

در روش تاریخى موضوع معینى که در گذشته در یک مقطع زمانى اتفاق افتاده است، بررسى مى شود. محقق در آن مى کوشد، از طریق گردآورى اطلاعات )اسناد و مدارک( مربوط به موضوعى تاریخى و بررسى صحت و سقم آن اطلاعات و نیز تجزیه و تحلیل آنها به کشف حقایق مربوط به آن موضوع دست پیدا کند.

از جمله مشکلات خاص روش تحقیق تاریخی، قابل تکرار و مشاهده مستقیم نبودن رویدادهای تاریخی است.(محقق در صحنه حضور ندارد و نمی تواند متغیر ها را شناسایی کند و امکان تهیه مدارک را ندارد و گاهاً بعضی از منابع اعتبار سندیت ندارند.) تحقیقات تاریخی با اهدافی چون ۱) به دست آوردن دیدگاه روشنی از زمان حال و ۲) اطلاع از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، ممکن است انجام شود.

در این نوع تحقیق منابع اطلاعات به منابع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. منابع اولیه شامل اطلاعات دست اول مانند اسناد است و منابع ثانویه شامل اطلاعات دست دوم نظیر گزارش یک شخص ثالث از واقعه است. (شخص ثالث شاهد عینی واقعه نبوده است.)

از جمله منابع تحقیق تاریخی می توان به مواردی چون منابع مکتوب، منابع شفاهی، منابع تصویری، منابع ساختمانی، منابع مادی و ابزاری و اسناد اکترونیکی اشاره کرد.

انواع روش تحقیق تاریخی

۱) روش تحلیل تاریخی : تجزیه و تحلیل سیر تاریخی تغییرات اجتماعی و تحول ارزش ها در یک جامعه معین

۲) روش تحلیل شباهتهای ساختاری : مقایسه تاریخی دو موضوع از لحاظ ساختاری و کارکردی مبتنی بر تاثیر متقابل به طور همزمان

۳) روش تحلیل کارکردی : تجزیه و تحلیل تغییرات و دگرگونی های ایجاد شده در کارکردهای سازمانهای اجتماعی

۳) روش تحقیق توصیفی (Descriptive Research)

هدف محقق از انجام این نوع پژوهش توصیف عینی .واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع می باشد. پژوهشگر در اینگونه تحقیقات سعی می کند تا نتایج عینی از موقعیت را بیان کند. این تحقیق در پاسخ به سوالاتی مانند چقدر؟ ، چه کسی؟ و چه اتفاقی دارد می افتد؟ است. تحقیق توصیفی،شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می باشد (تمرکز اصلی در درجه اول به زمان حال است.) و این تحقیق آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند.

در این نوع تحقیق، نقش محقق تعیین کننده مشاهدات و توصیفات است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد. در این نوع تحقیق در پی چگونگی یک موضوع است. اطلاعات توصیفی معمولاً به وسیله ی پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه جمع آوری می شود.

انواع تحقیقات توصیفی :

۱) تحقیق توصیفی زمینه یابی (پیمایشی) : به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار می دهد. تحقیق زمینه یابی غالبا زمانی به کار برده می شود که محقق قصد جمع آوری اطلاعات ، نظیر درصد افرادی که موافق یا مخالف یک عقیده مشخص هستند، را دارد. تفاوت اصلی این روش با روش تجربی این است که در روش تجربی تغییر خصوصیات افراد و متغیر ها با دخالت آزمایشگر صورت می گیرد.

۲) روش تحقیق موردی (ژرفا نگر) : در پژوهش موردى حوزه تحقیق یک مورد خاص نظیر یک فرد یا یک خانواده یا یک گروه یا یک مؤسسه و یا یک جامعه محدود است و پژوهشگر در آن تلاش مى کند، ویژگى هاى خاص آن یک مورد را به طور جامع بررسى کند. موردى بودن پژوهش این امتیاز را دارد که محقق مى تواند به نتایج دقیق تر و عمیق ترى از آن دست پیدا کند و این عیب را دارد که نمى توان یافته هاى تحقیق مربوط به آن را به موارد دیگر تعمیم داد.

۳) تحلیلی (تحلیل محتوا) : به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظام دار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می دهد.

قوم نگاری

۴) تحقیق همبستگی یا همخوانی (Correlational Research)

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می پذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. (تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه ی علت و معلولی را روشن نمی کند، بلکه صرفاً وجود یک رابطه را توصیف می کند.) در این نوع از پژوهش نیز حوزه تحقیق موارد بسیارى را دربرمى گیرد؛ اما محقق در آن مى کوشد، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته از اطلاعات مربوط به دو یا چند گروه مختلف را با هم مقایسه کند؛ به این منظور که رابطه یک یا چند عامل را با یک یا چند عامل دیگر کشف کند و میزان همبستگى میان آنها را به دست آورد.

همبستگی می تواند به صورت مثبت (جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.)، منفی (جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.) و بدون همبستگی باشد.

۵) تحقیقات علی (پس رویدادی) 

در اینگونه تحقیقات کشف علت ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مد نظر است.

در یک تحقیق علی مطلوب محقق باید سه دسته متغیر داشته باشد:

۱) متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبتی در بروز پدیده داشته اند.

۲) متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در رابطه با بروز پدیده داشته اند.

۳) متغیرهای زمینه ساز که هموارکننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده اند.

با استفاده از درخت تصمیم گیری و پاسخ به سوالات آن می توانید روش مناسب برای تحقیق خود را انتخاب کنید.

 

سجاد دوست‌کام:

طبقه بندی تحقیق بر مبناي هدف گرا 

(Basic res) الف. تحقيقات بنيادي پايه  

(Applied res) ب. تحقيقات كاربردي

(Evaluation res) ج. تحقيقات ارزيابي

(R & D) د. تحقيق و توسعه

(Actoin res) و. تحقيق عملي كاري

طبقه بندي تحقيق بر حسب روش

(Historical res)الف. تحقيق تاريخی

(Descriptive res) ب. تحقيق توصيفي

(Survey res) ج. تحقيق پيمايشي زمينه يابي

(Content analysis res) د. تحقيق تحليل محتوا

انواع روش هاي تحليل محتوا

(Field research) الف. مطالعه ميداني

(Case study) ب. مورد كاوي

(Correlational research) ج. تحقيق همبستگي

د. آزمايش ميداني

ن. تحقيقات علي - آزمايشي

و. تحقيق علي – تطبيقي

                                                                             

فهمین کوهی:

برمبنای هدف:1:تحقیق کاربردی2:تحقیق بنیادی3:تحقیق ارزیابی4:تحقیق وتوسعه5:تحقیق عملی.

برمبنای روش:1:تاریخی2:توصیفی3:پیمایشی(پیش زمینه)4:تحلیل محتوا5:مطالعه میدانی6:موردکاوی7:همبستگی8:ازمایش میدانی9:علمی-ازمایشی10:علمی-تطبیقی.

برمبنای گرداوری داده ها:1:توصیفی2:ازمایشی.

برمبنای زمان:1:گذشته گرا2:اینده گرا.

ازمنظرکارکرد:1:نتیجه گرا2:تصمیم گرا.

ازمنظرداده ها:1:کمی2:کیفی.

نکته:تعین کننده ی نوع روش تحقیق مربوط به ماهیت سوال موردبررسی ونوع اطلاعاتی است که برای شناخت موضوع جمع اوری میشود.

دورویکردتحقیق:1:خردگرایانه2:طبیعت گرایانه.

بهنام رزمی:

***طبقه بندی تحقیقات بر مبنای هدف (By Purpose)

در طبقه بندی تحقیقات بر حسب اهداف، قبل از هر چیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط دیگر توجه می شود. باید توجه داشت که طبقه بندی تحقیقات بر اساس نوع هدفشان ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص بین انواع تحقیقات نیست، بلکه اکثر این تحقیقات در یک امتداد قرار دارند و با هم وابستگی های مفهومی دارند.

۱ تحقیقات بنیادی- پایه ای (Basic Research)

تحقیقات بنیادی به کشف قوانین و اصول علمی می پردازد و درصدد توسعه مجموعه دانسته های موجود درباره اصول و قوانین علمی است. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود.

هدف این نوع تحقیق ایجاد نظریه از طریق کشف اصول یا قواعد کلی است و توجهی به کاربرد عملی یافته ندارد، نتایج این گونه تحقیق اغلب مجرد و کلی است. (هدف از این نوع تحقیق بیشتر نظریه پردازی است. ) از جمله مشخصات تحقیقات پایه ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کسب شناخت های کلی

• ثبت و ضبط جامع

• وقت گیر بودن (برای کشف مجهول، زمان طولانی نیاز است.)

• هزینه بر بودن (نیاز به منابع مالی زیاد دارد.)

• معمولاً بوسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود. 

تحقیقات بنیادی خود بر دو نوع تجربی و نظری است. در تحقیقات بنیادی تجربی، داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روش های آزمایش، مشاهده، مصاحبه و … گردآوری شده و از طریق روش های آماری مورد تجزیهو تحلیل قرار می گیرد. در تحقیقات بنیادی نظری، اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس به روش های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته و نتیجه گیری می شود.

۲ تحقیقات کاربردی (Applied Research)

تحقیقات کاربری تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسایل اجرایی و واقعی به کار می گیرد. (غالباً در تحقیقات کاربردی، اصول علمی تدوین شده در تحقیقات پایه، مبنای کاربردی شدن قرار می گیرند.)

این تحقیقات بر روی یافتن راه حل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته (نتایج این تحقیق عینی و مشخص است.) و معمولاً خود محققین در کاربرد نتایج دخیل می باشند. این نوع تحقیق برای بکار بردن شیوه جدید در جهت زندگی بهتر در جامعه به کار برده می شود. از جمله مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند.

• درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند.

• عمدتا توسط سازمانهای دولتی و خصوصی و کارخانه ها انجام می پذیرند.

•

۳ تحقیق و توسعه (Research & Development = R&D)

فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرایند، روش ها و برنامه ها، شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فناوری تازه، انجام می شود .می توان اینگونه گفت که این تحقیقات بیشتر با رویکرد به آینده و پیشرفت علوم صورت می گیرد.

هدف اصلی فعالیت های R&D نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرایندهای جدید، تدوین یا تهیه برنامه ها ، طرح ها و امثال آن است. با وجود پر هزینه بودن اجرای چرخه تحقیق و توسعه این چرخه، رشد و توسعه آتی را فراهم می سازد.

۴  تحقیقات عملی (Action Research)

در این تحقیق که به صورت عملی می باشد فرد به دنبال پیدا کردن راه حل و بررسی درست درباره موضوع خاص مربوط به خود می باشد که نتیجه آن منجر به شناخت در رابطه با موضوع مورد نظر خود می باشد. هدف اصلی تحقیق عملی، حل یک مساله خاص است و نه کمک به توسعه نظریه های علمی. (این نوع تحقیق بر کاربرد فوری و موقعیت های محلی متمرکز است و به ایجاد نظریه یا کاربرد عمومی یافته ها توجهی ندارد و در واقع تحقیق عملی پاسخ های فوری برای مسائلی فراهم می کند که نمی توانند مدت زیادی در انتظار راه حل های نظری باقی بمانند.)

این تحقیقات را می توان تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نیز نامید. زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مساله به کار گرفته می شود.البته بایستی توجه داشت که نقش این نوع تحقیقات در پیشرفت علم محدود است.

دکتر خاکی در کتاب روش تحقیق خود نوع دیگری تحقیق با عنوان تحقیق ارزیابی را معرفی می کند. وی بیان می دارد : این نوع تحقیقات، فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری هستند. (منظور از ارزیابی، انتخاب یک راه کار به منظور اتخاذ تصمیم است.)

***طبقه بندی تحقیقات بر مبنای ماهیت و روش (By Method)

1) روش تحقیق تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه ها مورد استفاده قرار می گیرد. هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرک ها، روش ها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می باشد.

از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها (Manipulation or Intervention) و کنترل شرایط (control) نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب (Randomization) تصادفی انتخاب شده اند، مورد مشاهده قرار می دهد.

در این تحقیق پژوهشگران به منظور کشف روابط علت و معلولی یک یا چند گروه را به عنوان گروه تجربی تحت شرایط خاص )متغیر مستقل (قرار می دهد و نتایج را )متغیر وابسته) با گروه و یا گروههای گواه(گروه شاهد یا کنترل) که تحت چنان شرایطی نبوده اند مقایسه می کند و از این رهگذر به چگونگى تأثیر آن شرایط خاص در رفتار گروه تجربى پى می برد.

هنگامی که انتخاب افراد تحت تجربه بصورت تصادفی ممکن نباشد و یا نتوان متغیرهای مستقل را کاملاً دستکاری و یا در آنها مداخله نمود از روش تحقیق نیمه تجربی (Quasi‐Experimental) یا شبیه تجربی استفاده می شود.

از جمله شرایط ضروری یک تحقیق تجربی می توان به کنترل (جلوگیری از ورود متغیرهای مزاحم و مداخله گر)، انتخاب تصادفی، تکرار آزمایش و قابلیت تعمیم اشاره کرد.

روشهاوطرح های اجرای تحقیق تجربی:

۱  آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی

که می توان به صورت پس آزمون (آزمون پس از در معرض متغیر قرار گرفتن) و پیش آزمون و پس آزمون (آزمون قبل از تاثیر و بعد از تاثیر متغیر و مقایسه آن دو) آن را انجام داد.

 ۲ آزمایش با استفاده از دو گروه (مشاهده و آزمایش)

در این روش ابتدا افراد به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول، گروه آزمایش و گروه دوم، گروه کنترل نامیده می شود. این روش به دو صورت انجام می شود : پس آزمون (گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و آنگاه از هر دو گروه آزمایش به عمل می آید و نتایج آن دو با هم مقایسه می شود.) و پیش آزمون و پس آزمون (قبل از تاثیر متغیر هر دو گروه مورد آزمایش قرار می گیرند. سپس گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و پس از آن از هر دو گروه آزمون به عمل می آید و نتایج دو آزمون با همدیگر مقایسه می شود. ) آن را انجام داد.

۳ آزمایش با استفاده از چند گروه

این روش به صور مختلفی انجام می شود : استفاده از طرح چهار گروهی سولومون، طرح پس آزمون چند گروهی و استفاده از پیش آزمون و پس آزمون گروهی (تفاوت این روش با روش قبل انتخاب بیش از سه گروه متجانس برای اجرای آزمایش است.)

 ۴آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون

این روش چه با استفاده از یک گروه و چه استفاده از دو گروه متجانس انجام می شود.در اینجا محقق سعی می کند گروه آزمایش را به دفعات تحت تاثیر متغیرهای مستقل قرار دهد .

۲ روش تحقیق تاریخی (Historical Research)

در روش تاریخى موضوع معینى که در گذشته در یک مقطع زمانى اتفاق افتاده است، بررسى مى شود. محقق در آن مى کوشد، از طریق گردآورى اطلاعات )اسناد و مدارک( مربوط به موضوعى تاریخى و بررسى صحت و سقم آن اطلاعات و نیز تجزیه و تحلیل آنها به کشف حقایق مربوط به آن موضوع دست پیدا کند.

از جمله مشکلات خاص روش تحقیق تاریخی، قابل تکرار و مشاهده مستقیم نبودن رویدادهای تاریخی است.(محقق در صحنه حضور ندارد و نمی تواند متغیر ها را شناسایی کند و امکان تهیه مدارک را ندارد و گاهاً بعضی از منابع اعتبار سندیت ندارند.) تحقیقات تاریخی با اهدافی چون ۱) به دست آوردن دیدگاه روشنی از زمان حال و ۲) اطلاع از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، ممکن است انجام شود.

در این نوع تحقیق منابع اطلاعات به منابع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. منابع اولیه شامل اطلاعات دست اول مانند اسناد است و منابع ثانویه شامل اطلاعات دست دوم نظیر گزارش یک شخص ثالث از واقعه است. (شخص ثالث شاهد عینی واقعه نبوده است.)

از جمله منابع تحقیق تاریخی می توان به مواردی چون منابع مکتوب، منابع شفاهی، منابع تصویری، منابع ساختمانی، منابع مادی و ابزاری و اسناد اکترونیکی اشاره کرد.

انواع روش تحقیق تاریخی

۱  روش تحلیل تاریخی : تجزیه و تحلیل سیر تاریخی تغییرات اجتماعی و تحول ارزش ها در یک جامعه معین

۲  روش تحلیل شباهتهای ساختاری : مقایسه تاریخی دو موضوع از لحاظ ساختاری و کارکردی مبتنی بر تاثیر متقابل به طور همزمان

۳  روش تحلیل کارکردی : تجزیه و تحلیل تغییرات و دگرگونی های ایجاد شده در کارکردهای سازمانهای اجتماعی

۳  روش تحقیق توصیفی (Descriptive Research)

هدف محقق از انجام این نوع پژوهش توصیف عینی .واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع می باشد. پژوهشگر در اینگونه تحقیقات سعی می کند تا نتایج عینی از موقعیت را بیان کند. این تحقیق در پاسخ به سوالاتی مانند چقدر؟ ، چه کسی؟ و چه اتفاقی دارد می افتد؟ است. تحقیق توصیفی،شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می باشد (تمرکز اصلی در درجه اول به زمان حال است.) و این تحقیق آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند.

در این نوع تحقیق، نقش محقق تعیین کننده مشاهدات و توصیفات است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد. در این نوع تحقیق در پی چگونگی یک موضوع است. اطلاعات توصیفی معمولاً به وسیله ی پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه جمع آوری می شود.

***انواع تحقیقات توصیفی :

۱  تحقیق توصیفی زمینه یابی (پیمایشی) : به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار می دهد. تحقیق زمینه یابی غالبا زمانی به کار برده می شود که محقق قصد جمع آوری اطلاعات ، نظیر درصد افرادی که موافق یا مخالف یک عقیده مشخص هستند، را دارد. تفاوت اصلی این روش با روش تجربی این است که در روش تجربی تغییر خصوصیات افراد و متغیر ها با دخالت آزمایشگر صورت می گیرد.

۲  روش تحقیق موردی (ژرفا نگر) : در پژوهش موردى حوزه تحقیق یک مورد خاص نظیر یک فرد یا یک خانواده یا یک گروه یا یک مؤسسه و یا یک جامعه محدود است و پژوهشگر در آن تلاش مى کند، ویژگى هاى خاص آن یک مورد را به طور جامع بررسى کند. موردى بودن پژوهش این امتیاز را دارد که محقق مى تواند به نتایج دقیق تر و عمیق ترى از آن دست پیدا کند و این عیب را دارد که نمى توان یافته هاى تحقیق مربوط به آن را به موارد دیگر تعمیم داد.

۳) تحلیلی (تحلیل محتوا) : به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظام دار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می دهد.

قوم نگاری

۴ تحقیق همبستگی یا همخوانی (Correlational Research)

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می پذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. (تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه ی علت و معلولی را روشن نمی کند، بلکه صرفاً وجود یک رابطه را توصیف می کند.) در این نوع از پژوهش نیز حوزه تحقیق موارد بسیارى را دربرمى گیرد؛ اما محقق در آن مى کوشد، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته از اطلاعات مربوط به دو یا چند گروه مختلف را با هم مقایسه کند؛ به این منظور که رابطه یک یا چند عامل را با یک یا چند عامل دیگر کشف کند و میزان همبستگى میان آنها را به دست آورد.

همبستگی می تواند به صورت مثبت (جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.)، منفی (جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.) و بدون همبستگی باشد.

۵  تحقیقات علی (پس رویدادی)

در اینگونه تحقیقات کشف علت ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مد نظر است.

در یک تحقیق علی مطلوب محقق باید سه دسته متغیر داشته باشد:

۱) متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبتی در بروز پدیده داشته اند.

۲) متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در رابطه با بروز پدیده داشته اند.

۳) متغیرهای زمینه ساز که هموارکننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده اند.

با استفاده از درخت تصمیم گیری و پاسخ به سوالات آن می توانید روش مناسب برای تحقیق خود را انتخاب کنید.

محمد  نبوی:

کامل ترین طبقه بندی از انواع روش های تحقیق:

 روشهای تحقیق به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: 1. کیفی 2. کمی. این دو بیش از 20 تفاوت دارند. ما در اینجا به دو تفاوت اصلی اشاره میکنیم. اولی از نظر نوع داده ها و دومی از نظر نحوه تحلیل داده ها:  • داده هایی که در تحقیقات کمی بررسی میشوند عدد و رقم هستند یا آیتم های کیفی تبدیل به عدد و رقم میشوند. حال آن که در تحقیق کیفی اطلاعاتی که جمع آوری میکنیم کیفی است و کیفی هم باقی خواهند ماند. مثل عکس و فیلم و مصاحبه و صوت و... • در تحقیقات کمی روش تجزیه و تحلیل هم کمی است. لذا به آمار و مسائل آن احتیاج پیدا میکنیم. در حالی که در تحقیقات کیفی ممکن است با مقایسه تحلیل کنیم. در این مقایسه هیچگاه از عدد و رقم استفاده نمیشود. 

 روشهای تحقیق کیفی: 

الف) روشهای متنی

1.روش مبنا و پایه به نام روش اسنادی یا کتابخانه ای. این روش پایه است بدین معنا که از هر روش دیگری که بخواهید استفاده کنید باز هم به این روش رجوع خواهد شد و در پیشینه مورد استفاده قرار خواهد گرفت

2. روش تحلیل نشانه شناسی

3.روش تحلیل گفتمان

ب) روشهای راست بنیاد

3.تحلیل محتوا

4.پیمایشی (پرسشنامه)

5.آزمایشی

6.روش کیو

7.روش دلفی

انواع تحقیق از لحاظ هدف:

1.کاربردی: برای استفاده خاصی انجام میشود. برای حل مشکلی یا برطرف کردن کمبودی.

2.بنیادی: تحقیقی است که هدفش اصلی و اولیه اش شناخت است نه کاربرد. میخواهیم فهم و دانش ما زیاد شود

انواع تحقیق از لحاظ سطح:

اکتشافی: سؤالش این است که ماهیت و حقیقت این پدیده چیست؟ برای شناخت یک پدیده انجام میشود. مثلا فرق آی پد با آی پاد چیست؟

توصیفی: تحقیقی است که درباره ویژگیها و ابعاد وجودی و کاربردها و چگونگی یک پدیده تحقیق میکند.

تبیینی: درباره چرایی به وجود آمدن یک پدیده است.

انواع تحقیق از لحاظ عمق:

1.پهناگر: به دنبال تعمیم پذیری است. میخواهد یک تحقیق را تعمیم دهد.

2.ژرفا گر : دنبال شناخت عمیق یک موضوع خاص است

انواع تحقیق از لحاظ رویکرد:

1.محض: در تحقیق محض هدفمان شناخت پدیده مورد بررسی با هر روشی است. مثل فلسفه است که میخواهد با روش استدلال عقلی به حقیقت برسد.

2.ارزشیابی: در تحقیق ارزشیابی هدف خاصی داریم. به دنبال اینیم که بفهمیم هدف مشخصی که یک فعالیت داشته تا چه حد تحقق پیدا کرده است

علی نادری:

کاملترین طبقه بندی از اعنواع روش تحقیق:

 Historical_روش تاریخی..

Descriptive_روش توصیفی- کیفی..

Survey_روش پیمایشی یا زمینه ای..

Content Analysis_روش تحلیل محتوایی..

Field Research_روش تحقیق میدانی..

Case Research_روش مورد کاوانه..

Panel_روش پانل..

Correlational Research_روش تحقیق همبستگی..

Experimental Research_روش علی یا آزمایشی..

مصطفی محمدی:

طبقه‌بندي تحقيق

 

1. بر مبناي هدف گرا (Research by purpose)

الف. تحقيقات بنيادي (پايه) (Basic res)

ب. تحقيقات کاربردي (Applied res)

ج. تحقيقات ارزيابي (Evaluation res)

د. تحقيق و توسعه (R & D)

و. تحقيق عملي (کاري) (Actoin res)

 

2. طبقه بندي تحقيق بر حسب روش (Rsearch by method)

الف. تحقيق تاريخي (Historical res)

ب. تحقيق توصيفي (Descriptive res)

ج. تحقيق پيمايشي (زمينه يابي) (Survey res)

د. تحقيق تحليل محتوا (Content analysis res)

 

3. انواع روش‌هاي تحليل محتوا (Content analysis)

الف. مطالعه ميداني (Field research)

ب. مورد کاوي (Case study)

ج. تحقيق همبستگي (Correlational research)

د. آزمايش ميداني

ن. تحقيقات علي - آزمايشي

و. تحقيق علي - تطبيقي (Causal-comparative method)

محمدجواد جمادی‌یزدی:

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس هدف

براساس هدف پژوهش ها به پژوهش هاي بنيادي و کاربردي تقسيم مي شوند

- تحقيق بنيادي: پژوهشي است كه به كشف ماهيت اشياء پديده‌ها و روابط بين متغيرها، اصول، قوانين و ساخت يا آزمايش تئوري‌ها و نظريه‌ها مي‌پردازد و به توسعه مرزهاي دانش رشته علمي كمك مي‌نمايد. هدف اساسي اين نوع پژوهش تبيين روابط بين پديده ها، آزمون نظريه ها و افزودن به دانش موجود در يک زمينه خاص است. براي مثال "بررسي رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتي" يک نمونه تحقيق بنيادي است. سطح گفتمان کلي و انتزاعي در حوزه يک علم است. تحقيق بنيادي مي تواند نظري يا تجربي باشد. تحقيق بنيادي نظري از روش‌هاي استدلال عقلاني و قياسي استفاده مي‌كند و بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي انجام مي‌شود. تحقيق بنيادي تجربي از روش‌هاي استدلال استقرائي استفاده مي‌كند و بر پايه روشهاي ميداني انجام مي‌شود.

- تحقيق كاربردي: پژوهشي است كه با استفاده از نتايج تحقيقات بنيادي به منظور بهبود و به كمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسايل، توليدات، ساختارها و الگوهاي مورد استفاده جوامع انساني انجام مي‌شود. هدف تحقيق کاربردي توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است. در اينجا نيز سطح گفتمان انتزاعي و کلي اما در يک زمينه خاص است. براي مثال "بررسي ميزان اعتماد مشتريان به سازمان فرضي" يک نوع تحقيق کاربردي است. 

•دسته بندی بندی روش تحقیق بر اساس نحوه گرد اوری داده ها

مپژوهش ها براساس نحوه گردآوري داده ها به دو دسته تقسيم مي شوند: تحقيق توصيفي و تحقيق آزمايشي 

- تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5 دسته است: پيمايشي، همبستگي، پس رويدادي، اقدام پژوهي، بررسي موردي 

- تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود: تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي

1- تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي 

تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5 دسته است: پيمايشي، همبستگي، پس رويدادي، اقدام پژوهي، بررسي موردي 

1-1. تحقيق پيمايشي (Survey Research) 

در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد. در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند. در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسي متغيرهاي پژوهش مي پردازد. پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود:

1-1-1. روش مقطعي (Cross Sectional): گرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. براي مثال بررسي ميزان علاقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص

1-1-2. روش طولي (Longitudinal): در بررسي پيمايش طولي، داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود. براي مثال «سير تحول ثبت نام دانشجويان دختر در دوره هاي تحصيلات تکميلي» يا «بررسي تحول مهارت هاي زبان فارسي پايه اول تا پنجم ابتدائي». تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحول پديده ها در طول زمان مي پردازند از اين دسته هستند.

1-1-3. روش دلفي (Delphi Technique): جهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد. مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» 

1-2. تحقيق همبستگي (Correlational Research) 

در اين نوع تحقيقات رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف پژوهش تحليل مي گردد. در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير ملاک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند. همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند. براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شود: 

1-1-1. همبستگي دو متغيري: هدف بررسي رابطه همزماني متغيرها است به عبارت ديگر ميزان هماهنگي تغييرات دو متغير است. در بيشتر تحقيقات همبستگي دو متغيري از مقياس فاصله اي با پيش فرض توزيع نرمال و محاسبه ضريب همبستگي پيرسون استفاده مي شود. مثال: رابطه اسناد ثبات و مرکز عليت با موفقيت در عملکرد 

1-1-2. تحليل رگرسيون: در تحليل رگرسيون هدف پيش بيني يک يا چند متغير ملاک براساس يک يا چند متغير پيش بين است. اگر هدف بررسي يک متغير ملاک از يک متغير پيش بين باشد از رگرسيون ساده استفاده مي شود. اگر بررسي يک متغير ملاک براساس چند متغير پيش بين باشد از رگرسيون چندگانه (Multiple) استفاده مي شود. اگر همزمان چند متغير ملاک براساس چند متغير پيش بين بررسي شود از رگرسيون چند متغيري (Multivariate) استفاده مي شود.

1-1-3. تحليل کوواريانس: در برخي بررسي ها هدف بررسي مجموعه اي از همبستگي هاي دو متغير متغيرها در جدولي به نام ماتريس همبستگي يا کوواريانس است که با پيشرفت در زمينه نرم افزارهاي آماري ميسر شده است. تحليل عاملي و حل معادلات ساختاري از اين دسته هستند. 

1-3. تحقيق پس رويدادي (Ex-Post Facto) 

به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند. تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد. چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق غير آزمايشي را تحقيق پس رويدادي مي گويند.

2- تحقيق آزمايشي 

تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود: تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي

در بيشتر پژوهش هاي علوم انساني نظر به اينكه هدف اصلي از انجام پژوهش بررسي يک موضوع به روش ميداني است مي توان گفت پژوهش مذکور از نظر هدف در حيطه پژوهش هاي كاربردي مي باشد. از سوي ديگر با توجه به اينكه در اين پژوهش از روش هاي مطالعه كتابخانه اي و نيز روش هاي ميداني نظير پرسشنامه استفاده شده است، مي توان بيان كرد كه پژوهش حاضر بر اساس ماهيت و روش گردآوري داده ها، يک پژوهش توصيفي-پيمايشي است

طبقه‌بندی انواع تحقيق بر اساس روش

• روش تاريخی (Historical) : تحقيق تاريخی شامل مطالعه، درک و شرح رويدادهای گذشته است. هدف از مطالعه تاريخی، رسيدن به نتايجی مربوط به علل، تأثيرات يا روند رويدادهای گذشته است که ممکن است به روشن شدن رويدادهای کنونی و پيش‌بينی وقايع آينده کمک نمايد. 

• روش توصيفی-کيفی (Descriptive) : تحقيق توصيفی آنچه را که هست توصيف و تفسير می‌کند و به شرايط يا روابط موجود، عقايد متداول، فرايندهای جاری، آثار مشهود يا روندهای در حال گسترش توجه دارد. تمرکز آن در درجه اول به زمان حال است، هرچند غالبا رويدادها و آثار گذشته را نيز که به شرايط موجود مربوط می‌شوند مورد بررسی قرار می‌دهد. 

 

• روش پيمايشی يا زمينه‌يابی (Survey) : پيمايش روشی در تحقيق است که فراتر ازيک فن خاص در گردآوری اطلاعات است و هدف آن اکتشافی، توصيفی يا تبيينی است. هرچند عمدتا در آن از پرسش‌نامه استفاده می‌شود اما ابزار ديگری از قبيل مصاحبه ساختمند، مشاهده و ... هم به کار می‌رود. 

• روش تحليل محتوايی (Content Analysis) : تحليل محتوا روشی به منظور دستيابی به ويژگيهای مختلف پيام، ديدگاهها و انديشه‌های فرستنده پيام، علل صدور پيام و آثار پيام است و برای تجزيه و تحليل عينی و منتظم پيامهای مختلفی که از طرق گوناگون مبادله می‌شود به کار می‌رود. آنچه در اين تعريف اهميت دارد شروط عينيت، انتظام و عموميت است. عينيت به اين معنی است که هر مرحله از فرايند پژوهش بايد بر اساس قواعد، احکام و روشهای مشخص انجام گيرد. انتظام به اين معني است که دايره شمول محتوا بايد بر طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص گردد. اين شرط آشکارا، تحليلهايی را که فقط به دنبال جمع‌آوری داده‌های تائيدکننده فرضيه‌های پژوهشگر هستند طرد می‌کند. و عموميت به اين معنيست که يافته‌ها ارتباط نظری با هم داشته باشند، اطلاعات توصيفی صرف درباره محتوا، بدون ارتباط با ديگر ويژگيهای اسناد يا خصوصيات فرستنده و گيرنده پيام، ارزش چندانی ندارد. 

 

• تحقيق ميدانی (Field Research) : تحقيق ميدانی بيشتر يک جهت‌گيری نسبت به امر تحقيق است تا يک سری روشها و تکنيک‌های کاربردی. روش ميدانی بيشتر شبيه چتری است که دربرگيرنده فعاليتهای هر روش ممکن برای دستيابی به دانسته‌های مورد نظر و فرايندهای تحليل درباره اطلاعات است. 

• تحقيق موردکاوانه (Case Study) : در اين روش با مشاهده تمامی جوانب يک پديده ملموس و بررسی ارتباط آن با ديگر پديده‌هايی که آن را احاطه کرده‌اند، شناختی جامع از آن پديده‌ها فراهم می‌آيد. 

 

• پانل (Panel) : مطالعات اجتماعی را می‌توان در يک مقطع زمانی و يا در چند مقطع از زمان به انجام رساند. مطالعاتی که در مقاطع زمانی مختلف صورت می‌گيرد را مطالعات طولی می‌خوانند. در اين تحقيقات مخصوصا تأثير عامل زمان مورد سنجش و ارزيابی قرار می‌گيرد و از اين طريق هم دگرگونيهای مرتبط با عقايد، نظرات و حالات و هم تغيير در رفتار، عادات و ... سنجيده می‌شود. 

• تحقيق همبستگی (Correlational Research) : در اين نوع تحقيق هدف آن است که مشخص شود آيا رابطه‌ای بين دو يا چند متغير کمی وجود دارد و اگر اين رابطه وجود دارد اندازه و حد آن چقدر است؟ مطالعات همبستگی تعدادی از متغيرهايی را که تصور می‌رود با يک متغير پيچيده عمده مرتبط هستند ارزيابی می‌کند. متغيرهايی که معلوم شود وابستگی زيادی ندارند، حذف شده و مورد بررسی بيشتر قرار نمی‌گيرند و در مورد متغيرهايی که وابستگی زيادی دارند برای تعيين علی بودن اين روابط نياز به مطالعات علی-تطبيقی يا تجربی می‌باشد. 

o تحقيق علی يا آزمايشی (Experimental Research) : برای آگاهی از نوع و جهت رابطه‌، بين متغيرهايی که در تحقيق همبستگی مشخص شده است دارای رابطه هستند، از تحقيق آزمايشی استفاده می‌شود. در اين تحقيقات آزمايش‌کننده در متغيرهای مورد نظر دخل و تصرف کرده و سپس به مشاهده تأثيرات آن در تغييرات متغير وابسته می‌پردازد. همچنين آزمايش‌کننده بايد متغيرهای مربوطه ديگر را هم کنترل کند تا در حدی معقول مطمئن شود که تغييرات حاصله در متغير وابسته در واقع از متغيرهای دخل و تصرف شده ناشی می‌شوند

محمد حاجی‌هاشمی:

الف-هدف      ب-روش جمع آوری اطلاعات           ج-روش اجرای تحقیق

روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها (دانش هاي نو)ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.هرچند دراين تحقيق مانند تحقيق بنيادي اصول مربوط به روش هاي گزينش نمونه واستنباط ها وتعميم ها ازنتایج درمورد جمعيتي که نمونه ازآن انتخاب شده است،رعایت می شود

3-پژوهش توسعه ای

-4عملی 

روش دوم طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-کاوش:(Exploration ) 

تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر.

2-توصیف:(Description ) 

این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد تا بیان و تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها ارائه دهد.

3-پیش بینی:(Prediction )

  محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغییر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید

4-تبیین و کنترل(Explanation ) 

  شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است .

5-عمل:(Action )

انواع ديگر روشهاي تحقيق

تاریخی 

توصیفی

تجربی

کریم حسن زاده:

روش علی _مقایسه ای(پس رویدادی)

روشی است که طی آن پژوهشگر با مقایسه گروههای متشکل علت های احتمالی تغیر در متغیر وابسته را مطالعه می کند.این نوع پژوهش پس از وقوع رخداد،اما در مورد گروههای حاضر صورت می گیرد.بنابراین،چون رخداد هم در مورد متغیر مستقل و هم در مورد متغیر وابسته در گذشته رخ داده است ومطالعه پس از رخداد صورت می گیرد،به  آن پژوهش پس رویدادی گفته می شود.برای نمونه،وقتی پژوهشگری قصد داردعوامل جامعه شناختی مؤثر بر طلاق را مطالعه کند طلاق در گذشته رخ داده اما گروههای دخیل هم اکنون وجود دارند و مورد مطالعه قرار می گیرند.

روش همبستگی

بسیاری همبستگی را یک روش تحلیل آماری به حساب می آورند تا یک روش پژوهش.اگر همبستگی را یک روش پزوهش به حساب آوریم آن را نیز می توانیم در قالب پزوهش های توصیفی طبقه بندی نماییم.همبستگی یکی از ساده ترین وپرکاربردترینروش هاست که از نظر ادبی به معنای داشتن ارتباط متقابل است وبه سنجش رابطه ی بین دو یا چند متغیر می پردازد.این روش سه هدف را دنبال می کند:شناسایی وبررسی همبستگی بین دویاچند متغیر_پیش بینی یک متغیر از روی متغیرهای دیگر که در این حالت متغیرهای مستقل را متغیر پیش بین و متغیر وابسته را متغیر پیش بینی شونده می نامند_تعین شدت یا قوت رابطه ی بین متغیرها.

روش تاریخی

این نوع روش در پیش بینی روابط بین علت ومعلولی بهترین روش است چون می توانیم بهتری شناخت را ازگذشته به دست آوریم و نه در آینده.پژوهش تاریخی تلاش می کند این کار را انجام دهد.ما از طریق تحلیل مفصل و دقیق داده های تاریخی می توانیم رابطه ودر سطح پایین تر روابط علت ومعلولی را تعیین کنیم.همچنین ما می توانیم از تکرار خطاهای مشابه ای که در گذشته صورت گرفته است جلوگیری کنیم و مبتنی بر کنش ها ورفتارهای رخ داده در گذشته صوابدید هایی را برای آینده طراحی واجرا کنیم.چون این نوع پژوهش مربوط به گذشته است امکان دستکاری آن وجود ندارد.

      

روش مطالعه موردی

این روش یک روش نظاممند برای پرداختن به رخدادها،جمع آوری داده هادرباره ی آنها،تحلیل داده ها وگزارش نتایج است.مطالعه موردی یک روش شناسی آرمانی در زمانی است که به یک بررسی کل نگر وژرفانگر نیاز است.در این روش تلاش می شود جزییات از دید گاه مشارکت کننندگان به دست آیند وبرایرسیدن به جزییات کامل،پژوهشگر می بایست با بررسی طولانی و دقیق موردبتواند به ژرفای مورد راه یابدو تمامی یا بیشترجنبه های مورد را بررسی نماید وبدینسان یک درک دقیق ازعلت وقوع یک رخداد به دست آورد.در این روش به بررسی مورد_یک فرد،یک حیوان،یک گروه ونظایر اینها پرداخته شود.

روش دلفی

روش دلفی یک فن پیمایش (روش توصیفی)است که در آن با استفاده از پرسش نامه هایی تلاش می شود در خصوص یک موضوع یا مساله توافق ایجاد شود.در اصل هدف از کاربرد روش دلفی کاوش پایا و خلاقانه ی عقاید یا تدارک اطلاعات برای تصمیم گیری است.این روش مبتنی بر یک فرایند ساخت دار در خصوص جمع آوری وتقطیر یاتصفیه ی شناخت یا دانشگروهی از متخصصان با استفده از پرسش نامه هایی که با یک بازخورد عقیده ای کنترل شده پخش می شوند است.بنابر این در روش دلفی یک ارتباط ساخت دار بین متخصصان شکل می گیرد که در این ارتباط برخی از افراد در زمینه ی تولید اطلاعات وشناخت، برخی در زمینه ی قضاوت یا بینش گروهی،برخی در زمینه یبازبینی بینش ها مشارکت می نمایند.

روش مقطعی

روشی است که در آن مشاهده ها فقط در یک زمان انجام می گیرد نظیر انجام یک پیمایش یا نظرسنجی.این روش مانند گرفتن یک عکس یا کشیدن یک تصویر بی حرکت از جامعه یا گروه مورد بررسی است.در این روش داده ها ازمشارکت کنندگان در پژوخش یا ازمودنی ها در یک مقطع زمانی یا طی یک دوره ی زمانی منفرد یا نسبتا کوتاه جمع آوری می شوند.از مزیت های این روش می توان گفت که داداه های راجع به انواع بسیاری از مردم را در یک دوره زمانی نسبتا کوتاه جمع ]آوری می کند. از ضعف های آن ایمپنکه نمی تواند تغییراتی را نه در طی زمان در آزمودنی ها رخ می دهد به صورت مستقیم بسنجد.

روش طولی

یک پژوهش غیر آزمایشی است که در آن پژوهشگر یک جامعه یا فرد را در طول زمان یا بیش از یک مقطع یا برهه زمانی مثلا در طول یک دهه یا بیشتر به صورت مکرر یا مستمر مشاهده ومطالعه می کند و داده های حاصل از آن را جمع آوری می نماید.این روش بویژه زمانی به کار می رود که پژوهشگر نه تنها با حالت موجود پدیده بلکه با تغییرات ناشی از گذر زمان یا تغییراتی که طی گذر زمان رخ می دهند سرو کار داشته باشد.از این روش در روانشناسی برای مطالعه ی روندهای رشدی در طول فراخنای زندگی یا در پزشکی برای مشخص کردن پیش بین های بیماریهای معین یا در جامعه شناسی برای بررسی روند کژروی در یک جامعه مشابه  و غیره استفاده می شود.

روش میدانی 

به مطالعه ی آزمودنی ها در محیط طبیعی خود می پردازد و شامل جمع آوری داده های اولیه یا اطلاعات جدید از خود آزمودنی هاست.مشاهده ی مشارکتی،جمع آوری داده ها از طریق پرسش نامه،آزمون ها ونگرش سنج ها،مصاحبه ها وبطور کلی پژوهش های پیمایشی نمونه هایی از پژوهش های میدانی است.از این روش می توان در مورد انواع گوناگون رفتارها ازجمله رفتارهای شخصی وگروهی،وضعیتبازار و غیره استفاده کرد.

روش اسنادی

به استفاده از منابع بیرونی و داده های دست دوم ازجمله نوشتگان و ادبیات،داده های آماری،اسناد تاریخی وغیره،اسناد دیداری نظیر فیلم، عکس وغیره برای حمایت از یا تبیین یک دید گاه یا استدلال گفته می شود.این روش شاملمفهوم سازی،استفاده از اسناد در راستای مفهوم های ساخته شده و ارزیابی آنها می باشد.از این روش در دوحالت استفاده می شود:به عنوان پژوهش مقدماتی_به عنوان یک پژوهش.

روش آزمایشگاهی

شامل مجموعه فنون و رویه هایی است که در محیط مصنوعی و کنترل شده ی آزمایشگاه به منظور اعمال کنترل ودستکاری روی متغیر های مستقل ومشاهده ی نتیجه ی آنها روی متغیرهای وابسته صورت می گیرد.این روش بیشتر در علوم طبیعی نظیر شیمی،زیست شناسی،فیزیک وغیره صورت می گیرد.آزمایشی علمی اجتماعی روش بسیار کنترل شده به منظور تعیین رابطه ی مستقیم بین دو متغیر مثلا دما وآشوب است.پژوهشگر باید روی محیط کنترل داشته باشد تا مانع تاثیر متغیرهای بیرونی برنتایج پژوهش شود.

منبع:پژوهش،پژوهشگری وپژوهشنامه نویسی دکتر خلیل میرزایی

مهدی گنجی:

انواع روش های تحقیق

معمولا تحقیق را از منظرهای متفاوت به گونه های مختلف تقسیم می کنند.  معیارهای تقسیم بندی معمولا عبارتند از:

الف-هدف      ب-روش جمع آوری اطلاعات           ج-روش اجرای تحقیق

الف-روشهای طبقه بندی تحقیق بر حسب هدف :      

 الف-1- روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها (دانش هاي نو)ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.هرچند دراين تحقيق مانند تحقيق بنيادي اصول مربوط به روش هاي گزينش نمونه واستنباط ها وتعميم ها ازنتایج درمورد جمعيتي که نمونه ازآن انتخاب شده است،رعایت می شود

3-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.

 الف-۲- روش دوم طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-کاوش:(Exploration ) 

تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر.

2-توصیف:(Description ) 

این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد تا بیان و تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها ارائه دهد.

3-پیش بینی:(Prediction )

  محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغییر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید

4-تبیین و کنترل(Explanation ) 

  شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است .

5-عمل:(Action )

تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است. این نوع تحقیق می‌تواند هر یک از اهداف ذکر شده قبلی را دربرداشته اما باید به آنها موضوع حل مشکل و یا انجام دادن کاری را نیز اضافه کرد. 

 

 ب- انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

ب-1-روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات 

1-روش کتابخانه‌ای

 در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است

2-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد، بلکه بدون هیچ دخالتی در جریان طبیعی رویدادها ندارد . در تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد. به عبارتی،منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته و بدان دسترسی باشد.

 ب-2- روش دوم  طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

1-روش تاریخی  

این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد. 

2-روش توصیفی   

مطالعات توصیفی برعکس تحقیقات تاریخی در مورد زمان حال به بررسی می‌پردازد. این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد این گونه تحقیق وضعیت کنونی پدیده یا موضوعی را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

  

روش توصیفی شامل  انواع گوناگونی به شرح زیر می باشد :

الف) تحقیق برآوردی : 

موقعیت یک پدیده را در یک زمان توصیف می‌کند این روش هیچگونه فرضیه‌ای را پیشنهاد نمی‌کند روابط متغییرها را مورد مطالعه قرار نمی‌دهد

ب) تحقیق ارزشیابی:

 این روش به ارزش‌گذاری درباره فوائد اجتماعی, مطلوب بودن یا مؤثر بودن یک فرایند, محصول, یا برنامه می‌پردازد و به کاربرد یافته‌های خود توجه دارد. این نوع تحقیق اغلب با توصیه‌هایی در جهت اقدامات سازنده همراه می‌باشد و در پی یافتن قوانین کلی و قابل گسترش به سایر موقعیتها نیست.

ج) مطالعه موردی :

 عبارت از مطالعه عمیق و گسترده یک مورد در مدت زمان است. در این روش یک فرد یک خانواده, یک گروه و یا یک دانشگاه مورد مطالعه دقیق و همه جانبه قرار می‌گیرد هدف مطالعه شناخت کلیه متغیرهای مربوط به مورد است

د) مطالعه پیمایشی :

در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد. در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند. در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسي متغيرهاي پژوهش مي پردازد. پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود:

روش مقطعي :گرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. براي مثال بررسي ميزان علاقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص

روش طولي : در بررسي پيمايش طولي، داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود. همانند  تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحول پديده ها در طول زمان مي پردازند از اين دسته هستند.

روش دلفي : جهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد. مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» 

هـ ) تحقیق تکاملی( توسعه‌ای):

 شامل داشتن اطلاعات دقیق در زمینه‌های توسعه برنامه‌ها و رشد و تکامل افراد می‌باشد. این نوع مطالعه به بررسی میزان تغییرات و الگوهای برنامه‌ها و یا رشد افراد در طول مدت زمان می‌پردازد و ممکن است به دو روش طولی (تداومی) و عرضی(مقطعی) صورت گیرد. 

و) مطالعات همبستگی 

 یکی از روشهای بسیار متداول در تحقیقات توصیفی است که به بررسی روابط دو متغیر می‌پردازد. در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير ملاک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند. همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند.

ز) تحقیقات پس از وقوع : 

این نوع تحقیقات به بررسی روابط علت و معلولی بوسیله بررسی پی‌آمدهای موجود می‌پردازد. اگر سؤال تحقیق هنگامی مطرح گردد که مقدار متغیر مستقل قبلاً و بطور طبیعی مشخص باشد, چنین تحقیقی را بعد از وقوع می‌نامند.

 

 3- روش تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرکها, روشها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می‌باشد. از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها و کنترل شرایط نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب تصادفی انتخاب شده‌اند, مورد مشاهده قرار می‌دهد.

 

ج. انواع روش تحقیق از نظر متد اجراي تحقيق 

1.روش تاريخي

اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد.

2.تحقيق توصيفي

تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد.دراين روش محقق بااستفاده از روش هاي مختلف جمع آوري اطلاعات سعي مي کند تا تصويري نسبتا درست از پديده مورد نظرخودارائه دهد.

3.تحقيق تداومي ومقطعي

تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد.

4.تحقيق موردي وزمينه اي

دراين نوع از تحقيق،توجه محقق بيشتر به آن نکات وعوامل مهم ويا بامعني است که به درصورتي درشناخت گذشته وحال ويا مطالعه ميزان تغييرات يک مورد خاص موثراست.

5.تحقيق همبستگي ياهمخواني

دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد.

 

6.تحقيق علي يا پس از وقوع

دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است. به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند. تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد. چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق را تحقيق پس رويدادي مي گويند.

7.تحقيق تجربي حقيقي

دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد . دراين روش محقق مبادرت به تشکيل دوگروه مي نمايد:

-گروه تجربه( experimental group):اين گروه تحت شرايط خاص مدنظر محقق قرار مي گيرد

-گروه شاهد(control group):گروهي که تحت شرايط خاص محقق نبوده اند

8.تحقيق تجربي نيمه حقيقي

دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

9.تحقيق عملي(ويژه محيط هاي آموزشي)

دراين روش محقق بايديافته هايش را ازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند نه درگستره کاربردهاي کلي وعمومي. هدف اساسي تحقيق عملي، شناسايي، بررسي، تبيين و حل مسأله و مشكل محيط كار و فعاليت‌ است (كلاس درس، مدرسه، ادارات آموزش و پرورش) و از نتايج آن براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود و پژوهشگر پژوهش خود را شخصاً به مرحله اجرا درمي‌آورد.

منابع 

1- آذر، عادل(1383). آمار و کاربرد آن در مديريت، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم 

2- حافظ¬نيا، م، ر(1382). مقدمه¬اي بر روش تحقيق در علوم انساني، انتشارات سمت، تهران، چاپ هشتم

3- خاکي، غ، ر(1378). روش تحقيق با رويکردي به پايان نامه نويسي، کانون فرهنگي انتشارات داريت، تهران، 4- دواس،دي،اي.(1383). پيمايش در تحقيقات اجتماعي، (نائيني.ه، مترجم) تهران: نشر ني 

5- سرمد، زهره و ديگران(1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم

مصطفی نادری:

کاملترین طبقه بندی ازانواع روش های تحقی

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس هدف                               

براساس هدف پژوهش ها به پژوهش هاي بنيادي و کاربردي تقسيم مي شوند. البته زهره سرمد معتقد است پژوهش ها براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شوند: تحقيق بنيادي، تحقيق کاربردي و تحقيق و توسعه. با عنايت به توضيحات زير مي توان گفت تحقيق و توسعه خود يک نوع تحقيق کاربردي است. 

- تحقيق بنيادي: پژوهشي است كه به كشف ماهيت اشياء پديده‌ها و روابط بين متغيرها، اصول، قوانين و ساخت يا آزمايش تئوري‌ها و نظريه‌ها مي‌پردازد و به توسعه مرزهاي دانش رشته علمي كمك مي‌نمايد. هدف اساسي اين نوع پژوهش تبيين روابط بين پديده ها، آزمون نظريه ها و افزودن به دانش موجود در يک زمينه خاص است. براي مثال "بررسي رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتي" يک نمونه تحقيق بنيادي است. سطح گفتمان کلي و انتزاعي در حوزه يک علم است. تحقيق بنيادي مي تواند نظري يا تجربي باشد. تحقيق بنيادي نظري از روش‌هاي استدلال عقلاني و قياسي استفاده مي‌كند و بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي انجام مي‌شود. تحقيق بنيادي تجربي از روش‌هاي استدلال استقرائي استفاده مي‌كند و بر پايه روشهاي ميداني انجام مي‌شود.

- تحقيق كاربردي: پژوهشي است كه با استفاده از نتايج تحقيقات بنيادي به منظور بهبود و به كمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسايل، توليدات، ساختارها و الگوهاي مورد استفاده جوامع انساني انجام مي‌شود. هدف تحقيق کاربردي توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است. در اينجا نيز سطح گفتمان انتزاعي و کلي اما در يک زمينه خاص است. براي مثال "بررسي ميزان اعتماد مشتريان به سازمان فرضي" يک نوع تحقيق کاربردي است. 

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس نحوه گردآوري داده ها                                  

سرمد معتقد است پژوهش ها براساس نحوه گردآوري داده ها به دو دسته تقسيم مي شوند: تحقيق توصيفي و تحقيق آزمايشي 

- تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5 دسته است: پيمايشي، همبستگي، پس رويدادي، اقدام پژوهي، بررسي موردي 

- تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود: تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي

1- تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي 

تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5 دسته است: پيمايشي، همبستگي، پس رويدادي، اقدام پژوهي، بررسي موردي 

1-1. تحقيق پيمايشي (Survey Research) 

در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد. در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند. در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسي متغيرهاي پژوهش مي پردازد. پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود:

1-1-1. روش مقطعي (Cross Sectional): گرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. براي مثال بررسي ميزان علاقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص

1-1-2. روش طولي (Longitudinal): در بررسي پيمايش طولي، داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود. براي مثال «سير تحول ثبت نام دانشجويان دختر در دوره هاي تحصيلات تکميلي» يا «بررسي تحول مهارت هاي زبان فارسي پايه اول تا پنجم ابتدائي». تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحول پديده ها در طول زمان مي پردازند از اين دسته هستند.

1-1-3. روش دلفي (Delphi Technique): جهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد. مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» 

1-2. تحقيق همبستگي (Correlational Research) 

در اين نوع تحقيقات رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف پژوهش تحليل مي گردد. در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير ملاک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند. همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند. براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شود: 

1-1-1. همبستگي دو متغيري: هدف بررسي رابطه همزماني متغيرها است به عبارت ديگر ميزان هماهنگي تغييرات دو متغير است. در بيشتر تحقيقات همبستگي دو متغيري از مقياس فاصله اي با پيش فرض توزيع نرمال و محاسبه ضريب همبستگي پيرسون استفاده مي شود. مثال: رابطه اسناد ثبات و مرکز عليت با موفقيت در عملکرد 

1-1-2. تحليل رگرسيون: در تحليل رگرسيون هدف پيش بيني يک يا چند متغير ملاک براساس يک يا چند متغير پيش بين است. اگر هدف بررسي يک متغير ملاک از يک متغير پيش بين باشد از رگرسيون ساده استفاده مي شود. اگر بررسي يک متغير ملاک براساس چند متغير پيش بين باشد از رگرسيون چندگانه (Multiple) استفاده مي شود. اگر همزمان چند متغير ملاک براساس چند متغير پيش بين بررسي شود از رگرسيون چند متغيري (Multivariate) استفاده مي شود.

1-1-3. تحليل کوواريانس: در برخي بررسي ها هدف بررسي مجموعه اي از همبستگي هاي دو متغير متغيرها در جدولي به نام ماتريس همبستگي يا کوواريانس است که با پيشرفت در زمينه نرم افزارهاي آماري ميسر شده است. تحليل عاملي و حل معادلات ساختاري از اين دسته هستند. 

1-3. تحقيق پس رويدادي (Ex-Post Facto) 

به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند. تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد. چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق غير آزمايشي را تحقيق پس رويدادي مي گويند.

2- تحقيق آزمايشي 

تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود: تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي

در بيشتر پژوهش هاي علوم انساني نظر به اينكه هدف اصلي از انجام پژوهش بررسي يک موضوع به روش ميداني است مي توان گفت پژوهش مذکور از نظر هدف در حيطه پژوهش هاي كاربردي مي باشد. از سوي ديگر با توجه به اينكه در اين پژوهش از روش هاي مطالعه كتابخانه اي و نيز روش هاي ميداني نظير پرسشنامه استفاده شده است، مي توان بيان كرد كه پژوهش حاضر بر اساس ماهيت و روش گردآوري داده ها، يک پژوهش توصيفي-پيمايشي است.

منابع 

فارسي

1- آذر، عادل(1383). آمار و کاربرد آن در مديريت، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم 

2- بازرگان، ع (1376). روش¬هاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارت آگاه، تهران

3- حافظ¬نيا، م، ر(1382). مقدمه¬اي بر روش تحقيق در علوم انساني، انتشارات سمت، تهران، چاپ هشتم

4- سرمد، زهره و ديگران(1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم

لاتين

1- Elliott, A.C., & Woodward, W.A. (2006) Statistical Analysis Quick Reference Guidebook, Sage.

انواع روش‌های تحقیق 2

زهرا خوانین‌زاده:

انواع روش های تحقیق

معمولا تحقیق را از منظرهای متفاوت به گونه های مختلف تقسیم می کنند.  معیارهای تقسیم بندی معمولا عبارتند از:

الف-هدف      ب-روش جمع آوری اطلاعات           ج-روش اجرای تحقیق

الف-روشهای طبقه بندی تحقیق بر حسب هدف :      

 الف-1- روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت و آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.

3-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.

  الف-۲- روش دوم طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-کاوش:(Exploration ) 

تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر.

2-توصیف:(Description ) 

این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد تا بیان و تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها ارائه دهد.

3-پیش بینی:(Prediction )

  محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغیر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید

4-تبیین و کنترل(Explanation ) 

  شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است .

5-عمل:(Action )

تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است.

 این نوع تحقیق می‌تواند هر یک از اهداف ذکر شده قبلی را دربرداشته اما باید به آنها موضوع حل مشکل و یا انجام دادن کاری را نیز اضافه کرد. 

 

 ب- انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

ب-1-روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات 

1-روش کتابخانه‌ای

 در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است

2-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. در تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد. به عبارتی،منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته و بدان دسترسی باشد.

 ب-2- روش دوم  طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

1-روش تاریخی  

این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد. 

2-روش توصیفی   

مطالعات توصیفی برعکس تحقیقات تاریخی در مورد زمان حال به بررسی می‌پردازد. این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد 

  

روش توصیفی شامل  انواع گوناگونی به شرح زیر می باشد :

الف) تحقیق برآوردی : 

موقعیت یک پدیده را در یک زمان توصیف می‌کند این روش هیچگونه فرضیه‌ای را پیشنهاد نمی‌کند روابط متغیرها را مورد مطالعه قرار نمی‌دهد

ب) تحقیق ارزشیابی:

 این روش به ارزش‌گذاری درباره فوائد اجتماعی, مطلوب بودن یا مؤثر بودن یک فرایند, محصول, یا برنامه می‌پردازد و به کاربرد یافته‌های خود توجه دارد. این نوع تحقیق اغلب با توصیه‌هایی در جهت اقدامات سازنده همراه می‌باشد و در پی یافتن قوانین کلی و قابل گسترش به سایر موقعیتها نیست.

ج) مطالعه موردی :

 عبارت از مطالعه عمیق و گسترده یک مورد در مدت زمان است. هدف مطالعه شناخت کلیه متغیرهای مربوط به مورد است.

د) مطالعه پیمایشی :

در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد. در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند. در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسي متغيرهاي پژوهش مي پردازد. پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود:

روش مقطعي :گرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. 

روش طولي : در بررسي پيمايش طولي، داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود. 

روش دلفي : جهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد.

هـ ) تحقیق تکاملی( توسعه‌ای):

 شامل داشتن اطلاعات دقیق در زمینه‌های توسعه برنامه‌ها و رشد و تکامل افراد می‌باشد. این نوع مطالعه به بررسی میزان تغییرات و الگوهای برنامه‌ها و یا رشد افراد در طول مدت زمان می‌پردازد و ممکن است به دو روش طولی (تداومی) و عرضی(مقطعی) صورت گیرد. 

و) مطالعات همبستگی 

 یکی از روشهای بسیار متداول در تحقیقات توصیفی است که به بررسی روابط دو متغیر می‌پردازد. در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير ملاک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند. همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند.

ز) تحقیقات پس از وقوع : 

این نوع تحقیقات به بررسی روابط علت و معلولی بوسیله بررسی پی‌آمدهای موجود می‌پردازد. 

 

 3- روش تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرکها, روشها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می‌باشد.

 

ج. انواع روش تحقیق از نظر متد اجراي تحقيق 

1.روش تاريخي

اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد.

2.تحقيق توصيفي

تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد.

3.تحقيق تداومي ومقطعي

تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد.

4.تحقيق موردي وزمينه اي

دراين نوع از تحقيق،توجه محقق بيشتر به آن نکات وعوامل مهم ويا بامعني است که به درصورتي درشناخت گذشته وحال ويا مطالعه ميزان تغييرات يک مورد خاص موثراست.

5.تحقيق همبستگي ياهمخواني

دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد.

 

6.تحقيق علي يا پس از وقوع

دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است. 

7.تحقيق تجربي حقيقي

دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد . دراين روش محقق مبادرت به تشکيل دوگروه مي نمايد:

-گروه تجربه( experimental group):اين گروه تحت شرايط خاص مدنظر محقق قرار مي گيرد

-گروه شاهد(control group):گروهي که تحت شرايط خاص محقق نبوده اند

8.تحقيق تجربي نيمه حقيقي

دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

9.تحقيق عملي(ويژه محيط هاي آموزشي)

دراين روش محقق بايديافته هايش را ازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند نه درگستره کاربردهاي کلي وعمومي. هدف اساسي تحقيق عملي، شناسايي، بررسي، تبيين و حل مسأله و مشكل محيط كار و فعاليت‌ است (كلاس درس، مدرسه، ادارات آموزش و پرورش) و از نتايج آن براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود و پژوهشگر پژوهش خود را شخصاً به مرحله اجرا درمي‌آورد.

 

فرشته صلواتی‌فر:

طبقه بندی روش های مختلف تحقیق:

تحقیق بنیادی و کاربردی 

تحقیق آزمایشگاهی و تحقیق میدانی

تحقیق گذشته نگر و تحقیق آینده نگر

بعضی از پژوهشگران از روش های زی هم برای تحقیقات خود استفاده میکنند؛که عبارتند از:تحقیق زمینه یابی,تحقیق پس رویدادی ,تحقیق عمل نگر ,همبستگی و تاریخی و قوم نگاری و کیفی و موردی و....

شیرین فیروزآبادی:

کلی ترین طبقه بندی روش تحقیق  تقسیم بندی ان به دو روش زیر است  :

کمی :در ان از داده های کمی استفاده  می شود

کیفی :در ان از داده های کیفی استفاده می شود 

از دیگر تقسیم بندی هایی که برای روش های تحقیق به کار برده می شود می توان  به موارد زیر اشاره کرد :

گذشته نگر و اینده نگر :چنان چه داده های گرد اوری شده در رابطه با رویداد هایی باشند که در گذشته رخ داده روش تحقیق را می توان گذشته نگر دانست     

در صورتي كه داده هاي مورد نياز پژوهش گر، درباره رويدادهايي باشند كه پژوهش گر بايد رخداد آنها را طي دستكاري هايي نسبت به يك متغير به وجود آورد و يا به طور كلي، متغير مورد مطالعه چنان باشد كه مشاهده آن در آينده ميسر باشد، در اين صورت، طرح پژوهشي، آينده نگر تلقي مي شود

تحقيقات نتيجه گرا و تصميم گرا : منظور از تحقيقات نتيجه گرا، تحقيقاتي هستند كه هدف پژوهش گر صرفاً يافتن پاسخ به

مسئله اي است كه هيچ گونه كاربردي بلافاصله بر آن مترتب نمي باشد؛ در حالي كه در تحقيق تصميم گرا هدف

پژوهش گر، يافتن پاسخ مسئله اي است كه نتيجه آن، بلافاصله مي تواند در تصميم گيري، مورد استفاده قرار گيرد

طبقه بندی دیگر بر مبنای هدف است :

الف. تحقيقات بنيادي پايه         ب. تحقيقات كاربردي   ج.  تحقيقات ارزيابي   د. تحقيق و توسعه    و. تحقيق عملي كاري

طبقه بندی دیگر بر اساس روش است :

   . تاریخی     . توصیفی  . زمینه یابی (پیمایشی )        .ازمایشی    .تداومی و مقطعی   .همبستگی یا همخوانی     .علی یا پس از وقوع (پس رویدادی )    .تجربی حقیقی    .نیمه حقیقی    .عملی (پزوهش در عمل )

تاریخی : اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد

. توصیفی: تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد

. زمینه یابی (پیمایشی ):نگرش سنجی کشف رابطه میان متغییر های مختلف

ازمایشی:به منظور پیدا کردن  رابطه ی علت و معلولی  بین دو یا چند متغیر

تداومی و مقطعی: تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد

همبستگی یا همخوانی: دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد

علی یا پس از وقوع: دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است.

تجربی حقیقی: دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد

.نیمه حقیقی :دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

عملی: دراين روش محقق بايديافته هايش راازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند نه درگستره کاربردهاي کلي وعمومي

 

طبقه بندی دیگر بر اساس روش تحلیل محتوا :

الف. مطالعه ميداني     ب. مورد كاوي    ج. تحقيق همبستگي   د. آزمايش ميداني   ن. تحقيقات علي – آزمايشي    

مهسا ظفری:

انواع روشهای تحقیق 

 معمولا تحقیق را از منظرهای متفاوت به گونه های مختلف تقسیم می کنند.

معیارهای تقسیم بندی معمولا عبارتند از:

اول-هدف     دوم-روش جمع آوری اطلاعات           سوم-از نظرروش اجرای تحقیق

اول:تحقیق از نظر هدف معمولا به سه دسته بنیادی ،کاربردی وتوسعه ای تقسیم می شود.

الف-تحقیق بنیادی 

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها (دانش هاي نو)ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

تحقيقات بنيادي خصوصاً در بعد جهت دار، منبع اصلي براي توليد دانش علمي و فني نوين در حوزه تحقيقات كاربردي و توسعه‌اي است. اينگونه تحقيقات معمولاً ديرتر از ساير انواع آن به نتيجه مي‌رسد و در عين حال به سرمايه‌گذاري بيشتري نيز احتياج دارد. لذا بسياري از كشورهاي در حال توسعه كه معمولاً به دنبال نتايج فوري و كوتاه مدت هستند از پرداختن به آن طفره مي‌روند   . 

ب-تحقيق کاربردي 

  هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري ومجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.هرچند دراين تحقيق مانند تحقيق بنيادي اصول مربوط به روش هاي گزينش نمونه واستنباط ها وتعميم ها ازنتایج درمورد جمعيتي که نمونه ازآن انتخاب شده است،رعایت می شود

ج-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.  

دوم:انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات.

 

الف-روش کتابخانه‌ای

 در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است .

در تحقیقاتی که ماهیت کتابخانه‌ای ندارند نیز محققان ناگزیر از کاربرد روش کتابخانه‌ای در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات، محقق باید ادبیات و سوابق مساله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. درنتیجه‌، باید از روش کتابخانه ای استفاده کند و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب شامل فیش‌، جدول‌ و فرم ثبت و نگهداری و درپایان به طبقه بندی و بهره برداری از آن‌ها اقدام کند‌. 

ب-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد، بلکه بدون هیچ دخالتی در جریان طبیعی رویدادها تا آنجایی که می‌تواند اطلاعات جمع آوری می‌کند در این تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد

به عبارتی،منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته باشد .

 

سوم :ازمنظرروش اجراي تحقيق که به 9روش تقسيم مي شود.

1.روش تاريخي

اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد.

دراين روش محقق تلاش مي کند تا باتوجه به گذشت زمان ودوربودن زمان واقعه بابررسي اسناد ومدارک مربوط به آن به بررسي تمام يا قستي از واقعه که مورد توجه اوقرارگرفته بپردازد..

هدف دراين روش:تجزيه وتحليل وتفسير وبهره برداري از وقايع گذشته بامنطور کشف اصول ويژگي هاي مشترک رفتار انساني براي درک وقايع مشابه مي باشد.

2.تحقيق توصيفي

تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد.دراين روش محقق بااستفاده از روش هاي مختلف جمع آوري اطلاعات سعي مي کند تا تصويري نسبتا درست از پديده مورد نظرخودارائه دهد.

هدف روش توصيفي:

توصيف ويا توضيح شرايط موجود به صورت منظم

3.تحقيق تداومي ومقطعي

تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد.به عنوان مثال چگونگي رشد وتکامل ذهني گروه خاصي از کودکان در سنين 6تا12سالگي.

هدف تحقيق:

مشخص نمودن چگونگي رشد،تغييرکمي ويا کيفي متغيري خاص دريک دوره زماني مشخص

  4.تحقيق موردي وزمينه اي

دراين نوع از تحقيق،توجه محقق بيشتر به آن نکات وعوامل مهم ويا بامعني است که به درصورتي درشناخت گذشته وحال ويا مطالعه ميزان تغييرات يک مورد خاص موثراست.

هدف تحقيق موردي وزمينه اي:

شناسايي ودرک جامعي ازيک دوره کامل يا قسمتي مهم از يک واحد.اين واحد مورد مطالع ممکن است يک فرد،فاميل،يک گروه،يک موسسه اجتماعي ويا يک جامعه باشد.

  5.تحقيق همبستگي ياهمخواني

دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد.

هدف تحقيق همبستگي:

بررسي ميزان تغييرات يک ياچندعامل دراثرتغييرات يک ياچندعامل ديگر از طريق به دست آوردن ضريب همبستگی

6. تحقيق علي يا پس از وقوع

دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است

هدف تحقيق علي يا پس از وقوع:

بررسي امکان وجودروابط علت ومعلولي از طريق مشاهده ومطالع نتايج موجود وزمينه قبلي آنها به اميد يافتن علت وقوع پديده يا عمل است.

7. تحقيق تجربي حقيقي

دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد

هدف روش تحقيق تجربي حقيقي

اين روش دوهدف دارد:اول،پيش بيني وقايع در شرايط تجربي است ودوم،تعميم يافته ها از مطاله نونه ها به محيط هاي بزگتر خارج از آژمايشگاه 

8. تحقيق تجربي نيمه حقيقي

دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

هدف از روش تحقيق نيمه تجربي:

نزديک شدن به تحقيق تجربي حقيقي است اما شرايط اجازه کنترل ودستکاري تمام متغيرها را نمي دهد.

9 .تحقيق عملي(ويژه محيط هاي آموزشي)

دراين روش محقق بايديافته هايش راازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند نه درگستره کاربردهاي کلي وعمومي

هدف روش تحقيق عملي:

هدف اساسي تحقيق عملي، شناسايي، بررسي، تبيين و حل مسأله و مشكل محيط كار و فعاليت‌ است.

نفیسه وارسیان:

انواع تحقیقات علمی                                                                                       

الف)بر اساس هدف :                                                                                    

1.تحقیقات بنیادی (تحقیقات مبنایی یا پایه ای )                     تحقیقات بنیادی تجربی       

تحقیقات بنیادی نظری       

2.تحقیقات کاربردی                                                                                   

3.تحقیقات عملی (تحقیقات حل مساله یا حل مشکل)                                            

ب)بر اساس ماهیت و روش :                                                              

1.تحقیقات تاریخی                 منابع دست اول                                                    

منابع دست دوم یا دست چندم                                  

2.تحقیقات توصیفی                 تحقیق توصیفی زمینه یاب یا پهناگر                         

تحقیق توصیفی موردی یا ژرفانگر                           

تحقیق توصیفی تحلیل محتوا                                 

3.تحقیقات همبستگی یا همخوانی                                                                       

4.تحقیقات علی (پس رویدادی)                                                                         

5.تحقیقات تجربی (آزمایشی)                                                                             

زهرا ترکاشوند:

طبقه‌بندی انواع تحقيق بر اساس روش

    روش تاريخی (Historical) : تحقيق تاريخی شامل مطالعه، درک و شرح رويدادهای گذشته است. هدف از مطالعه تاريخی، رسيدن به نتايجی مربوط به علل، تأثيرات يا روند رويدادهای گذشته است که ممکن است به روشن شدن رويدادهای کنونی و پيش‌بينی وقايع آينده کمک نمايد.

   روش توصيفی-کيفی (Descriptive) : تحقيق توصيفی آنچه را که هست توصيف و تفسير می‌کند و به شرايط يا روابط موجود، عقايد متداول، فرايندهای جاری، آثار مشهود يا روندهای در حال گسترش توجه دارد. تمرکز آن در درجه اول به زمان حال است، هرچند غالبا رويدادها و آثار گذشته را نيز که به شرايط موجود مربوط می‌شوند مورد بررسی قرار می‌دهد.

     تحقيق ميدانی (Field Research) : تحقيق ميدانی بيشتر يک جهت‌گيری نسبت به امر تحقيق است تا يک سری روشها و تکنيک‌های کاربردی. روش ميدانی بيشتر شبيه چتری است که دربرگيرنده فعاليتهای هر روش ممکن برای دستيابی به دانسته‌های مورد نظر و فرايندهای تحليل درباره اطلاعات است.

   تحقيق موردکاوانه (Case Study) : در اين روش با مشاهده تمامی جوانب يک پديده ملموس و بررسی ارتباط آن با ديگر پديده‌هايی که آن را احاطه کرده‌اند، شناختی جامع از آن پديده‌ها فراهم می‌آيد.

    تحقيق همبستگی (Correlational Research) : در اين نوع تحقيق هدف آن است که مشخص شود آيا رابطه‌ای بين دو يا چند متغير کمی وجود دارد و اگر اين رابطه وجود دارد اندازه و حد آن چقدر است؟ مطالعات همبستگی تعدادی از متغيرهايی را که تصور می‌رود با يک متغير پيچيده عمده مرتبط هستند ارزيابی می‌کند. متغيرهايی که معلوم شود وابستگی زيادی ندارند، حذف شده و مورد بررسی بيشتر قرار نمی‌گيرند و در مورد متغيرهايی که وابستگی زيادی دارند برای تعيين علی بودن اين روابط نياز به مطالعات علی-تطبيقی يا تجربی می‌باشد.

        تحقيق علی يا آزمايشی (Experimental Research) : برای آگاهی از نوع و جهت رابطه‌، بين متغيرهايی که در تحقيق همبستگی مشخص شده است دارای رابطه هستند، از تحقيق آزمايشی استفاده می‌شود. در اين تحقيقات آزمايش‌کننده در متغيرهای مورد نظر دخل و تصرف کرده و سپس به مشاهده تأثيرات آن در تغييرات متغير وابسته می‌پردازد. همچنين آزمايش‌کننده بايد متغيرهای مربوطه ديگر را هم کنترل کند تا در حدی معقول مطمئن شود که تغييرات حاصله در متغير وابسته در واقع از متغيرهای دخل و تصرف شده ناشی می‌شوند. 

یلسمن یزدان‌پناه:

انواع روشهای تحقیق 

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای هدف (By Purpose)

در طبقه بندی تحقیقات بر حسب اهداف، قبل از هر چیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط دیگر توجه می شود. باید توجه داشت که طبقه بندی تحقیقات بر اساس نوع هدفشان ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص بین انواع تحقیقات نیست، بلکه اکثر این تحقیقات در یک امتداد قرار دارند و با هم وابستگی های مفهومی دارند.

۱) تحقیقات بنیادی (پایه ای) (Basic Research)

تحقیقات بنیادی به کشف قوانین و اصول علمی می پردازد و درصدد توسعه مجموعه دانسته های موجود درباره اصول و قوانین علمی است. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود.

هدف این نوع تحقیق ایجاد نظریه از طریق کشف اصول یا قواعد کلی است و توجهی به کاربرد عملی یافته ندارد، نتایج این گونه تحقیق اغلب مجرد و کلی است. (هدف از این نوع تحقیق بیشتر نظریه پردازی است. ) از جمله مشخصات تحقیقات پایه ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کسب شناخت های کلی

• ثبت و ضبط جامع

• وقت گیر بودن (برای کشف مجهول، زمان طولانی نیاز است.)

• هزینه بر بودن (نیاز به منابع مالی زیاد دارد.)

• معمولاً بوسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود. 

تحقیقات بنیادی خود بر دو نوع تجربی و نظری است. در تحقیقات بنیادی تجربی، داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روش های آزمایش، مشاهده، مصاحبه و … گردآوری شده و از طریق روش های آماری مورد تجزیهو تحلیل قرار می گیرد. در تحقیقات بنیادی نظری، اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس به روش های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته و نتیجه گیری می شود.

۲)تحقیقات کاربردی (Applied Research)

تحقیقات کاربری تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسایل اجرایی و واقعی به کار می گیرد. (غالباً در تحقیقات کاربردی، اصول علمی تدوین شده در تحقیقات پایه، مبنای کاربردی شدن قرار می گیرند.)

این تحقیقات بر روی یافتن راه حل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته (نتایج این تحقیق عینی و مشخص است.) و معمولاً خود محققین در کاربرد نتایج دخیل می باشند. این نوع تحقیق برای بکار بردن شیوه جدید در جهت زندگی بهتر در جامعه به کار برده می شود. از جمله مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند.

• درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند.

• عمدتا توسط سازمانهای دولتی و خصوصی و کارخانه ها انجام می پذیرند.

•

۳) تحقیق و توسعه (Research & Development = R&D)

فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرایند، روش ها و برنامه ها، شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فناوری تازه، انجام می شود .می توان اینگونه گفت که این تحقیقات بیشتر با رویکرد به آینده و پیشرفت علوم صورت می گیرد.

هدف اصلی فعالیت های R&D نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرایندهای جدید، تدوین یا تهیه برنامه ها ، طرح ها و امثال آن است. با وجود پر هزینه بودن اجرای چرخه تحقیق و توسعه این چرخه، رشد و توسعه آتی را فراهم می سازد.

۴) تحقیقات عملی (Action Research)

در این تحقیق که به صورت عملی می باشد فرد به دنبال پیدا کردن راه حل و بررسی درست درباره موضوع خاص مربوط به خود می باشد که نتیجه آن منجر به شناخت در رابطه با موضوع مورد نظر خود می باشد. هدف اصلی تحقیق عملی، حل یک مساله خاص است و نه کمک به توسعه نظریه های علمی. (این نوع تحقیق بر کاربرد فوری و موقعیت های محلی متمرکز است و به ایجاد نظریه یا کاربرد عمومی یافته ها توجهی ندارد و در واقع تحقیق عملی پاسخ های فوری برای مسائلی فراهم می کند که نمی توانند مدت زیادی در انتظار راه حل های نظری باقی بمانند.)

این تحقیقات را می توان تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نیز نامید. زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مساله به کار گرفته می شود.البته بایستی توجه داشت که نقش این نوع تحقیقات در پیشرفت علم محدود است.

دکتر خاکی در کتاب روش تحقیق خود نوع دیگری تحقیق با عنوان تحقیق ارزیابی را معرفی می کند. وی بیان می دارد : این نوع تحقیقات، فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری هستند. (منظور از ارزیابی، انتخاب یک راه کار به منظور اتخاذ تصمیم است.)

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای ماهیت و روش (By Method)

1) روش تحقیق تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه ها مورد استفاده قرار می گیرد. هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرک ها، روش ها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می باشد.

از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها (Manipulation or Intervention) و کنترل شرایط (control) نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب (Randomization) تصادفی انتخاب شده اند، مورد مشاهده قرار می دهد.

در این تحقیق پژوهشگران به منظور کشف روابط علت و معلولی یک یا چند گروه را به عنوان گروه تجربی تحت شرایط خاص )متغیر مستقل (قرار می دهد و نتایج را )متغیر وابسته) با گروه و یا گروههای گواه(گروه شاهد یا کنترل) که تحت چنان شرایطی نبوده اند مقایسه می کند و از این رهگذر به چگونگى تأثیر آن شرایط خاص در رفتار گروه تجربى پى می برد.

هنگامی که انتخاب افراد تحت تجربه بصورت تصادفی ممکن نباشد و یا نتوان متغیرهای مستقل را کاملاً دستکاری و یا در آنها مداخله نمود از روش تحقیق نیمه تجربی (Quasi‐Experimental) یا شبیه تجربی استفاده می شود.

از جمله شرایط ضروری یک تحقیق تجربی می توان به کنترل (جلوگیری از ورود متغیرهای مزاحم و مداخله گر)، انتخاب تصادفی، تکرار آزمایش و قابلیت تعمیم اشاره کرد.

: ۲) روش تحقیق تاریخی (Historical Research)

در روش تاریخى موضوع معینى که در گذشته در یک مقطع زمانى اتفاق افتاده است، بررسى مى شود. محقق در آن مى کوشد، از طریق گردآورى اطلاعات )اسناد و مدارک( مربوط به موضوعى تاریخى و بررسى صحت و سقم آن اطلاعات و نیز تجزیه و تحلیل آنها به کشف حقایق مربوط به آن موضوع دست پیدا کند.

از جمله مشکلات خاص روش تحقیق تاریخی، قابل تکرار و مشاهده مستقیم نبودن رویدادهای تاریخی است.(محقق در صحنه حضور ندارد و نمی تواند متغیر ها را شناسایی کند و امکان تهیه مدارک را ندارد و گاهاً بعضی از منابع اعتبار سندیت ندارند.) تحقیقات تاریخی با اهدافی چون ۱) به دست آوردن دیدگاه روشنی از زمان حال و ۲) اطلاع از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، ممکن است انجام شود.

در این نوع تحقیق منابع اطلاعات به منابع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. منابع اولیه شامل اطلاعات دست اول مانند اسناد است و منابع ثانویه شامل اطلاعات دست دوم نظیر گزارش یک شخص ثالث از واقعه است. (شخص ثالث شاهد عینی واقعه نبوده است.)

از جمله منابع تحقیق تاریخی می توان به مواردی چون منابع مکتوب، منابع شفاهی، منابع تصویری، منابع ساختمانی، منابع مادی و ابزاری و اسناد اکترونیکی اشاره کرد.

انواع روش تحقیق تاریخی

۱) روش تحلیل تاریخی : تجزیه و تحلیل سیر تاریخی تغییرات اجتماعی و تحول ارزش ها در یک جامعه معین

۲) روش تحلیل شباهتهای ساختاری : مقایسه تاریخی دو موضوع از لحاظ ساختاری و کارکردی مبتنی بر تاثیر متقابل به طور همزمان

۳) روش تحلیل کارکردی : تجزیه و تحلیل تغییرات و دگرگونی های ایجاد شده در کارکردهای سازمانهای اجتماعی

۳) روش تحقیق توصیفی (Descriptive Research)

هدف محقق از انجام این نوع پژوهش توصیف عینی .واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع می باشد. پژوهشگر در اینگونه تحقیقات سعی می کند تا نتایج عینی از موقعیت را بیان کند. این تحقیق در پاسخ به سوالاتی مانند چقدر؟ ، چه کسی؟ و چه اتفاقی دارد می افتد؟ است. تحقیق توصیفی،شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می باشد (تمرکز اصلی در درجه اول به زمان حال است.) و این تحقیق آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند.

در این نوع تحقیق، نقش محقق تعیین کننده مشاهدات و توصیفات است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد. در این نوع تحقیق در پی چگونگی یک موضوع است. اطلاعات توصیفی معمولاً به وسیله ی پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه جمع آوری می شود.

انواع تحقیقات توصیفی :

۱) تحقیق توصیفی زمینه یابی (پیمایشی) : به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار می دهد. تحقیق زمینه یابی غالبا زمانی به کار برده می شود که محقق قصد جمع آوری اطلاعات ، نظیر درصد افرادی که موافق یا مخالف یک عقیده مشخص هستند، را دارد. تفاوت اصلی این روش با روش تجربی این است که در روش تجربی تغییر خصوصیات افراد و متغیر ها با دخالت آزمایشگر صورت می گیرد.

۲) روش تحقیق موردی (ژرفا نگر) : در پژوهش موردى حوزه تحقیق یک مورد خاص نظیر یک فرد یا یک خانواده یا یک گروه یا یک مؤسسه و یا یک جامعه محدود است و پژوهشگر در آن تلاش مى کند، ویژگى هاى خاص آن یک مورد را به طور جامع بررسى کند. موردى بودن پژوهش این امتیاز را دارد که محقق مى تواند به نتایج دقیق تر و عمیق ترى از آن دست پیدا کند و این عیب را دارد که نمى توان یافته هاى تحقیق مربوط به آن را به موارد دیگر تعمیم داد.

۳) تحلیلی (تحلیل محتوا) : به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظام دار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می دهد.

قوم نگاری

۴) تحقیق همبستگی یا همخوانی (Correlational Research)

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می پذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. (تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه ی علت و معلولی را روشن نمی کند، بلکه صرفاً وجود یک رابطه را توصیف می کند.) در این نوع از پژوهش نیز حوزه تحقیق موارد بسیارى را دربرمى گیرد؛ اما محقق در آن مى کوشد، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته از اطلاعات مربوط به دو یا چند گروه مختلف را با هم مقایسه کند؛ به این منظور که رابطه یک یا چند عامل را با یک یا چند عامل دیگر کشف کند و میزان همبستگى میان آنها را به دست آورد.

همبستگی می تواند به صورت مثبت (جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.)، منفی (جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.) و بدون همبستگی باشد.

۵) تحقیقات علی (پس رویدادی) 

در اینگونه تحقیقات کشف علت ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مد نظر است..

سوسن جهاندوست:

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها (دانش هاي نو)ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.هرچند دراين تحقيق مانند تحقيق بنيادي اصول مربوط به روش هاي گزينش نمونه واستنباط ها وتعميم ها ازنتایج درمورد جمعيتي که نمونه ازآن انتخاب شده است،رعایت می شود

3-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.

 الف-۲- روش دوم طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-کاوش:(Exploration )

تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر.

2-توصیف:(Description )

این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد تا بیان و تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها ارائه دهد.

3-پیش بینی:(Prediction )

  محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغییر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید

4-تبیین و کنترل(Explanation )

  شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است .

5-عمل:(Action )

تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است. این نوع تحقیق می‌تواند هر یک از اهداف ذکر شده قبلی را دربرداشته اما باید به آنها موضوع حل مشکل و یا انجام دادن کاری را نیز اضافه کرد.

 

 ب- انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

ب-1-روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

1-روش کتابخانه‌ای

 در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است

2-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد، بلکه بدون هیچ دخالتی در جریان طبیعی رویدادها ندارد . در تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد. به عبارتی،منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته و بدان دسترسی باشد.

الهه احمدی:

روش های تحقیق متعددند و هر روش تا اندازه ی به کشف قوانین علمی کمک میکند .اما محقق تلاش میکند تا روشی را انتخاب کند که او را هر چه دقیقتر اسانتر سریعتر و ارزانتر در دستیابی به پاسخ برای پرسش مورد نظر کمک کند.

انواع روش های تحقیق:

1.تحقیق بنیادی و تحقیق کاربردی(بر حسب هدف)

2.تحقیق ازمایشگاهی وتحقیق میدانی(بر حسب موقعیت)

3.تحقیق گذشته نگر وتحقیق اینده نگر(بر حسب زمان)

1.تحقیق بنیادی و تحقیق کاربردی:هدف اساسی در تحقیق بنیادی ایجاد و ازمون نظریه کشف حقایق اساسی گسترش مرزهای دانش و تبیین روابط بین پدیده هاست.تحقیق بنیادی را تحقیق نتیجه گرا یا تحقیق نظریه گرا نیز می گویند.

هدف اساسی در تحقیق کاربردی دستیلبی به پدیده های علمی پیدا کردن راه حل برای مسائل واقعی توسعه ی دانش کاربردی در یک زمینه ی خاص و ابداع و اختراع وسایل و روشها برای انجام کارهای عملی است.تحقیق کاربردی را تحقیق تصمیم گرا یا تحقیق ارزشیابی نیز میگویند.

2.تحقیق ازمایشگاهی و تحقیق میدانی:تحقیق ازمایشگاهی به تحقیقی گفته میشود که در موقعیت ازمایشگاه انجام شود.مزیت عمده ی تحقیق ازمایشگاهی انست که به محقق امکان کنترل زیاد بر فرایند تحقیق را فراهم میکند.

تحقیق میدانی به تحقیقی گفته میشود که در موقعیت زندگی واقعی انجام میشود.مزیت عمده ی این تحقیق ان است که با شرایط روزمره ی زندگی ما ارتباط تنگاتنگ دارد و نتایج ان را اسانتر از نتایج تحقیق ازمایشگاهی میتوان تعمیم داد.

3.تحقیق گذشته نگر و اینده نگر:تحقیق گذشته نگر به تحقیقی گفته میشود که در ان دادهای گرد اوری شده در رابطه با رویداد هایی ست که در گذشته رخ داده است.

تحقیق انده نگر به تحقیق گفته میشود که در دادهای مورد نیاز محقق درباره ی رویداد هایی است که محقق باید رخداد انهارا طی دستکاری هایی نسبت به یک متغیر به وجود اورد.در تحقیق اینده نگر متغیر مورد مطاله چنان است که مشاهده ان در اینده میسر است.

البته روش های دیگری هم هست مثل روش هایی که در زیر اشاره شده ولی در اینجا به روش ها بر حسب گرد اوری مطالب تاکید شده

تحقیق زمینه یابی.تحقیق پس رویدادی.تحقیق عمل نگر.تحقیق همبستگی. تحقیق تاریخی. تحقیق  قوم نگاری. تحقیق کیفی. تحقیق موردی. تحقیق ازمایشی. 

فرزانه فرهادی:

1 ) طبقه بندی تحقیقات بر اساس نوع وماهیت

کامل ترین و کلی ترین طبقه بندی که مورد توافق همگان نیز می باشد براساس نوع و ماهيت داده‏هاي تحقيق  است که به دو گروه كمي و كيفي طبقه‏بندي مي‏شوند.  

2) طبقه بندی تحقیقات براساس هدف

در طبقه بندی تحقیقات بر حسب اهداف، قبل از هر چیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط دیگر توجه می شود. باید توجه داشت که طبقه بندی تحقیقات بر اساس نوع هدفشان ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص بین انواع تحقیقات نیست، بلکه اکثر این تحقیقات در یک امتداد قرار دارند و با هم وابستگی های مفهومی دارند.

تحقیقات بنیادی  ۱)

تحقیقات بنیادی به کشف قوانین و اصول علمی می پردازد و درصدد توسعه مجموعه دانسته های موجود درباره اصول و قوانین علمی است. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود.

هدف این نوع تحقیق ایجاد نظریه از طریق کشف اصول یا قواعد کلی است و توجهی به کاربرد عملی یافته ندارد، نتایج این گونه تحقیق اغلب مجرد و کلی است. (هدف از این نوع تحقیق بیشتر نظریه پردازی است. ) از جمله مشخصات تحقیقات پایه ای می توان به موارد زیر اشاره کرد

تحقیقات بنیادی خود بر دو نوع تجربی و نظری است. در تحقیقات بنیادی تجربی، داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روش های آزمایش، مشاهده، مصاحبه و … گردآوری شده و از طریق روش های آماری مورد تجزیهو تحلیل قرار می گیرد. در تحقیقات بنیادی نظری، اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس به روش های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته و نتیجه گیری می شود.

۲) تحقیقات کاربردی 

تحقیقات کاربری تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسایل اجرایی و واقعی به کار می گیرد. 

این تحقیقات بر روی یافتن راه حل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته و معمولاً خود محققین در کاربرد نتایج دخیل می باشند

۳) تحقیق و توسعه 

فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرایند، روش ها و برنامه ها، شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فناوری تازه، انجام می شود .می توان اینگونه گفت که این تحقیقات بیشتر با رویکرد به آینده و پیشرفت علوم صورت می گیرد.

هدف اصلی فعالیت های R&D نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرایندهای جدید، تدوین یا تهیه برنامه ها ، طرح ها و امثال آن است. با وجود پر هزینه بودن اجرای چرخه تحقیق و توسعه این چرخه، رشد و توسعه آتی را فراهم می سازد.

  تحقیقات عملی ۴)

در این تحقیق که به صورت عملی می باشد فرد به دنبال پیدا کردن راه حل و بررسی درست درباره موضوع خاص مربوط به خود می باشد که نتیجه آن منجر به شناخت در رابطه با موضوع مورد نظر خود می باشد. هدف اصلی تحقیق عملی، حل یک مساله خاص است و نه کمک به توسعه نظریه های علمی.

این تحقیقات را می توان تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نیز نامید. زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مساله به کار گرفته می شود.البته بایستی توجه داشت که نقش این نوع تحقیقات در پیشرفت علم محدود است

دکتر خاکی در کتاب روش تحقیق خود نوع دیگری تحقیق با عنوان تحقیق ارزیابی را معرفی می کند. وی بیان می دارد : این نوع تحقیقات، فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری هستند. 

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای ماهیت و روش 

1) روش تحقیق تجربی

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه ها مورد استفاده قرار می گیرد.هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرک ها، روش ها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می باشد..

روشهاوطرح های اجرای تحقیق تجربی :

۱) آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی

که می توان به صورت پس آزمون (آزمون پس از در معرض متغیر قرار گرفتن) و پیش آزمون و پس آزمون (آزمون قبل از تاثیر و بعد از تاثیر متغیر و مقایسه آن دو) آن را انجام داد.

۲) آزمایش با استفاده از دو گروه (مشاهده و آزمایش)

در این روش ابتدا افراد به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول، گروه آزمایش و گروه دوم، گروه کنترل نامیده می شود. این روش به دو صورت انجام می شود : پس آزمون (گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و آنگاه از هر دو گروه آزمایش به عمل می آید و نتایج آن دو با هم مقایسه می شود.) و پیش آزمون و پس آزمون (قبل از تاثیر متغیر هر دو گروه مورد آزمایش قرار می گیرند. سپس گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و پس از آن از هر دو گروه آزمون به عمل می آید و نتایج دو آزمون با همدیگر مقایسه می شود) آن را انجام داد.

۳) آزمایش با استفاده از چند گروه

این روش به صور مختلفی انجام می شود  استفاده از طرح چهار گروهی سولومون، طرح پس آزمون چند گروهی و استفاده از پیش آزمون و پس آزمون گروهی (تفاوت این روش با روش قبل انتخاب بیش از سه گروه متجانس برای اجرای آزمایش است).

۴) آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون

این روش چه با استفاده از یک گروه و چه استفاده از دو گروه متجانس انجام می شود.در اینجا محقق سعی می کند گروه آزمایش را به دفعات تحت تاثیر متغیرهای مستقل قرار دهد 

۲) روش تحقیق تاریخی 

در روش تاریخى موضوع معینى که در گذشته در یک مقطع زمانى اتفاق افتاده است، بررسى مى شود. محقق در آن میکوشد، از طریق گردآورى اطلاعات (اسناد و مدارک) مربوط به موضوعى تاریخى و بررسى صحت و سقم آن اطلاعات و نیز تجزیه و تحلیل آنها به کشف حقایق مربوط به آن موضوع دست پیدا کند.

از جمله مشکلات خاص روش تحقیق تاریخی، قابل تکرار و مشاهده مستقیم نبودن رویدادهای تاریخی است.(محقق در صحنه حضور ندارد و نمی تواند متغیر ها را شناسایی کند و امکان تهیه مدارک را ندارد و گاهاً بعضی از منابع اعتبار سندیت ندارند.) تحقیقات تاریخی با اهدافی چون ۱) به دست آوردن دیدگاه روشنی از زمان حال و ۲) اطلاع از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، ممکن است انجام شود.

در این نوع تحقیق منابع اطلاعات به منابع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. منابع اولیه شامل اطلاعات دست اول مانند اسناد است و منابع ثانویه شامل اطلاعات دست دوم نظیر گزارش یک شخص ثالث از واقعه است. (شخص ثالث شاهد عینی واقعه نبوده است).

از جمله منابع تحقیق تاریخی می توان به مواردی چون منابع مکتوب، منابع شفاهی، منابع تصویری، منابع ساختمانی، منابع مادی و ابزاری و اسناد اکترونیکی اشاره کرد.

انواع روش تحقیق تاریخی

۱) روش تحلیل تاریخی : تجزیه و تحلیل سیر تاریخی تغییرات اجتماعی و تحول ارزش ها در یک جامعه معین

۲) روش تحلیل شباهتهای ساختاری : مقایسه تاریخی دو موضوع از لحاظ ساختاری و کارکردی مبتنی بر تاثیر متقابل به طور همزمان

۳) روش تحلیل کارکردی : تجزیه و تحلیل تغییرات و دگرگونی های ایجاد شده در کارکردهای سازمانهای اجتماعی

۳) روش تحقیق توصیفی 

هدف محقق از انجام این نوع پژوهش توصیف عینی .واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع می باشد. پژوهشگر در اینگونه تحقیقات سعی می کند تا نتایج عینی از موقعیت را بیان کند. این تحقیق در پاسخ به سوالاتی مانند چقدر؟ ، چه کسی؟ و چه اتفاقی دارد می افتد؟ است. تحقیق توصیفی،شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می باشد (تمرکز اصلی در درجه اول به زمان حال است.) و این تحقیق آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند.

در این نوع تحقیق، نقش محقق تعیین کننده مشاهدات و توصیفات است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد. در این نوع تحقیق در پی چگونگی یک موضوع است. اطلاعات توصیفی معمولاً به وسیله ی پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه جمع آوری می شود.

انواع تحقیقات توصیفی :

۱) تحقیق توصیفی زمینه یابی (پیمایشی) : به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار می دهد. تحقیق زمینه یابی غالبا زمانی به کار برده می شود که محقق قصد جمع آوری اطلاعات ، نظیر درصد افرادی که موافق یا مخالف یک عقیده مشخص هستند، را دارد. تفاوت اصلی این روش با روش تجربی این است که در روش تجربی تغییر خصوصیات افراد و متغیر ها با دخالت آزمایشگر صورت می گیرد.

۲) روش تحقیق موردی (ژرفا نگر) : در پژوهش موردى حوزه تحقیق یک مورد خاص نظیر یک فرد یا یک خانواده یا یک گروه یا یک مؤسسه و یا یک جامعه محدود است و پژوهشگر در آن تلاش مى کند، ویژگى هاى خاص آن یک مورد را به طور جامع بررسى کند. موردى بودن پژوهش این امتیاز را دارد که محقق مى تواند به نتایج دقیق تر و عمیق ترى از آن دست پیدا کند و این عیب را دارد که نمى توان یافته هاى تحقیق مربوط به آن را به موارد دیگر تعمیم داد.

۳) تحلیلی (تحلیل محتوا) : به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظام دار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می دهد.

۴(  تحقیق همبستگی یا همخوانی 

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می پذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. (تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه ی علت و معلولی را روشن نمی کند، بلکه صرفاً وجود یک رابطه را توصیف می کند.) در این نوع از پژوهش نیز حوزه تحقیق موارد بسیارى را دربرمى گیرد؛ اما محقق در آن مى کوشد، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته از اطلاعات مربوط به دو یا چند گروه مختلف را با هم مقایسه کند؛ به این منظور که رابطه یک یا چند عامل را با یک یا چند عامل دیگر کشف کند و میزان همبستگى میان آنها را به دست آورد.

همبستگی می تواند به صورت مثبت (جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.)، منفی (جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.) و بدون همبستگی باشد.

۵ ( تحقیقات علی (پس رویدادی(

در اینگونه تحقیقات کشف علت ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مد نظر است.

در یک تحقیق علی مطلوب محقق باید سه دسته متغیر داشته باشد:

۱(متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبتی در بروز پدیده داشته اند.

۲( متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در رابطه با بروز پدیده داشته اند.

۳( متغیرهای زمینه ساز که هموارکننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده اند.

با استفاده از درخت تصمیم گیری و پاسخ به سوالات آن می توانید روش مناسب برای تحقیق خود را انتخاب کنید

فریناز عمادی:

طبقه بندی روش های مختلف تحقیق :

کاربرد:

از نظر کاربرد پژوهش ها به دو دسته بنیادی و عملی تقسیم می شوند.

1.پژوهش بنیادی= به جای مسائل عملی به مسائل مفهومی می پردازد و برشکل دادن و آزمایش نظریه ها و عقاید انتزاعی تاکیید دارد.

2.پژوهش عملی یا پژوهش کاربردی=در علوم اجتماعی عمومیت دارد و این نوع از پژوهش ،نظریه ها و روش های پژوهشی را در موقعیت ها،مشکلات و مسائل واقعی به کار می برد.یافته های پژوهش عملی برای اهداف عملی به کار می روند.

اهداف:

1. پژوهش توصیفی=توصیف چیزی (به عنوان مثال یک موقعیت،مشکل یا کاربست).

2. پژوهش همبستگی=ایجاد پیوند یا رابطه میان دو عامل(که معمولا متغیر نامیده می شوند).

3. پژوهش تبیینی=تبیین اینکه چگونه و چرا یک پیوند یا رابطه میان دو عامل وجود دارد.

4. پژوهش اکتشافی=زمینه یابی کردن در مورد امکان اجرای یک مطالعه پژوهشی.

نوع اطلاعات مورد جستجو:

الف) روش‌هاي کمّي که در آنها از داده‌هاي کمي استفاده مي‌شود. روشهای کمّیِ تحقیق علمی به «مجموعه ای از روشهای اطلاق می شود که صفت مشترکشان بررسی جمعیتی از اشیاء مشاهده شدنی و قابل مقایسه با یکدیگر است، این اشیاء ممکن است افراد انسانی، گروه ها، نهادها یا حتی جوامع باشند» بودون در این تعریف معتقد است واحد مشاهده و تحلیل می تواند متنوع باشد اما محور اصلی این تعریف کثرت واحدهای مشاهده و نیز مقایسه واحدها به عنوان برنامه ی تحقیق می باشد.

ب) روش‌هاي کيفي که در آنها داده‌هاي کيفي به کار مي‌رود. روش کیفی آن  روشی را معرفی می کند که در آن پدیده منحصر بفردی مطالعه می شود.

لذا می توان نتیجه گرفت وجه تمایز روش تحقیق کیفی و کمّی در دیدگاه بودون تعداد واحدهای مشاهده و نیز برنامه ی مشاهده و اندازه گیری (مقایسه یا عدم مقایسه واحدها) می باشد. نگارنده اعتقاد دارد پیامد طبیعی کثرت واحدهای مشاهده، آن است که نیاز به آمار و ریاضی در تجزیه و تحلیلها آشکار خواهد شد و داده های گردآوری شده در پژوهش کمّی لزوما از نوع عدد و رقم خواهند بود و کشف روابط نیازمند سنجش همبستگی ها یا سایر روشهای آماری خواهد بود. اما در تحقیق کیفی به سبب قلّت واحدهای مشاهده نیازی به روشهای آماری وجود ندارد و محقق به سادگی به جوانب مختلف واحد مشاهده پی خواهد برد.

منبع داده ها:

1.منابع اولیه=

داده هایی که شما در واقع خودتان با انجام تحقیق جمع آوری می کنید به عنوان داده های اولیه شناخته می شوند.این گونه داده ها اطلاعات پژوهشی جدید و اصیلی  هستند که مستقیما به وسیله پژوهشگر به دست آورده شده اند.

2.منابع ثانویه=

به تحقیقاتی که در آنها از داده های ثانویه استفاده می شود تحلیل ثانوی گفته می شود.تحلیل ثانوی فی نفسه روش خاصی نیست، بلکه تحلیل جدیدی از داده هایی است که به منظور دیگر گردآوری شده اند.

روش های علمی تحقیق براساس تکنیک و ابزار مورد استفاده برای گرد آوری اطلاعات:

1 - روش تحقیق آزمایشی که ابزار اصلی گردآوری اطلاعات در آن مشاهده مستقیم است.

2-روش تحقیق پیمایشی که ابزار اصلی گردآوری اطلاعات در آن پرسشنامه یا مصاحبه ساخت یافته است.

3- روش تحقیق اسنادی که ابزار اصلی گردآوری اطلاعات در آن تحلیل محتوا (پرسشنامه معکوس) است. 

4- روش تحقیق میدانی که ابزار اصلی گردآوری اطلاعات در آن مشاهده مشارکتی است. 

تعداد واحدهای تحلیل ملاک دیگری برای دسته بندی روشهای تحقیق است. واحد تحلیل به کس یا چیزی اطلاق می شود که داده های مربوط به متغیرهای اصلی تحقیق به آن نسبت داده می شود. بر این اساس می توان روشهای تحقیق را به دو دسته موردی و غیرموردی تقسیم نمود. در روش تحقیق موردی تعداد واحدهای تحلیل مورد مطالعه بسیار کم است. در حالیکه در تحقیقات غیرموردی واحدهای بیشتری مورد مطالعه قرار می گیرند. ناگفته پیداست که نمی توان مرز روشنی بین این دو دسته از حیث تعداد واحدهای مورد مطالعه مشخص نمود. ولی به عنوان یک نشانه می توئان ادعا نمود حجم اطلاعاتی که در تحقیق موردی در باره هر یک از واحدهای تحلیل می توان بدست آورد به مراتب بیشتر از تحقیقات غیرموردی است. لازم به ذکر است که علیرغم اینکه تعداد واحدهای تحلیل در روش تحقیق موردی کم است، اما برای گردآوری اطلاعات مربوط به هر واحد می توان از واحدهای مشاهده متعددی استفاده نمود.

نسرین کارگزاری:

معمولا تحقیق را از منظرهای متفاوت به گونه های مختلف تقسیم می کنند.  معیارهای تقسیم بندی معمولا عبارتند از:

الف-هدف      ب-روش جمع آوری اطلاعات           ج-روش اجرای تحقیق

الف-روشهای طبقه بندی تحقیق بر حسب هدف :     

 الف-1- روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها (دانش هاي نو)ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.هرچند دراين تحقيق مانند تحقيق بنيادي اصول مربوط به روش هاي گزينش نمونه واستنباط ها وتعميم ها ازنتایج درمورد جمعيتي که نمونه ازآن انتخاب شده است،رعایت می شود

3-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.

ب- انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

ب-1-روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

1-روش کتابخانه‌ای

 در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است

2-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد، بلکه بدون هیچ دخالتی در جریان طبیعی رویدادها ندارد . در تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد. به عبارتی،منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته و بدان دسترسی باشد.

ج. انواع روش تحقیق از نظر متد اجراي تحقيق

1.روش تاريخي

اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد.

2.تحقيق توصيفي

تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد.دراين روش محقق بااستفاده از روش هاي مختلف جمع آوري اطلاعات سعي مي کند تا تصويري نسبتا درست از پديده مورد نظرخودارائه دهد.

3.تحقيق تداومي ومقطعي

تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد.

4.تحقيق موردي وزمينه اي

دراين نوع از تحقيق،توجه محقق بيشتر به آن نکات وعوامل مهم ويا بامعني است که به درصورتي درشناخت گذشته وحال ويا مطالعه ميزان تغييرات يک مورد خاص موثراست.

5.تحقيق همبستگي ياهمخواني

دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد.

 

6.تحقيق علي يا پس از وقوع

دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است. به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند. تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد. چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق را تحقيق پس رويدادي مي گويند.

7.تحقيق تجربي حقيقي

دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد . دراين روش محقق مبادرت به تشکيل دوگروه مي نمايد:

-گروه تجربه( experimental group):اين گروه تحت شرايط خاص مدنظر محقق قرار مي گيرد

-گروه شاهد(control group):گروهي که تحت شرايط خاص محقق نبوده اند

8.تحقيق تجربي نيمه حقيقي

دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

9.تحقيق عملي(ويژه محيط هاي آموزشي)

دراين روش محقق بايديافته هايش را ازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند نه درگستره کاربردهاي کلي وعمومي. هدف اساسي تحقيق عملي، شناسايي، بررسي، تبيين و حل مسأله و مشكل محيط كار و فعاليت‌ است (كلاس درس، مدرسه، ادارات آموزش و پرورش) و از نتايج آن براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود و پژوهشگر پژوهش خود را شخصاً به مرحله اجرا درمي‌آورد.

 

سعیده طارمی:

تقسیم بندی روش های تحقیق:

الف)رویکرد خرد گرایانه 

ب)رویکرد طبیعت گرایانه

رویکرد خرد گرایانه: مفروض این رویکرد این است که واقعیت آن است که فرد می تواند با حواس خود آن را تجربه کند .و بر پایه این اصل استوار است که متغیر های تشکیل دهنده یک فرایند پیچیده را می توان به طور جداگانه از یکدیگر بررسی کرد .

رویکرد طبیعت گرایانه :مفروض این دیدگاه این است که واقعیت چیزی نیست که همه افراد به طور یکسان آن را مشاهده کنند .وتجارب مشابهی از آن بدست آورند.علاوه بر ان تقسیم یک پدیده پیچیده به اجزا ومطالعه هر یک از اجزا الزاما ما را به شناخت کاملی از آن پدیده نمی رساند ونیز موقعیت مورد مشاهده ومشاهده گر بر یکدیگر تاثیر می گذارند .همچنین ارزش های پژوهشگر بر فرایند پژوهش تاثیر می گذارد بنابراین مفروض اصلی این دیدگاه آن است که واقعیت مورد مشاهده به تفسیر افراد وذهنیت آنان بستگی دارد.

در حوزه علوم رفتاری کاربرد دو رویکرد یاد شده منجر به دو دسته از روش های تحقیق شده است : 

1)روش های کمی 

2)روش های کیفی 

این دو روش مکمل یکدیگر بوده ومی توان آن ها را با هم مورد استفاده قرار داد.

نوع دیگر تقسیم بندی به شرح زیر می باشد:

گذشته نگر وآینده نگر 

نتیجه گرا وتصمیم گرا 

گذشته نگر وآینده نگر: در صورتی که داده های گرداوری شده مربوط به گذشته باشد طرح تحقیق را می توان گذشته نگر دانست ولی در صورتی که متغیر به گونه ای باشد که مشاهده آن در آینده امکان پذیر باشد ،در این صورت طرح پژوهش آینده نگر تلقی می شود.

نتیجه گرا وتصمیم گرا :در تحقیقات نتیجه گرا نتیجه تحقیق بلافاصله کاربردی نمی شود در صورتی که در تحقیقات تصمیم گرا نتیجه تحقیق بلافاصله در تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد.

طبقه بندی تحقیق 

1)برمبنای هدف:

الف)تحقیقات بنیادی پایه 

ب)تحقیقات کاربردی

ج)تحقیقات ارزیابی

د)تحقیق وتوسعه 

و)تحقیق عملی کاری

طبقه بندی تحقیق بر حسب روش : 

الف)تحقیق تاریخی 

ب)تحقیق توصیفی 

ج)تحقیق پیمایشی زمینه یابی 

د)تحقیق تحلیل محتوا 

3)انواع روش های تحلیل محتوا :

الف )مطالعه میدانی 

ب)مورد کاوی 

ج)تحقیق همبستگی 

د)آزمایش میدانی 

ن)تحقیقات علمی-  آزمایشی 

و)تحقیقات علمی تحقیقی

انواع روش‌های تحقیق

به نام خدا

پاسخ تکلیف چهارم

انواع روش‌های تحقیق

دختران:

ریحانه فیضی:

انواع روش های تحقیق

معمولا تحقیق را از منظرهای متفاوت به گونه های مختلف تقسیم می کنند.  معیارهای تقسیم بندی معمولا عبارتند از:

الف-هدف      ب-روش جمع آوری اطلاعات           ج-روش اجرای تحقیق

الف-روشهای طبقه بندی تحقیق بر حسب هدف :      

 الف-1- روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها (دانش هاي نو)ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.هرچند دراين تحقيق مانند تحقيق بنيادي اصول مربوط به روش هاي گزينش نمونه واستنباط ها وتعميم ها ازنتایج درمورد جمعيتي که نمونه ازآن انتخاب شده است،رعایت می شود

3-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.

 الف-۲- روش دوم طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-کاوش:(Exploration ) 

تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر.

2-توصیف:(Description ) 

این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد تا بیان و تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها ارائه دهد.

3-پیش بینی:(Prediction )

  محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغییر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید

4-تبیین و کنترل(Explanation ) 

  شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است .

5-عمل:(Action )

تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است. این نوع تحقیق می‌تواند هر یک از اهداف ذکر شده قبلی را دربرداشته اما باید به آنها موضوع حل مشکل و یا انجام دادن کاری را نیز اضافه کرد. 

 

 ب- انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

ب-1-روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات 

1-روش کتابخانه‌ای

 در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است

2-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد، بلکه بدون هیچ دخالتی در جریان طبیعی رویدادها ندارد . در تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد. به عبارتی،منظور از مطالعات میدانی تحقیقاتی است که موضوع مورد مطالعه در اختیار محقق قرار داشته و بدان دسترسی باشد.

 ب-2- روش دوم  طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

1-روش تاریخی  

این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد. 

2-روش توصیفی   

مطالعات توصیفی برعکس تحقیقات تاریخی در مورد زمان حال به بررسی می‌پردازد. این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد این گونه تحقیق وضعیت کنونی پدیده یا موضوعی را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

  

روش توصیفی شامل  انواع گوناگونی به شرح زیر می باشد :

الف) تحقیق برآوردی : 

موقعیت یک پدیده را در یک زمان توصیف می‌کند این روش هیچگونه فرضیه‌ای را پیشنهاد نمی‌کند روابط متغییرها را مورد مطالعه قرار نمی‌دهد

ب) تحقیق ارزشیابی:

 این روش به ارزش‌گذاری درباره فوائد اجتماعی, مطلوب بودن یا مؤثر بودن یک فرایند, محصول, یا برنامه می‌پردازد و به کاربرد یافته‌های خود توجه دارد. این نوع تحقیق اغلب با توصیه‌هایی در جهت اقدامات سازنده همراه می‌باشد و در پی یافتن قوانین کلی و قابل گسترش به سایر موقعیتها نیست.

ج) مطالعه موردی :

 عبارت از مطالعه عمیق و گسترده یک مورد در مدت زمان است. در این روش یک فرد یک خانواده, یک گروه و یا یک دانشگاه مورد مطالعه دقیق و همه جانبه قرار می‌گیرد هدف مطالعه شناخت کلیه متغیرهای مربوط به مورد است

د) مطالعه پیمایشی :

در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد. در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند. در اينجا پژوهشگر با انتخاب نمونه اي که معرف جامعه است به بررسي متغيرهاي پژوهش مي پردازد. پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود:

روش مقطعي :گرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. براي مثال بررسي ميزان علاقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص

روش طولي : در بررسي پيمايش طولي، داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود. همانند  تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحول پديده ها در طول زمان مي پردازند از اين دسته هستند.

روش دلفي : جهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد. مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» 

هـ ) تحقیق تکاملی( توسعه‌ای):

 شامل داشتن اطلاعات دقیق در زمینه‌های توسعه برنامه‌ها و رشد و تکامل افراد می‌باشد. این نوع مطالعه به بررسی میزان تغییرات و الگوهای برنامه‌ها و یا رشد افراد در طول مدت زمان می‌پردازد و ممکن است به دو روش طولی (تداومی) و عرضی(مقطعی) صورت گیرد. 

و) مطالعات همبستگی 

 یکی از روشهای بسیار متداول در تحقیقات توصیفی است که به بررسی روابط دو متغیر می‌پردازد. در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير ملاک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند. همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند.

ز) تحقیقات پس از وقوع : 

این نوع تحقیقات به بررسی روابط علت و معلولی بوسیله بررسی پی‌آمدهای موجود می‌پردازد. اگر سؤال تحقیق هنگامی مطرح گردد که مقدار متغیر مستقل قبلاً و بطور طبیعی مشخص باشد, چنین تحقیقی را بعد از وقوع می‌نامند.

 

 3- روش تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرکها, روشها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می‌باشد. از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها و کنترل شرایط نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب تصادفی انتخاب شده‌اند, مورد مشاهده قرار می‌دهد.

 

ج. انواع روش تحقیق از نظر متد اجراي تحقيق 

1.روش تاريخي

اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد.

2.تحقيق توصيفي

تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد.دراين روش محقق بااستفاده از روش هاي مختلف جمع آوري اطلاعات سعي مي کند تا تصويري نسبتا درست از پديده مورد نظرخودارائه دهد.

3.تحقيق تداومي ومقطعي

تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد.

4.تحقيق موردي وزمينه اي

دراين نوع از تحقيق،توجه محقق بيشتر به آن نکات وعوامل مهم ويا بامعني است که به درصورتي درشناخت گذشته وحال ويا مطالعه ميزان تغييرات يک مورد خاص موثراست.

5.تحقيق همبستگي ياهمخواني

دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد.

 

6.تحقيق علي يا پس از وقوع

دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است. به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند. تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد. چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق را تحقيق پس رويدادي مي گويند.

7.تحقيق تجربي حقيقي

دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد . دراين روش محقق مبادرت به تشکيل دوگروه مي نمايد:

-گروه تجربه( experimental group):اين گروه تحت شرايط خاص مدنظر محقق قرار مي گيرد

-گروه شاهد(control group):گروهي که تحت شرايط خاص محقق نبوده اند

8.تحقيق تجربي نيمه حقيقي

دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

9.تحقيق عملي(ويژه محيط هاي آموزشي)

دراين روش محقق بايديافته هايش را ازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند نه درگستره کاربردهاي کلي وعمومي. هدف اساسي تحقيق عملي، شناسايي، بررسي، تبيين و حل مسأله و مشكل محيط كار و فعاليت‌ است (كلاس درس، مدرسه، ادارات آموزش و پرورش) و از نتايج آن براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود و پژوهشگر پژوهش خود را شخصاً به مرحله اجرا درمي‌آورد.

زهرا ضرغام:

روش های مطالعه مختلف تحقیق را می توان با توجه به ویژگی های مسائل  مورد مطالعه به شرح زیر طبقه بندی کرد:

تاریخی :هدف:بازسازی گذشته به صورت عینی و دقیق و غالبا در رابطه با فرضیه ای قابل قبول و پذیرفتنی .

توصیفی :هدف:توصیف واقعی یا حوزه مورد علاقه به صورتی منظم و دقیق .

تداومی :هدف:مطالعه الگوها و توالی رشد یا تغییر به عنوان تابعی از زمان 

موردی و میدانی :هدف:مطالعه زمینه های قبلی اطلاعات ،پایگاه های فعلی اجتماعی ،و کنش متقابل یک واحد اجتماعی معین با یک فرد ،گروه یا نهاد اجتماعی به صورتی فشرده 

همبستگی :هدف:مطالعه حدود تغییرات یک متغییر با یک یا چند متغیر دیگر بر اساس ضرایب همبستگی 

علی –مقایسه ای :هدف:مطالعه امکان یا احتمال روابط علت و معلولی بین متغییرها یا مشاهده نتایج به دست آمده و جستجو در گذشته برای یافتن متغییرهای علی .

آزمایشی واقعی:هدف :مطالعه امکان روابط علت و معلولی از طریق قرار دادن یک گروه یا بیشتر در معرض آزمایش و مقایسه نتایج آن با گروه کنترل ،یعنی ،گروهی که در معرض آزمایش قرار نگرفته 

نیمه آزمایشی :هدف:مانند روش آزمایشی است،با این تفاوت که در این روش ،امکان کنترل و دخل و تصرف وجود ندارد یا خیلی ناچیز است.در این روش کنترل اعتبارهای درونی و بیرونی حائز اهمیت است و محقق باید از محدودیت های این روش آگاه باشد 

اقدام پژوهشی :هدف:گسترش و توسعه مهارت ها و روش های جدید و حل مسائل با توجه به کاربرد مستقیم روش ها و مهارت ها در کلاس های درس یا موقعیت های کاربردی دیگر 

ندا مسعودی:

طبقه بندی روش های مختلف تحقیق:

روشهاي تحقيق را مي توان با توجه به معيارهاي مختلف در گروههاي متفاوتي جاي داد. هر يك از اين معيارها بر روي يك ويژگي از روشها تأكيد مي كند و روشها را با توجه به آن ويژگي تقسيم بندي مي كند.

1- انواع تحقیق بر حسب هدف:

بنیادی = در این تحقیق هدف اصلی افزایش حیطه دانش می باشد. مثلا کشف حقایق علمی

کاربردی = هدف اصلی این نوع تحقیقات ایجاد سهولت در زندگی انسان می باشد. مثلا کمک به حل مشکلات افراد می کند.

2- بر حسب موقعیت:

آزمایشگاهی = به این صورت که تحقیق در موقعیت ساختگی که امکان کنترل زیاد بر فرایند تحقیق وجود دارد، انجام می شود.مثل همان تحقیق معروف تاثیر فیلم خشونت آمیز بر پرخاشگری کودکان.

میدانی = به این صورت که تحقیق در محیط طبیعی زندگی فرد انجام می شود. به همین دلیل قدرت تعمیم پذیری بالایی دارند. يك محقق ميداني به ندرت كار خود را با فرضيه هاي دقيقاً تعريف شده كه بايد آزموده شوند شروع مي كند. معمولاً چنين محققي ابتدا به مشاهده اجمالي قضيه مي پردازد، با بدست آمدن نتايج كلي تجربي به انواع ديگر از روشهاي مشاهده روي مي آورد و در انتها به بازنگري نتايج مي پردازد.

3- بر حسب ماهیت :

کمی = هدفش تعیین روابط میان پدیده ها می باشد. و از ابزاری مثل پرسشنامه کمک می گیرد. در پرسشنامه ها با استفاده از طيف هاي مختلف از جمله ليكرت بوگاردوي، ترستون و... جملات و سوالات محقق تبديل به اعدادي مي شوند كه پاسخگويان با انتخاب گزينه مورد نظر در واقع عددي را به محقق ارائه مي كنند و محقق از طريق اين اعداد به نتيجه گيري مي پردازد.

کیفی = در این نوع تحقیق از طریق مشاهده یا تجربه به درک رفتارهای اجتماعی افراد می پردازند. داده هاي كيفي بيشتر مورد استفاده محققان انسان شناسي است، كه بيشتر هدفشان توصيف موضوع است.

4- بر حسب ژرفا و عمق :

ژرفانگر = تحقيق ژرفانگر به يك موضوع واحد ولي به صورت همه جانبه و عمقي مي پردازد. اینها تحقیقاتی هستند که دارای عمق زیادی هستند اما قدرت تعمیم پذیری شان کم است. در واقع تحقیق فقط بر روی یک گروه خاص یا یک موقعیت خاص انجام می شود.

پهنانگر = دقیقا برعکس ژرفا نگر، يك پژوهش پهنانگر به بررسي يك موضوع عمده و در سطح گسترده مي پردازد. عمق کمی دارد ولی قدرت تعمیم پذیری خیلی خوبی دارد. این تحقیقات به این صورت است که موضوع مورد نظر در موقعیت های مختلف مورد مطالعه قرار می گیرد.

5- بر حسب زمان:

گذشته نگر = در این نوع تحقیق، داده های ما در مورد رویدادهای گذشته است. مثلا بررسی علل طلاق 

آینده نگر = اینها تحقیقاتی است که مشاهده ی متغیر مورد نظر، در آینده میسر است. مثل تحقیقاتی که برای پیش بینی ها انجام می شود.

6- بر حسب زمان گرداوری داده ها:

طولی = اطلاعات مورد نظر در زمان های مختلفی جمع آوری می شوند و همچنین می توان تغییرات را در طول زمان تشخیص داد. مثلا بررسی علل طلاق در دهه ی 80

مقطعی = اطلاعات در یک زمان مشخص جمع آوری می شوند. غالب مطالعات اکتشافی و توصیفی مقطعی هستند. مثلاً سرشماری جمعیت هر کشور مطالعه ای است که هدف آن توصیف جمعیت آن کشور در يك زمان معين است. یا بررسی علل طلاق در سال 1392

انیس اعظم‌پور:

ازنظر کاربرد پژوهشها به دو دسته ی بنیادی و عملی تقسیم میشوند. 

پژوهشها از نظر اهداف به چهار دسته ی  توصیفی ، همبستگی، تبیینی و اکتشافی تقسیم میشوند.

پژوهشها از نظر نوع اطلاعات مورد جستجو : کمی و کیفی

یکی از روشهای دیگر طبقه بندی مطالعات پژوهشی مشخص کردن منبع اصلی داده هاست. منظور از داده اقلام اطلاعاتی ای است که در حین پژوهش تولید میشوند. 

محیا مرادی:

نه روش اساسی تحقیق عبارت اند از : 

1 تاریخی : بازسازی گذشته به صورت عینی و دقیق و غالبا در رابطه با فرضیه ای قابل قبول و پذیرفتنی – رد یابی تاریخ حقوق بشر در آموزش و پرورش ایالت متحده .

2 توصیفی: توصیف واقعی یا حوزه ی مورد علاقه به صورتی منظم و دقیق – سرشماری آماری یا نظرخواهی عمومی 

3 تداومی: مطالعه ی الگوها و توالی رشد یا تغییر به عنوان تابعی از زمان – زمینه یابی درباره ی اشیا مدارک شرح حال.

4 موردی یا میدانی :مطالعه ی زمینه های قبلی اطلاعات .. پایگاه های فعلی اجتماعی و کنش متقابل یک واحد اجتماعی با یک فرد ..گروه یا نهاد اجتماعی به صورت فشرده – مطالعه ی خصوصیات ویلا نشینان شمال شهر با توجه به ویزگی های اقتصادی و اجتماعی این منطقه . 

5 همبستگی : مطالعه ی حدود تغییرات یک متغیر با یک یا چند متغیر دیگر بر اساس ضرایب همبستگی – تحلیل عاملی چند آزمون هوش .. پیش بینی موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانشجویان بر اساس همبستگی بین نمره های دانشگاهی و برخی از متغیر های دوره ی دبیرستان . 

6 علی یا مقایسه ای : مطالعه ی امکان یا احنمال روابط علت و معلولی بین متغیرها یا مشاهده ی نتایج به دست آمده و جست وجو در گذشته برای یافتن متغیرهای علی – تعیین عوامل موثر در افت تحصیلی در یک دبیرستان با استفاده از داده های بایگانی شده در ده سال گذشته . 

7 آزمایش واقعی : مطالعه ی امکان روابط علت و معلولی از طریق قرار دادن یک گروه در معرض آزمایش و مقایسه ی نتایج آن با گروه کنترل یعنی گروهی که در معرض آزمایش قرار نگرفته است- مطالعه ی تاثیر یک داروی آرام بخش بر یادگیری دانش آموزان بیش فعال به صورتی که به یک گروه دارو داده و گروهی دارو نمی دهیم . 

8- نیمه آزمایشی : مانند روش آزمایشی است با این تفاوت که در این روش امکان کنترل و دخل و تصرف وجود ندارد یا بسیار ناچیز است . در این روش کنترل اعتبارهای درونی و بیرونی حایز اهمیت است و محقق باید از محدودیت های این روش آگاه باشد . – مطالعه ی تاثیر یک روش درمانی که در اجرای آن گمارش تصادفی ممکن نیست . 

9 اقدام پزوهشی : گسترش و توسعه ی مهارت ها و روش های جدید و حل مسایل با توجه به کاربرد مستقیم روش ها و مهارت ها در کلاس های درس یا موقعیت های کاربردی دیگر . – کمک به معلمان برای بسط و گسترش مهارت های آموزشی و بحث های کلاسی از طریق آموزش ضمن خدمت .

منبع : راهنمای تحقیق و ارزشیابی در روانشناسی و علوم تربیتی 

تالیف : استفان ایزاک 

ترجمه : دکتر دلاور.

پریسا نهالگر:

پاسخ تکلیف کلاسی چهارم .پریسا نهالگر

روش تحقیق بر حسب هدف :بنیادی:هدف افزایش حیطه دانش است وکشف حقایق علمی

کاربردی:هدف ایجاد سهولت در زندگی .حل مشکلات واقعی وراه حل براس مسائل واقعی

روش تحقیق بر حسب واقعیت:ازمایشگاهی:در موقعیت ازمایشگاه محیط ساختگی که امکان کنترل زیاد ولی تعمیم پذیری کم است

میدانی (پیمایشی):در موقعیت واقعی انجام میشود.قدرت تعمیم بالا اما میزان کنترل کم است .از نوع توصیفی است.

تحقیقات بر حسب زمان:تاریخی (گذشته نگر):داده ها بر حسب رویداد های گذشته است.حقایق گذشته

اینده نگر:مشاهده متغییر مورد نظر در اینده میسر است.جنبه پیش بینی دارد

تحقیقات بر حسب عمق و پهنا:عمق نگر:در یک موقعیت خاص انجام میشود در مطالعات موردی

انجام میشود اما تعمیم پذیری کمی دارد.

پهنا نگر:مانند تحقیقات پیمایشی است.تعمیم پذیزی زیاد اما عمق کمی دارد.

تحقیقات بر حسب زمان گرداوری داده ها:مقطعی:اطلا عات درطول زمان  گرداوری میشود

طولی:در این نوع تحقیقات اطلاعات در زمان های مختلف تهیه میشود

تحقیقات بر حسب ماهیت:کمی:روابط بین پدیدهها مشخص میشود.از پرسشنامه استفاده میشود

کیفی:بر نزدیک شدن به ازمودنی ها تاکید میشود واز تجربه ومشاهده ومصاحبه استفاده میکنندو توصیفی است.

روش تحلیل محتوا:بررسی محتوای اشکار پیام های متن وفیلم وکتاب و ..استفاده میشود.

روش اقدام پزوهی:مخصوص علوم تربیتی است.شامل مداخله در یک مقیاس کوچک است.معلمان برای شناسایی مشکلات دانش اموزان در یادگیری استفاده میشود

روش فراتحلیلی:در یک کلمه تحلیل تحلیل اشت.داده های چند تحقیق تر کیب میشود ویک نتیجه بدست میاید.

روش علی مقایسه ای:در برخی شرایط که امکان دستکاری متغییر مستقل مانند اعتیادوطلاق و..ابتدا معلول مشاهده میشود سپس علت استخراج میشود. 

شادی هیبدی:

انواع روش تحقیق بر اساس هدف پژوهش  :                                       

1.بنیادی:در این روش پژوهش با هدف افزایش حیطه دانش.گستره علم و رفع کنجکاوی انجام میشود.

2 .کاربردی:  با هدف به کار گیری نتایج پژوهش جهت رفع مشکلات و مسایل روزمره بشری و ارتقا کیفیت زندگی انجام میشود.                                                      

3.توسعه ای: با هدف ارایه برنامه .چارچوب و چشم انداز برای پژوهش های آینده .              

4.اقدام(پژهش در عمل) : جهت رفع یک مشکل اضطراری . زمانیکه فرد اقدام کننده  تجربیات خود را ثبت کرده و به صورت یافته هایی در اختیار سایرین قرار دهد.                           

انواع روش تحقیق براساس کمی یا کیفی بودن :                                     

1.کمی نگر: به منظور تعیین روابط اثرات و علل انجام میشود و از روش های استاندارد و طرح های از پیش تعیین شده استفاده می کند.                                               

2.کیفی نگر(توصیفی"):  بر توصیف نقلی استوار است و انعطاف پذیر تر است و از روش های متعددی استفاده میکند .                                                         

  انواع روش تحقیق بر اساس زمان مورد مطالعه:                                  

1.گذشته نگر                                              

2.حال نگر                                                 

3.آینده نگر                                                 

انواع تحقیق بر اساس نقش پژوهشگر:                                 

         

الف)غیر آزمایشی:                                            

1.تاریخی:فعالیتی است برای شناخت واقعیت های گذشته و تعبیر وتفسیر آنها. به منظود بهبود شرایط فعلی.       

2.پیمایشی(زمینه یابی):جمع آوری اطلاعات به طور مستقیم از گروهی ار افراد. بد جهت آگاهی از دیدگاههای 

افراد در مورد پدیده های عینی و انتزاعی و ...                                    

3.مطالعات همبستگی: بررسی روابط دو متغیر. به منظور تدوین فرضیه یا آزمون                  

4.اقدام پژوهشی(در بالا تعریف شد)                                                  

5.مطالعات کیفی که شامل موردی. قوم نگاری و میدانی میشود .                          

مطالعه موردی: مطالعه عمیق و گسترده یک مورد در مدت زمان طولانی.                 

مطالعه قوم نگاری: مطالعه ویژگی های ا گروه خاص.                               

مطالعه میدانی:برقراری ارتباط مستقیم و ارتباط با افراد جهت گردآوری اطلاعات.    

6. علی-مقایسه ای (پس رویدادی): بررسی روابط علی و معلولی به وسیله بررسی پیامد های موجود و عوامل علی موجه را در زمان گذشته جستجو میکند.                                

7. تحلیل محتوا:نوعی تکنیک پژوهش است که برای توصیف عینی ومنظم وکمی محتوا به کار میرود.      

8.فرا تحلیل:روشی که به کمک آن میتوان تفاوت های موجود در پژوهش های انجام شده را استنتاج کرد و در دستیابی به نتایج کلی  و کاربردی از آن بهره جست.                        

ب)آزمایشی                                           

1.تجربی (آزمایشی) : بررسی تاثیر محرکها روشها یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی و 

همچنین کشف روابط علی و معلولی  گروهای آزمودنی و                           

 دستکاری و دخل وتصرف در گروهای آزمودنی                           

2.شبه تجربی: اگر پژوهشگر نتواند در متغیر مستفل دخل و تصرف داشت باشد از روش نیمه تجربی استفاده

میکند و معمولا در محیط های طبیعی انجام می شود.                     

   

انواع روش تحقیق بر اساس طول مدت پژوهش:                

روش تحقیق مقطعی: مطالعه و تحقیق در یک مقطع زمانی واحد.                          

روش تحقیق طولی: مطالعه پدیده ها و تغییرات با گدشت زمان                          . 

راضیه لطفی:

پایه هر علمی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود. ممکن است از «روش تحقیق» معانی متمایزی استنباط شود، در اینجا منظور از روش تحقیق یک فرآیند نظام مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل یک مساله است.

از جمله عوامل موثر در انتخاب روش تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نوع مساله مورد تحقیق، مرحله تعمق درباره تحقیق و علاقه شخصی محقق و نوع تحقیق

روش های تحقیق را با معیارهای مختلفی دسته بندی می کنند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای هدف))

در طبقه بندی تحقیقات بر حسب اهداف، قبل از هر چیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط دیگر توجه می شود. باید توجه داشت که طبقه بندی تحقیقات بر اساس نوع هدفشان ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص بین انواع تحقیقات نیست، بلکه اکثر این تحقیقات در یک امتداد قرار دارند و با هم وابستگی های مفهومی دارند.

تحقیقات بنیادی (پایه ای) 1.

تحقیقات بنیادی به کشف قوانین و اصول علمی می پردازد و درصدد توسعه مجموعه دانسته های موجود درباره اصول و قوانین علمی است. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود.

هدف این نوع تحقیق ایجاد نظریه از طریق کشف اصول یا قواعد کلی است و توجهی به کاربرد عملی یافته ندارد، نتایج این گونه تحقیق اغلب مجرد و کلی است. (هدف از این نوع تحقیق بیشتر نظریه پردازی است. ) از جمله مشخصات تحقیقات پایه ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:

کسب شناخت های کلی 

ثبت و ضبط جامع 

وقت گیر بودن (برای کشف مجهول، زمان طولانی نیاز است). 

هزینه بر بودن (نیاز به منابع مالی زیاد دارد). 

معمولاً بوسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود. 

تحقیقات بنیادی خود بر دو نوع تجربی و نظری است. در تحقیقات بنیادی تجربی، داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روش های آزمایش، مشاهده، مصاحبه و … گردآوری شده و از طریق روش های آماری مورد تجزیهو تحلیل قرار می گیرد. در تحقیقات بنیادی نظری، اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس به روش های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته و نتیجه گیری می شود.

.تحقیقات کاربردی2

تحقیقات کاربری تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسایل اجرایی و واقعی به کار می گیرد. (غالباً در تحقیقات کاربردی، اصول علمی تدوین شده در تحقیقات پایه، مبنای کاربردی شدن قرار می گیرند.)

این تحقیقات بر روی یافتن راه حل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته (نتایج این تحقیق عینی و مشخص است.) و معمولاً خود محققین در کاربرد نتایج دخیل می باشند. این نوع تحقیق برای بکار بردن شیوه جدید در جهت زندگی بهتر در جامعه به کار برده می شود. از جمله مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند. 

درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند. 

عمدتا توسط سازمانهای دولتی و خصوصی و کارخانه ها انجام می پذیرند.

 .تحقیق 3

فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرایند، روش ها و برنامه ها، شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فناوری تازه، انجام می شود .می توان اینگونه گفت که این تحقیقات بیشتر با رویکرد به آینده و پیشرفت علوم صورت می گیرد.

هدف اصلی فعالیت های R&D نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرایندهای جدید، تدوین یا تهیه برنامه ها ، طرح ها و امثال آن است. با وجود پر هزینه بودن اجرای چرخه تحقیق و توسعه این چرخه، رشد و توسعه آتی را فراهم می سازد.

 تحقیقات عملی 4.

در این تحقیق که به صورت عملی می باشد فرد به دنبال پیدا کردن راه حل و بررسی درست درباره موضوع خاص مربوط به خود می باشد که نتیجه آن منجر به شناخت در رابطه با موضوع مورد نظر خود می باشد. هدف اصلی تحقیق عملی، حل یک مساله خاص است و نه کمک به توسعه نظریه های علمی. (این نوع تحقیق بر کاربرد فوری و موقعیت های محلی متمرکز است و به ایجاد نظریه یا کاربرد عمومی یافته ها توجهی ندارد و در واقع تحقیق عملی پاسخ های فوری برای مسائلی فراهم می کند که نمی توانند مدت زیادی در انتظار راه حل های نظری باقی بمانند.)

این تحقیقات را می توان تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نیز نامید. زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مساله به کار گرفته می شود.البته بایستی توجه داشت که نقش این نوع تحقیقات در پیشرفت علم محدود است.

دکتر خاکی در کتاب روش تحقیق خود نوع دیگری تحقیق با عنوان تحقیق ارزیابی را معرفی می کند. وی بیان می دارد : این نوع تحقیقات، فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری هستند. (منظور از ارزیابی، انتخاب یک راه کار به منظور اتخاذ تصمیم است.)

طبقه بندی تحقیقات بر مبنای ماهیت و روش 

1.روش تحقیق تجربی 

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه ها مورد استفاده قرار می گیرد. هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرک ها، روش ها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می باشد.

از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها (Manipulation or Intervention) و کنترل شرایط (control) نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب (Randomization) تصادفی انتخاب شده اند، مورد مشاهده قرار می دهد.

در این تحقیق پژوهشگران به منظور کشف روابط علت و معلولی یک یا چند گروه را به عنوان گروه تجربی تحت شرایط خاص )متغیر مستقل (قرار می دهد و نتایج را )متغیر وابسته) با گروه و یا گروههای گواه(گروه شاهد یا کنترل) که تحت چنان شرایطی نبوده اند مقایسه می کند و از این رهگذر به چگونگى تأثیر آن شرایط خاص در رفتار گروه تجربى پى می برد.

هنگامی که انتخاب افراد تحت تجربه بصورت تصادفی ممکن نباشد و یا نتوان متغیرهای مستقل را کاملاً دستکاری و یا در آنها مداخله نمود از روش تحقیق نیمه تجربی (Quasi‐Experimental) یا شبیه تجربی استفاده می شود.

از جمله شرایط ضروری یک تحقیق تجربی می توان به کنترل (جلوگیری از ورود متغیرهای مزاحم و مداخله گر)، انتخاب تصادفی، تکرار آزمایش و قابلیت تعمیم اشاره کرد.

روشهاوطرح های اجرای تحقیق تجربی:

 1.آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی

که می توان به صورت پس آزمون (آزمون پس از در معرض متغیر قرار گرفتن) و پیش آزمون و پس آزمون (آزمون قبل از تاثیر و بعد از تاثیر متغیر و مقایسه آن دو) آن را انجام داد.

آزمایش با استفاده از دو گروه (مشاهده و آزمایش)2.

در این روش ابتدا افراد به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول، گروه آزمایش و گروه دوم، گروه کنترل نامیده می شود. این روش به دو صورت انجام می شود : پس آزمون (گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و آنگاه از هر دو گروه آزمایش به عمل می آید و نتایج آن دو با هم مقایسه  و پیش آزمون :( (قبل از تاثیر متغیر هر دو گروه مورد آزمایش قرار میگیرند.  گروه آزمایش تحت تاثیر متغیر قرار می گیرد و پس از آن از هر دو گروه آزمون به عمل می آید و نتایج دو آزمون با همدیگر مقایسه می شود. ) آن را انجام داد.

3.آزمایش با استفاده از چند گروه

این روش به صور مختلفی انجام می شود : استفاده از طرح چهار گروهی سولومون، طرح پس آزمون چند گروهی و استفاده از پیش آزمون و پس آزمون  تفاوت این روش با روش قبل انتخاب بیش از سه گروه متجانس برای اجرای آزمایش است

(آ4.زمایش با استفاده از روش تکرار آزمون

این روش چه با استفاده از یک گروه و چه استفاده از دو گروه متجانس انجام می شود.در اینجا محقق سعی می کند گروه آزمایش را به دفعات تحت تاثیر متغیرهای مستقل قرار دهد .

 روش تحقیق تاریخی 2.

در روش تاریخى موضوع معینى که در گذشته در یک مقطع زمانى اتفاق افتاده است، بررسى مى شود. محقق در آن مى کوشد، از طریق گردآورى اطلاعات )اسناد و مدارک( مربوط به موضوعى تاریخى و بررسى صحت و سقم آن اطلاعات و نیز تجزیه و تحلیل آنها به کشف حقایق مربوط به آن موضوع دست پیدا کند.

از جمله مشکلات خاص روش تحقیق تاریخی، قابل تکرار و مشاهده مستقیم نبودن رویدادهای تاریخی است.(محقق در صحنه حضور ندارد و نمی تواند متغیر ها را شناسایی کند و امکان تهیه مدارک را ندارد و گاهاً بعضی از منابع اعتبار سندیت ندارند.) تحقیقات تاریخی با اهدافی چون ۱) به دست آوردن دیدگاه روشنی از زمان حال و ۲) اطلاع از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، ممکن است انجام شود.

در این نوع تحقیق منابع اطلاعات به منابع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. منابع اولیه شامل اطلاعات دست اول مانند اسناد است و منابع ثانویه شامل اطلاعات دست دوم نظیر گزارش یک شخص ثالث از واقعه است. (شخص ثالث شاهد عینی واقعه نبوده است.)

از جمله منابع تحقیق تاریخی می توان به مواردی چون منابع مکتوب، منابع شفاهی، منابع تصویری، منابع ساختمانی، منابع مادی و ابزاری و اسناد اکترونیکی اشاره کرد.

انواع روش تحقیق تاریخی

 1.روش تحلیل تاریخی : تجزیه و تحلیل سیر تاریخی تغییرات اجتماعی و تحول ارزش ها در یک جامعه معین

 2.روش تحلیل شباهتهای ساختاری : مقایسه تاریخی دو موضوع از لحاظ ساختاری و کارکردی مبتنی بر تاثیر متقابل به طور همزمان

 3.روش تحلیل کارکردی : تجزیه و تحلیل تغییرات و دگرگونی های ایجاد شده در کارکردهای سازمانهای اجتماعی

 روش تحقیق توصیفی 3.

هدف محقق از انجام این نوع پژوهش توصیف عینی .واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع می باشد. پژوهشگر در اینگونه تحقیقات سعی می کند تا نتایج عینی از موقعیت را بیان کند. این تحقیق در پاسخ به سوالاتی مانند چقدر؟ ، چه کسی؟ و چه اتفاقی دارد می افتد؟ است. تحقیق توصیفی،شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می باشد (تمرکز اصلی در درجه اول به زمان حال است.) و این تحقیق آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند.

در این نوع تحقیق، نقش محقق تعیین کننده مشاهدات و توصیفات است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد. در این نوع تحقیق در پی چگونگی یک موضوع است. اطلاعات توصیفی معمولاً به وسیله ی پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه جمع آوری می شود.

انواع تحقیقات توصیفی :

 1.تحقیق توصیفی زمینه یابی (پیمایشی) : به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار می دهد. تحقیق زمینه یابی غالبا زمانی به کار برده می شود که محقق قصد جمع آوری اطلاعات ، نظیر درصد افرادی که موافق یا مخالف یک عقیده مشخص هستند، را دارد. تفاوت اصلی این روش با روش تجربی این است که در روش تجربی تغییر خصوصیات افراد و متغیر ها با دخالت آزمایشگر صورت می گیرد.

 2.روش تحقیق موردی (ژرفا نگر) : در پژوهش موردى حوزه تحقیق یک مورد خاص نظیر یک فرد یا یک خانواده یا یک گروه یا یک مؤسسه و یا یک جامعه محدود است و پژوهشگر در آن تلاش مى کند، ویژگى هاى خاص آن یک مورد را به طور جامع بررسى کند. موردى بودن پژوهش این امتیاز را دارد که محقق مى تواند به نتایج دقیق تر و عمیق ترى از آن دست پیدا کند و این عیب را دارد که نمى توان یافته هاى تحقیق مربوط به آن را به موارد دیگر تعمیم داد.

 3.تحلیلی (تحلیل محتوا) : به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظام دار انجام می شود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می دهد.

قوم نگاری

 تحقیق همبستگی یا همخوانی 4.

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می پذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. (تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه ی علت و معلولی را روشن نمی کند، بلکه صرفاً وجود یک رابطه را توصیف می کند.) در این نوع از پژوهش نیز حوزه تحقیق موارد بسیارى را دربرمى گیرد؛ اما محقق در آن مى کوشد، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته از اطلاعات مربوط به دو یا چند گروه مختلف را با هم مقایسه کند؛ به این منظور که رابطه یک یا چند عامل را با یک یا چند عامل دیگر کشف کند و میزان همبستگى میان آنها را به دست آورد.

همبستگی می تواند به صورت مثبت (جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.)، منفی (جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.) و بدون همبستگی باشد.

) تحقیقات علی (پس رویداد 5.

در اینگونه تحقیقات کشف علت ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مد نظر است.

در یک تحقیق علی مطلوب محقق باید سه دسته متغیر داشته باشد:

 متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبتی در بروز پدیده داشته اند.1

 متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در رابطه با بروز پدیده داشته اند.2

 3.متغیرهای زمینه ساز که هموارکننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده اند.

با استفاده از درخت تصمیم گیری و پاسخ به سوالات آن می توانید روش مناسب برای تحقیق خود را انتخاب کنید.

راضیه کاربخش

پاسخ تکلیف سوم (راضیه کاربخش)

طبقه بندی  روشهای مختلف تحقیق:

بر اساس منبع داده ها :                اولیه

                                          ثانویه

بر اساس انواع اطلاعات 

مورد جست وجو:              کمی 

                                  کیفی

بر اساس کاربرد:               بنیادی

                                  عملی

بر اساس هدف:               توصیفی

                                همبستگی 

                                تبیینی

                                اکتشافی

مه‌گل مؤمنی:

در گذر زمان نوعي حركت به سمت تدوين شيوه‏هاي خاص پژهش در علوم اجتماعي آغاز و مباحث مربوط به تفكيك شيوه‏هاي كمي و كيفي در علوم اجتماعي ريشه گرفت هنوز هم بحث در مورد چگونگي استفاده از اين روشها در ميان انديشمندان و پژوهشگران به قوت خود باقي است. طرفداران رويكرد كمي معتقدند كه براي دستيابي جهت حذف سوگيري ناشي از دخالت محقق به اعتبار و پايايي و درنتيجه ايجاد قابليت تعميم بايستي از روشهاي علوم تجربي استفاده نمود. در مقابل عده‏اي بر اين باورند كه چون علوم اجتماعي به مطالعه انسان و كنش‏‏هاي او مي‏پردازد، براي درك روابط انساني بايد محقق در فرايند تحقيق حاضر باشد و روش كيفي را تنها راه شناخت دقيق و عميق پديده‏ها مي‏دانند.

بطور كلي تاريخچه علوم نشان مي‏دهد كه كمي‏سازي يا كمي‏گرايي محور اصلي ادعاي علوم اجتماعي به عنوان نشانه تعهد خود به روش علمي بوده است. در حال حاضر با توجه به انتقادات محققان نسبت به الگوي كمي اين ادعا نسبت به گذشته كمرنگ‏تر شده اما هنوز هم روش‏هاي كمي در علوم اجتماعي پاردايم مسلط محسوب مي‏شوند و اكثر پژوهش‏ها در مراكز علمي با اين روش انجام مي‏شوند. (دانايي فرد و ديگران 1383)

روش‏هاي تحقيق را براساس معيارهاي مختلفي مي‏توان دسته‏بندي كرد. طبقه‏بندي براساس يك ملاك خاص به اين معني نيست كه نمي‏توان تحقيق را به اشكال ديگر طبقه‏بندي نمود. اما مي‏بايست توجه داشت كه معيار مورد نظر بايستي جامع باشد يعني براساس آن بتوان همه روشهاي تحقيق را دسته‏بندي نمود. هدف زمان گردآوري داده‏ها، خصوصيات مساله و معيارهاي تركيبي، مهمترين ملاك‏هاي طبقه‏بندي روشهاي تحقيق محسوب مي‏شوند. شاید بتوان ادعا کرد که به تعداد نویسندگان کتاب های روش تحقیق و یا محققین و متخصصین؛طبقه بندی های متفاوتی از تحقیق و انواع آن وجود دارد که البته هریک معیارهای خاصی را مدنظر داشته اند.اما ساده ترین،کامل ترین و کلی ترین طبقه بندی که مورد توافق همگان نیز می باشد که براین اساس تحقیقات براساس نوع و ماهيت داده‏هاي تحقيق، به دو گروه كمي و كيفي طبقه‏بندي مي‏شوند.

تحقيق كمي ريشه در مكتب اثبات‏گرايي دارد. دانشمندان اين مكاتب علاقمند به تبديل اطلاعات تحقيق به صورت نمادهاي رياضي به منظور استفاده از قابليت تحليل‏هاي آماري و رياضي براي توصيف و تحليل پديده‏هاي اجتماعي مي‏باشند (ازكيا 1382: 296).

به عبارتي محققاني كه از اثبات‏گرايي منطقي، روش‏هاي تجربي و مقياس‏هاي كمي براي آزمون جمع‏بندي‏هاي فرضي استفاده مي‏كنند و همچنين بر سنجش و تجزيه و تحليل روابط علي بين متغيرها تاكيد مي‏ورزند، در واقع از روش كمي سود جسته‏اند. (Denzin and Lincoln: 1998: 48)

در پاردايم تحقيق كمي: 1) تاكيد بر واقعيت‏ها و علل رفتار است. 2) اطلاعات به شكل اعضا يا افرادي است كه قابل سنجش و خلاصه كردن هستند 3) فرايند دقيق و حساب شده معياري براي تجزيه و تحليل داده‏هاي عددي است 4) نتيجه نهايي بيان اصطلاحات آماري مي‏باشد. (Charles: 1995 به نقل از 598: 2003 (Golafshani

نمونه‏هايي از استراتژي‏ها و شيوه‏هاي كمي مورد استفاده در علوم اجتماعي عبارتند از پيمايش، آزمايش‏هاي آزمايشگاهي، شيوه‏هاي رسمي نظير اقتصاد سنجي و شيوه‏هاي عددي نظير مدلسازي رياضي.

در رويكرد كيفي نيز همچون رويكرد كمي، پديده‏هاي اجتماعي به صورتي خاص تعريف مي‏شوند و نگرش خاصي نسبت به نظم اجتماعي و ماهيت انسانها وجود دارد. علت مطرح شدن روشهاي تحقق كيفي را مي‏توان نقاط ضعف روش‏هاي اثباتي و عيني دانست كه باعث وارد شدن انتقادات جدي بر رويكرد كمي گرديده است. اتكا به سنجش تقليل همه چيز به اعداد، كنترل و دستكاري متغيرها و ناممكن بودن اعمال آن بر بسياري از تجارب زندگي انساني، تمايل به تقليل‏گرايي و ضعف در فرايندهاي ذهني چون آگاهي، معني و شخصيت و سرانجام خصلت ذاتاً جبرگرايانه روش تجربي و ساير روشهاي مرتبط با آن برخي از محدوديت‏هاي روش‏هاي تحقيق كمي است كه باعث استقبال و روي‏آوردن محققان به روش تحقيق كيفي شده است. (ببي 1381: 568، ذكايي 1381: 48، دواس 1376 به نقل از ازكيا و دربان 1382: 339) 

تحقيق كيفي و اساساً روش‏شناسي كيفي عموماً خصلتي بين رشته‏اي دارد و مرزهاي رشته‏اي، حوزه‏اي و موضوعي را درمي‏نوردد. تحقيق كيفي دربرگيرنده مجموعه پيچيده و متصل به يكديگر از مفاهيم و مفروضات است. (81: 1998 Denzin and Lincoln) محققان كيفي به دنبال كشف پيچيدگي‏هاي تعاملات اجتماعي در زندگي روزمره و معاني هستند كه افراد شركت‏كننده در اين تعاملات را وارد ارتباطات خويش مي‏سازند. چنين علاقه اي محققان كيفي را بيشتر متمايل به بستر و محيط طبيعي تمايلات اجتماعي مي‏سازد تا محيط‏هاي آزمايشگاهي مورد توجه در تحقيقات تجربي. ”تاكيد بر توصيف نيز تا اندازه زيادي به اين دليل است كه در اين ديدگاه به اتخاذ رويكردي طبيعي‏گرايانه كه به جهان واقعي وفادار است، توجه مي‏شود. (برايمن 1998: 70-69 به نقل از ذكايي 1381: 49).

تحقيق كيفي از نگرش طبيعت‏گرا استفاده مي‏كند كه شناخت پديده‏ها را در متن فضاي خاص مانند فضاي جهان واقعي كه محقق به دستكاري و دخل و تصرف در پديده‏هاي مورد علاقه اقدام نمي‏كند، جستجو مي‏كند. تحقيق كيفي عبارتست از هر نوع تحقيقي كه يافته‏هاي تحقيق از طريق طي كردن روند پروسه آماري يا به عبارتي از طريق اندازه‏گيري حاصل نمي‏شود. برعكس محققان كمي كه محاسبه علي ـ معلولي، پيش‏بيني و تعميم را جستجو مي‏كند هدف محققان كيفي توضيح عميق و دقيق و شناخت و برآورد وضعيت‏هاي مشابه مي‏باشد (Patton 2001: 39)

لينكلن و گوبا (1985) چهار ويژگي را برمي‏شمارند كه به صورتي دقيق بيان‏كننده مفروضات تحقيق كيفي است: 

ـ قابل اعتبار بودن: براساس اين ويژگي پژوهشگر مي‏تواند اثبات كند كه تحقيق به صورت دقيق و مشخص است. و مي‏توان آن را شرح و وصف كرد سپس تحقيق مزبور بايد از نظر كساني كه واقعيت‏هاي اصولي را شناسايي مي‏كنند قابل اعتبار باشد.

ـ قابل انتقال بودن : يعني پژوهشگر ديگري بتواند مجموعه‏اي از نتيجه‏ها را در مكان ديگري به كار برد. كندي اين ويژگي‏ را گستره تعميم مي‏نامد. يعني پژوهشگر مي‏تواند نتيجه‏اي را كه از يك نمونه خاص به دست آورده به جامعه‏اي كه نمونه مزبور از آن گرفته شده تعميم دهد.

ـ وابستگي داشتن : پژوهشگر با توجه به اين ويژگي به شرايط در حال تغيير پديده مورد نظر نيز به تغييراتي كه به سبب تغيير در گستره تحقيق در طرح تحقيق رخ مي‏دهد توجه مي‏نمايد.

ويژگي مزبور بيان‏كننده اين است كه پژوهشگر به مجموعه‏اي از مفروضات توجه مي‏كند كه با مفروضاتي كه اصل پايايي تحقيق بر آن قرار مي‏گيرد، متفاوت است. از نظر اثبات‏گرايان كلاسيك اصل پايايي تحقيق بر ثبات ماندن جامعه مورد تحقيق است. چنين اصلي مبني بر تغيير نكردن دنياي اجتماعي با اساس و فرضيه زيربنايي تحقيق كيفي مغاير است؛ زيرا اساس فرض پژوهشگر كيفي اين است كه جامع يا دنياي اجتماعي در حال تغيير است و از همين ديدگاه مي‏توان گفت كه موضوع تكرار تحقيق مساله‏ساز مي‏شود.

ـ قابليت تاييد: اين ويژگي با پديده عينيت كه درباره روشهاي سنتي به كار مي‏رود مترادف است. لينكلن و گوبا در اين باره تاكيد مي‏كنند كه آيا نتيجه‏ها ودستاوردهاي تحقيق را مي‏توان درجاي ديگر تاييد كرد. داشتن چنين ديدگاهي باعث حذف تعصب و سوگيري و ايجاد عينيت مي‏شود (مارشال و راسن من 1377: 199-196

ضحی فؤادی:

طبقه بندی روشهای مختلف تحقیق:

 معیارهای تقسیم بندی روشهای مختلف تحقیق عبارتند از:

الف-هدف      ب-روش جمع آوری اطلاعات           ج-روش اجرای تحقیق

الف-روشهای طبقه بندی تحقیق بر حسب هدف :      

 الف-1- روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-تحقیق بنیادی(Basic Research)    

هدف این نوع پژوهش،توسعه وگسترش نظريه ها ازطريق کشف ويژگي هاي عمومي ومشترک يااصول کلي است.

2-تحقيق کاربردي(Applied Research)

هدف دراين نوع از پژوهش رشدوبهترکردن يک محصول ياروال يک فعاليت وخلاصه آزمودن مفاهيم نظري مجرد(ذهني)درموقعيت هاي واقعي ميباشد.

3-پژوهش توسعه ای

پژوهشي كه با هدف ترويج نتايج پژوهشهاي بنيادي و كاربردي به منظور استفاده در توليد مواد، فراورده ها، وسايل، ابزار، فرايندها و روشهاي جديد و يا بهبود آنها صورت مي گيرد.

 الف-۲- روش دوم طبقه بندی تحقیق از نظر هدف :

1-کاوش:(Exploration ) تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر.

2-توصیف:(Description ) 

این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد تا بیان و تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها ارائه دهد.

3-پیش بینی:(Prediction )  محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغییر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید

4-تبیین و کنترل(Explanation ) شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است .

5-عمل:(Action )

تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است. این نوع تحقیق می‌تواند هر یک از اهداف ذکر شده قبلی را دربرداشته اما باید به آنها موضوع حل مشکل و یا انجام دادن کاری را نیز اضافه کرد. 

 ب- انواع روش تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

ب-1-روش اول طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات 

1-روش کتابخانه‌ای: در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و دربعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه ای است

2-روش تحقیق میدانی

در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد. در تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد. 

 ب-2- روش دوم  طبقه بندی تحقیق از نظر روش جمع آوری اطلاعات

1-روش تاریخی  :این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد. 

2-روش توصیفی  :مطالعات توصیفی برعکس تحقیقات تاریخی در مورد زمان حال به بررسی می‌پردازد. این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد.

روش توصیفی شامل  انواع گوناگونی به شرح زیر می باشد :

الف) تحقیق برآوردی : موقعیت یک پدیده را در یک زمان توصیف می‌کند این روش هیچگونه فرضیه‌ای را پیشنهاد نمیکند

ب) تحقیق ارزشیابی: این روش به ارزش‌گذاری درباره فوائد اجتماعی, مطلوب بودن یا مؤثر بودن یک فرایند, محصول, یا برنامه می‌پردازد و به کاربرد یافته‌های خود توجه دارد.

ج) مطالعه موردی : عبارت است از مطالعه عمیق و گسترده یک مورد در مدت زمان. در این روش یک فرد یک خانواده, هدف مطالعه شناخت کلیه متغیرهای مربوط به مورد است

د) مطالعه پیمایشی :در اين نوع تحقيق هدف بررسي توزيع ويژگيهاي يک جامعه است و بيشتر تحقيق هاي مديريت از اين نوع مي باشد. در پژوهش پيمايشي پارامترهاي جامعه بررسي مي شوند. پژوهش پيمايشي به سه دسته تقسيم مي شود:

1-د)روش مقطعي :گرد آوري داده ها درباره يک يا چند صفت در يک مقطع زماني خاص. براي مثال بررسي ميزان علاقه دانشجويان سال اول دبيرستان به ادامه تحصيل در يک رشته خاص

2-د)روش طولي : در بررسي پيمايش طولي، داده ها در طول زمان گردآوري شده تا رابطه بين متغيرها در طول زمان سنجيده شود. همانند  تحقيقات تحولي که به بررسي روندها و تحول پديده ها در طول زمان مي پردازند از اين دسته هستند.

تحقیقات طولی سه نوعند:روند،تحلیل کوارت و مطالعه پانل.

روند مثل: نظر سنجی سه ماه قبل از انتخابات برای مشخص کردن محبوبیت نامزدها

تحلیل کوارت یعنی یک گروه از افراد که به طریقی با هم رابطه دارند.مثلا کوارت تولد.

مطالعه پانل(گروه های منتخب): نمونه یکسانی از پاسخگویان در زمانهای مختلف مورد آزمون قرار میگیرد.

3-د)دروش دلفي : جهت بررسي ديدگاه هاي يک جمع صاحب نظر در مورد يک موضوع ويژه مي توان از اين تکنيک استفاده کرد. مانند «بررسي ديدگاه اساتيد دانشگاه در باره يک طرح جديد آموزشي» 

هـ ) تحقیق تکاملی( توسعه‌ای):

 شامل داشتن اطلاعات دقیق در زمینه‌های توسعه برنامه‌ها و رشد و تکامل افراد می‌باشد. این نوع مطالعه به بررسی میزان تغییرات و الگوهای برنامه‌ها و یا رشد افراد در طول مدت زمان می‌پردازد و ممکن است به دو روش طولی (تداومی) و عرضی(مقطعی) صورت گیرد. 

و) مطالعات همبستگی : در تحقيقات همبستگي اگر هدف پيش بيني متغيرهاي وابسته بر اساس متغيرهاي مستقل باشد به متغير وابسته متغير ملاک و به متغير مستقل متغير پيش بين گويند. همچنين وجه تمايز تحقيق همبستگي با تحقيق آزمايشي در اين است که در اينجا متغيرهاي مستقل دستکاري نمي شوند.

ز) تحقیقات پس از وقوع : 

این نوع تحقیقات به بررسی روابط علت و معلولی بوسیله بررسی پی‌آمدهای موجود می‌پردازد. اگر سؤال تحقیق هنگامی مطرح گردد که مقدار متغیر مستقل قبلاً و بطور طبیعی مشخص باشد, چنین تحقیقی را بعد از وقوع می‌نامند. 

 3- روش تجربی (آزمایشی)

تحقیق تجربی  یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرکها, روشها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می‌باشد.

ج. انواع روش تحقیق از نظر متد اجراي تحقيق 

1.روش تاريخي:اين روش درمورد تحقيقاتي به کارمي رود که درمورد موضوعي که درگذشته اتفاق افتاده صورت مي گيرد.

2.تحقيق توصيفي:تحقيق توصيفي به پژوهشي گفته مي شود که محقق به توصيف عيني،واقعي ومنظم خصوصيات يک پديده مي پردازد.دراين روش محقق بااستفاده از روش هاي مختلف جمع آوري اطلاعات سعي مي کند تا تصويري نسبتا درست از پديده مورد نظرخودارائه دهد.

3.تحقيق تداومي ومقطعي:تحقيق تداومي تحقيقي است که محقق درآن چگونگي مراحل رشد ويا تغييرات به وجودآمده درزمان مشخص را مورد بررسي قرار مي دهد.

4.تحقيق موردي وزمينه اي:دراين نوع از تحقيق،توجه محقق بيشتر به نکات وعوامل مهم و با معني است.

5.تحقيق همبستگي ياهمخواني:دراين روش محقق دوياچنددسته از اطلاعات مختلف مربوط به يک گروه يا يک دسته از اطلاعات از دويا چند گروه رادراختيار قراردارد وتلاش دارد تاميزان تغييرات دريک يا چند عامل دراثرتغييرات يک ياچند عامل ديگر راموردبررسي قرار دهد.

6.تحقيق علي يا پس از وقوع:دراين روش تحقيق،محقق به دنبال کشف وبررسي روابط بين عوامل وشرايط خاص يانوعي رفتار که قبلا وجودداشته يا رخ داده ازطريق مطالعه نتايج حاصل از آن است. به تحقيق پس‌رويدادي تحقيق علي-مقايسه‌اي نيز گويند. تحقيق پس‌رويدادي به تحقيقي گفته مي شود که پژوهشگر علت احتمالي متغير وابسته را مورد بررسي قرار مي دهد. چون متغير مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا اين نوع تحقيق را تحقيق پس رويدادي مي گويند.

7.تحقيق تجربي حقيقي:دراين روش،محقق شرايط محيطي خاصي را دستکاري مي کند تا به تاثيراين تغييرات برگروه نمونه پي ببرد . دراين روش محقق مبادرت به تشکيل دوگروه مي نمايد:

-گروه تجربه( experimental group):اين گروه تحت شرايط خاص مدنظر محقق قرار مي گيرد

-گروه شاهد(control group):گروهي که تحت شرايط خاص محقق نبوده اند

8.تحقيق تجربي نيمه حقيقي:دراين روش چون امکان کنترل تمام متغيرها وجود نداشته محقق فقط مي تواند برخي از متغيرها را کنترل نمايد ودرشرايط واقعي اجتماعي به کار مي رود

9.تحقيق عملي(ويژه محيط هاي آموزشي):دراين روش محقق بايديافته هايش را ازنظر استفاده عملي در موقعيت محلي ومنطقه اي ارزشيابي کند. هدف اساسي تحقيق عملي، شناسايي، بررسي، تبيين و حل مسأله و مشكل محيط كار و فعاليت‌ است (كلاس درس، مدرسه، ادارات آموزش و پرورش) و از نتايج آن براي حل مسائل خاص در موقعيت‌هاي معين استفاده مي‌شود.

 توضیحات هر یک ازانواع روشهای تحقیق به جهت کامل تر کردن پاسخ است.*

متانت شهبازطهرانی:

روش تحقیق در علوم انسانی را مهمولا با توجه به دو ملاک1:هدف 2:ماهیت تقسیم بندی میکنند.

دسته بندی بر اساس هدف:

1*بنیادی:پژوهشی که به کشف ماهیت اشیا،پدیده ها و روابط بین متغیرها ،اصول و قوانین و ساخت یا آزمایش تیوری ها و نظریه ها میپردازد.

2*تحقیق کاربردی:پژوهشی که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی ب منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها،روشها،ساختارهاو...مورد استفاده ی جوامع انسانی قرار میگیرد.

دسته بندی روشهای تحقیق بر اساس نحوه ی گردآوری داده ها:

1-تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی که خود به 5زیر مجموعه ی)پیمایشی،همبستگی،پس رویدادی،اقدام پژوهی و بررسی موردی(تقسیم میشود.

2-تحقیق آزمایشی که خود به 2زیر مجموعه )تمام آزمایشی و نیمه آزمایشی(تقسیم میشود.

پیمایشی:در این نوع تحقیق هدف بررسی توزیع ویژگیهای یک جامعه است و بیشتر در حوزه ی مدیریت کاربرد دارد.

همبستگی:در این نوع تحقیق رابطه ی بین متغیرها بر اساس هدف پژوهش تحلیل میگردد.  

تحقیق پس رویدادی:به این نوع تحقیق علی-مقایسه ای نیز میگویند.پس رویدادی به تحقیقی گفته میشود که پژوهشگر علت احتمالی متغیر وابسته را مورد بررسی قرار میدهد. 

شادی فطوره‌چی:

تحقیق تاریخی: پژوهشگر وقایع گذشته را که در یک مقطع زمانی مشخص روی داده اند مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد.

تحقیق توصیفی: هدف محقق از این پژوهش توصیف عینی و واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع است.

تحقیق زمینه یابی: این روش برای توصیف عقاید و نگرش ها و احساسات مردم و واقعیت های اجتماعی مثل :جنس و سن و شغل و... و تبیین روابط بین آنها استفاده می شود.که این تحقیق خود به دئ دسته تقسیم می شود.

1.تحقیقات زمینه یابی مقطعی :اطلاعات در یک مقطع زمانی معین از نمونه جمع آوری می شودو هدف بررسی چگونگی مراحل و نمونه های رشد در مراحل مختلف سنی و تعیین میزان تغییرات  حاصل از آها از طریق بررسی نونه ها در سنین مختلف است.

2.تحقیقات زمینه یابی طولی(تداومی):اطلاعات در زمان های مختلف جمع آوری شده با توجه به زمان جمع آوری آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند و محقق می تواند تغییرات بوجود آمده در طی زمان را مورد توجه قرار دهد.

تحلیل محتوا:روشی پژوهشی است که به صورت منظم و عینی و کمی محتوای آشکار ارتباطات را توصیف می کند.

تحقیق فرا تحلیلی:روشی است برای حل تناقض های یافته های به دست آمده از پژوهش های مختلف که نتایج بررسی های گوناگون را با استفاده از روش های آماری  به مقیاس مشترک تبدیل میکند.

تحقیق کیفی: در این تحقیق ویژگی های مورد بررسی را به کمیت تبدیل می کند ودر این روش پدیده های مورد نظر همانگونه که هستند (کیفی) مورد برسی قرار می گیرند وروش کیفی سعی بر توصیف پدیده ها دارد.

تحقیق همبستگی:این تحقیق یکی از انواع تحقیق های غیر آزمایشگاهی می باشد که در آن رابطه بین دو یا چند متغیر مورد برسی قرار می گیرد.

تحقیق پس رویدادی(علی-مقایسه ای):پژوهشگر در این تحقیق به بررسی علل احتمالی وقوع یک متغیر وابسته می پردازد به عبارت دیگر این تحقیق گذشته نگر بوده و سعی می کند از معلول پی به علت احتمالی برد.

تخقیق آزمایشی: در این روش پژوهشگر محرک یا رفتار یا شرایط محیطی را دستکاری می کند تا نحوه ی تاثیر این تغییرات را بر شرایط یا رفتار آزمودنی ها مورد مشاهده و بررسی قرار دهد.

تحقیق بنیادی :موارد و جنبه های کاربردی تحقیق در مسایل واقعی و استفاده ی عملی از نتایج تحقیق کمتر مورد توجه است و انجام تحقیق ارضای کنجکاوی محقق و کشف اصول و قواعد کلی حاکم بر روابط پدیده ها است.

تحقیق کاربردی:هدف دستیابی به اصول و قواعدی است که در موقعیت های واقعی و عملی به کار بسته می شوند.

اقدام پژوهشی:در روانشناسی اجتماعی و تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می گیرد و هدف آن بهبو د فعالیت های آموزشگاهی است.

مهسا ایزدی:

طبقه‌بندی انواع تحقيق بر اساس روش

• روش تاريخی (Historical) : تحقيق تاريخی شامل مطالعه، درک و شرح رويدادهای گذشته است. هدف از مطالعه تاريخی، رسيدن به نتايجی مربوط به علل، تأثيرات يا روند رويدادهای گذشته است که ممکن است به روشن شدن رويدادهای کنونی و پيش‌بينی وقايع آينده کمک نمايد. 

• روش توصيفی-کيفی (Descriptive) : تحقيق توصيفی آنچه را که هست توصيف و تفسير می‌کند و به شرايط يا روابط موجود، عقايد متداول، فرايندهای جاری، آثار مشهود يا روندهای در حال گسترش توجه دارد. تمرکز آن در درجه اول به زمان حال است، هرچند غالبا رويدادها و آثار گذشته را نيز که به شرايط موجود مربوط می‌شوند مورد بررسی قرار می‌دهد. 

 

• روش پيمايشی يا زمينه‌يابی (Survey) : پيمايش روشی در تحقيق است که فراتر ازيک فن خاص در گردآوری اطلاعات است و هدف آن اکتشافی، توصيفی يا تبيينی است. هرچند عمدتا در آن از پرسش‌نامه استفاده می‌شود اما ابزار ديگری از قبيل مصاحبه ساختمند، مشاهده و ... هم به کار می‌رود. 

• روش تحليل محتوايی (Content Analysis) : تحليل محتوا روشی به منظور دستيابی به ويژگيهای مختلف پيام، ديدگاهها و انديشه‌های فرستنده پيام، علل صدور پيام و آثار پيام است و برای تجزيه و تحليل عينی و منتظم پيامهای مختلفی که از طرق گوناگون مبادله می‌شود به کار می‌رود. آنچه در اين تعريف اهميت دارد شروط عينيت، انتظام و عموميت است. عينيت به اين معنی است که هر مرحله از فرايند پژوهش بايد بر اساس قواعد، احکام و روشهای مشخص انجام گيرد. انتظام به اين معني است که دايره شمول محتوا بايد بر طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص گردد. اين شرط آشکارا، تحليلهايی را که فقط به دنبال جمع‌آوری داده‌های تائيدکننده فرضيه‌های پژوهشگر هستند طرد می‌کند. و عموميت به اين معنيست که يافته‌ها ارتباط نظری با هم داشته باشند، اطلاعات توصيفی صرف درباره محتوا، بدون ارتباط با ديگر ويژگيهای اسناد يا خصوصيات فرستنده و گيرنده پيام، ارزش چندانی ندارد. 

 

• تحقيق ميدانی (Field Research) : تحقيق ميدانی بيشتر يک جهت‌گيری نسبت به امر تحقيق است تا يک سری روشها و تکنيک‌های کاربردی. روش ميدانی بيشتر شبيه چتری است که دربرگيرنده فعاليتهای هر روش ممکن برای دستيابی به دانسته‌های مورد نظر و فرايندهای تحليل درباره اطلاعات است. 

• تحقيق موردکاوانه (Case Study) : در اين روش با مشاهده تمامی جوانب يک پديده ملموس و بررسی ارتباط آن با ديگر پديده‌هايی که آن را احاطه کرده‌اند، شناختی جامع از آن پديده‌ها فراهم می‌آيد. 

 

• پانل (Panel) : مطالعات اجتماعی را می‌توان در يک مقطع زمانی و يا در چند مقطع از زمان به انجام رساند. مطالعاتی که در مقاطع زمانی مختلف صورت می‌گيرد را مطالعات طولی می‌خوانند. در اين تحقيقات مخصوصا تأثير عامل زمان مورد سنجش و ارزيابی قرار می‌گيرد و از اين طريق هم دگرگونيهای مرتبط با عقايد، نظرات و حالات و هم تغيير در رفتار، عادات و ... سنجيده می‌شود. 

• تحقيق همبستگی (Correlational Research) : در اين نوع تحقيق هدف آن است که مشخص شود آيا رابطه‌ای بين دو يا چند متغير کمی وجود دارد و اگر اين رابطه وجود دارد اندازه و حد آن چقدر است؟ مطالعات همبستگی تعدادی از متغيرهايی را که تصور می‌رود با يک متغير پيچيده عمده مرتبط هستند ارزيابی می‌کند. متغيرهايی که معلوم شود وابستگی زيادی ندارند، حذف شده و مورد بررسی بيشتر قرار نمی‌گيرند و در مورد متغيرهايی که وابستگی زيادی دارند برای تعيين علی بودن اين روابط نياز به مطالعات علی-تطبيقی يا تجربی می‌باشد. 

o تحقيق علی يا آزمايشی (Experimental Research) : برای آگاهی از نوع و جهت رابطه‌، بين متغيرهايی که در تحقيق همبستگی مشخص شده است دارای رابطه هستند، از تحقيق آزمايشی استفاده می‌شود. در اين تحقيقات آزمايش‌کننده در متغيرهای مورد نظر دخل و تصرف کرده و سپس به مشاهده تأثيرات آن در تغييرات متغير وابسته می‌پردازد. همچنين آزمايش‌کننده بايد متغيرهای مربوطه ديگر را هم کنترل کند تا در حدی معقول مطمئن شود که تغييرات حاصله در متغير وابسته در واقع از متغيرهای دخل و تصرف شده ناشی می‌شوند.

مهشید بیگلرپور:

• تحقیق زمینه یابی : در این روش محقق به منظور کشف واقعیت های موجود دست به تحقیق میزند.این روش پژوهش به منظور توصیف کردن یک جامعه تحقیقی در زمینه توزیع یک پدیده معین انجام میشود. خلاصه اینکه محقق به چگونگی توزیع میپردازد نه به علت آن.

• تحقیق آزمایشی : در این روش محقق به بررسی رابطه علت ومعلولی بین دو یا چند متغیر میپردازد.انجام پژوهش آزمایشی دشوار میباشد.آزمایش عالی ترین شکل پژوهش است،که در آن پژوهشگر توانایی کنترل شرایط آزمایشی را دارد و دقیق ترین شرایط را برای آزمون فرضیه های علی فراهم میسازد.

• تحقیق میدانی : آزمایش میدانی عبارت است از انجام آزمایش در محیط طبیعی.علل رها کردن آزمایشگاه و انجام آزمایش در محیط طبیعی عبارت اند از : 1.افزایش توان آزمایش2.تعمیم نتایج به شرایط طبیعی تر3.تعمیم نتایج به گروه های مختلف مردم4.اطمینان از اینکه واکنش آزمودنی ها در زمان آزمایش طبیعی است و رفتار آنها برای خشنودی آزمایشگر نیست.

• تحقیق تاریخی : این روش یکی از انواع روش هایی است که در علوم انسانی از اهمیت زیادی برخوردار است. یافته های چنین پژوهشی به متخصصان علوم انسانی این امکان را میدهد که از دستاوردها و اشتباهات گذشته به منظور بهتر ساختن حال استفاده کنند.پژوهش تاریخی از نظر دقت اجرا یکی از دشوارترین انواع پژوهش است.

• تحقیق پس رویدادی : در پژوهش مواردی وجود دارد که در آنها پژوهشگر به هر دلیل، توانایی دخل و تصرف در متغیر مستقل را ندارد و نمیتواند آزمودنیها را به صورت کاملا تصادفی در شرایط مختلف پژوهش جایگزین کند.برای نمونه، میتوان مواردی نظیر بزهکاری،اعتیاد،افت تحصیلی و برخی از اختلال های رفتاری را نام برد. در چنین شرایطی که اجرای متغیر آزمایشی و کنترل آزمایشی آنها میسر نیست، تحقیق پس رویدادی روش مناسبی میباشد که میتوان آن را جایگزین روش آزمایشی کرد.

• تحقیق کیفی : تحقیق کیفی از طریق توصیف تجربی و تأکید بر محتوا به افزایش معلومات ما در مورد پدیده های اجتماعی کمک میکند.تحقیق کیفی مشخص میکند که در مطالعات تجربی چه سؤالاتی باید مطرح شود و چه موضوعاتی باید دنبال شود.با توجه به چگونگی و کیفیت موقعیتها تحقیق کیفی به گسترش نظریه کمک میکند.

   

فاطمه خیرخواه:

1 – رویکرد خود گرایانه: واقعیت آن چیزی است که فرد به وسیله حواس خود آن را تجربه می کند و متغیر ای تشکیل دهنده یک فرآیند پیچیده را می توان بصورت مجزا برسی کرد

ویژگی های اساسی: تلخیص بودن، تکرار پذیر بودن، ابطال پذیری

2 – رویکرد طبیعت گرایانه: واقعیت مشاهده شده به تفسیر افراد و ذهنیت آنن بستگی دارد

طبقه بندی روش های تحقیق در حوزه علو رفتاری :

1- کمی

2- کیفی

برخی تقسیم بندی های دیگر در روش تحقیق

1 – گذشته نگر: زمانی که داده های پردآوری شده مربوط به گذشته باشند

2 – آینده نگر: چنانچه متغیر مورد مطالعه بصورتی باشد که مشاهده ان در آینده میسر باشد می شود آینده نگر

3 – نتیجه گرا: تحقیقاتی که هدف پژوهشگر صرفا یافتن پاسخ مسئله ای است که هیچگونه کاربرد بلافاصله ای بر آن مترتب نیست

4 – تصمیم گرا: تحقیقاتی که هدف پژوهشگر یافتن پاسخ مسئله ای که نتایج آن بلافاصله می تواند در تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرد می باشد

طبقه بندی روش های تحقیق بر مبنای هدف گرا

1- بنیادی

2- ارزیابی

3- تحقیق و توسعه

4- تحقیق علمی

طبقه بندی روش های تحقیق بر حسب روش 

1- تاریخی

2- توصیفی 

3- زمینه یابی

4- تحلیل محتوا

انواع روش های تحلیل محتوا

1- مطالعه میدانی

2- مورد کاوی

3- همبستگی

4- آزمایش میدانی

5- علمی – آزمایشی

6- علمی – تطبیقی

شکوفه حاج‌عباسی:

. بر مبناي هدف گرا (Research by purpose)

الف. تحقيقات بنيادي (پايه) (Basic res)

ب. تحقيقات کاربردي (Applied res)

ج. تحقيقات ارزيابي (Evaluation res)

د. تحقيق و توسعه (R & D)

و. تحقيق عملي (کاري) (Actoin res)

 

2. طبقه بندي تحقيق بر حسب روش (Rsearch by method)

الف. تحقيق تاريخي (Historical res)

ب. تحقيق توصيفي (Descriptive res)

ج. تحقيق پيمايشي (زمينه يابي) (Survey res)

د. تحقيق تحليل محتوا (Content analysis res

ریحانه رستگار:

• ازنظر کاربرد پژوهشها به دو دسته ی بنیادی و عملی تقسیم میشوند. 

پژوهش بنیادی : به جای مسائل عملی به مسائل مفهومی میپردازد و بر شکل دادن و ازمایش نظریه ها و عقاید انتزاعی تا کید دارد.

پژوهش عملی: نظریه های پژوهشی را در مورد مشکلات و مسائل واقعی به کار میبرد.

• پژوهشها از نظر اهداف به چهار دسته ی  توصیفی ، همبستگی، تبیینی و اکتشافی تقسیم میشوند.

توصیفی : توصیف یه موقعیت

همبستگی: ایجاد پیوند بین دو عامل

تبیینی: بیان علت اینکه یه رابطه بین دو عامل وجود دارد.

اکتشافی: زمینه یابی ئر مورد امکان اجرای یک مطالعه پژوهشی

• پژوهشها از نظر نوع اطلاعات مورد جستجو : کمی و کیفی

• یکی از روشهای دیگر طبقه بندی مطالعات پژوهشی مشخص کردن منبع اصلی داده هاست. منظور از داده اقلام اطلاعاتی ای است که در حین پژوهش تولید میشوند. این روش به دو دسته ی اولیه و ثانویه تقسیم میشوند. داده های اولیه داده هایی هستند که با مشاهده جمع اوری میشوندو و ثانویه تمام منابعی هستند که از پیش موجودند.

تفاوت روش علمی با سایر روش های شناخت و مراحل روش علمی 2

farimah ijadi

  جواب سوال اول:

روش علمي يکي از معتبرترين روش هاي علمي است که به عقيده ي "کرلينجر" : "بررسي منظم ،کنترل شده ،تجربي ، انتقادي قضاياي فرضي درباره ي رابطه ي احتمالي پديده هاست!" روش علمي داراي ويژگي هاي  مهي است که وجه تمايز آن با ساير روش ها بخصوص روش تجربه است:

1. منظم و کنترل شده  و مبتني بر الگوي استدلال استقرايي- قياسي است

2. تجربي  است= عقايد ذهني را در برابر واقعيات عيني قرار مي دهد  و دانشمندان را وا ميدارد تا همواره عقايدشان را در معرض بررسي و آزمون قرار دهند.

3. خود اصلاح گر است = به عقيده ي "مولي": " اين ويژگي است که مهمترين جنبه ي علم است و باعث مي شود که همواره نتايج علمي مورد تجديد و بررسي قرار بگيرند".

4. داراي مکانيسم هايي است که تا حد امکان دانشمندان را از ارتکاب خطا مصون نگه مي دارد 

5. اين روش ترکيبي است از تجربه و و استدلال  و به همين دليل موفق ترين روش براي کشف حقيقت است!

6. مزيت عمده ي اين روش عينيت است. و  پيرس معتقد است که معتبرترين روش دانستن است.

7. کوهن  نيز معتقد است که :" دو ويژگي مهم روش علمي است

1) امساک گري=براي تبيين يک پديده بايد از تبيين هاي پيچيده  صرف نظر کرد و تا حد امکان واضح و روشن بيان کرد.

2) اصل عموميت= که بدان کليت يا تعميم پيري نيز مي گويند بيان مي کند که دانشمندان خواهان تعميم يافته ي خود به ساير حوزه ها هستند.

  مراحل روش علمي:

1. بيان موضوع : موضوع بايد                     واضح و روشن     

                                                       محدود

2. بيان اهداف                 جزئي

                                                        کلي

3. بيان فرضيه و سوالات

4. انتخاب روش تحقيق

5. انتخاب ابزار گرد آوري

6. نتيجه گيري و گزارش

? البته شايان ذکر است که  نوع متغيير ها هم بايد مشخص شود که به عقيده برخي از صاحب نظران شناسايي انواع متغييرها  پس از بيان مسئله است و برخي ديگر مي گويند که شناخت متغييرها در تمام مراحل تحقيق الزامي است.

فريماه سادات ايجادي

.................................................................

Fahmin Koohi

به نام خدا

پاسخ تکليف اول:

فرق روش علمي باسايرروشهاي شناخت چيست؟ روش علمي داراي دومزيت است که انراازسايرروشهاي شناخت متمايزميکند:1:فردمي تواندبه وسيله حواس خود انراتجربه کنديعني استدلال استقرايي که دران فردازجزبه کل ميرسد2:برپايه قدرت تفکراستواراست وفرض بنيادي ان اين است که عقل قادربه شناخت همه ي پديده ها است يعني استدلال قياسي که دران فردازکل به جز ميرسد.

مراحل روش علمي:

1:طرح سوال2:تهيه وتنظيم فرضيه3:برسي منابع وماخذ4:انتخاب يک طرح تحقيقي مناسب5:جمع اوري اطلاعات6:طبقه بندي وتجزيه وتحليل اطلاعات7:نتيجه گيري8:تهيه گزارش تحقيقي

نام ونام خانوادگي:فهمين کوهي

...................................................................

Zoha Fvd

جواب سوال اول:

روش علمي يکي از معتبرترين روش هاي علمي است که به عقيده ي "کرلينجر" : "بررسي منظم ،کنترل شده ،تجربي ، انتقادي قضاياي فرضي درباره ي رابطه ي احتمالي پديده هاست!" روش علمي داراي ويژگي هاي  مهي است که وجه تمايز آن با ساير روش ها بخصوص روش تجربه است:

1.

منظم و کنترل شده  و مبتني بر الگوي استدلال استقرايي- قياسي است

2.

تجربي  است= عقايد ذهني را در برابر واقعيات عيني قرار مي دهد  و دانشمندان را وا ميدارد تا همواره عقايدشان را در معرض بررسي و آزمون قرار دهند.

3.

خود اصلاح گر است = به عقيده ي "مولي": " اين ويژگي است که مهمترين جنبه ي علم است و باعث مي شود که همواره نتايج علمي مورد تجديد و بررسي قرار بگيرند".

4.

داراي مکانيسم هايي است که تا حد امکان دانشمندان را از ارتکاب خطا مصون نگه مي دارد

5.

اين روش ترکيبي است از تجربه و و استدلال  و به همين دليل موفق ترين روش براي کشف حقيقت است!

6.

مزيت عمده ي اين روش عينيت است. و  پيرس معتقد است که معتبرترين روش دانستن است.

7.

کوهن  نيز معتقد است که :" دو ويژگي مهم روش علمي است

1)

امساک گري=براي تبيين يک پديده بايد از تبيين هاي پيچيده  صرف نظر کرد و تا حد امکان واضح و روشن بيان کرد.

2)

اصل عموميت= که بدان کليت يا تعميم پيري نيز مي گويند بيان مي کند که دانشمندان خواهان تعميم يافته ي خود به ساير حوزه ها هستند.

 

?

مراحل روش علمي:

1.

بيان موضوع : موضوع بايد                     واضح و روشن    

                                                      محدود

2.

بيان اهداف                 جزئي

                                                       کلي

3.

بيان فرضيه و سوالات

4.

انتخاب روش تحقيق

5.

انتخاب ابزار گرد آوري

6.

نتيجه گيري و گزارش

 

?

البته شايان ذکر است که  نوع متغيير ها هم بايد مشخص شود که به عقيده برخي از صاحب نظران شناسايي انواع متغييرها  پس از بيان مسئله است و برخي ديگر مي گويند که شناخت متغييرها در تمام مراحل تحقيق الزامي است.

...........................................................

Elahe Ahmadi

به نام او

روش علمي با ساير روش هاي شناخت تفاوت چنداني ندارد فقط ويژگي هاي روش علمي ؛ ان را ساير روش هاي شناخت متمايز ميکند.

روش علمي معتبر ترين روش دانستن است ؛مزيت عمده اين روش عينيت است.اين روش؛روش شفاف و روشن است به طوريکه در هر زمان و هر مکان و توسط هرکس ميتواند انجام شود و مورد آزمايش قرار گيرد. اين روش به طوري است که ميتواند مورد بحث قرار گيرد.

ويژگي اصلي ديگر اين روش قابل تکرار و مشاهده پذير بودن اين روش است. 

در کل جبرگرايي و اکتشاف پذيري ،عينيت و تکرار ،نتايج مبتني بر داده ها و سوالات تجربي از ويژگي هاي روش علمي محسوب ميشود.

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است :

1 ـ پي بردن به مسأله

2 ـ جستجوي پيشينه

3 ـ تدوين فرضيه

4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه

5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

.......................................................................

علي تراب

آشنايي با مراحل تحقيق‏: انتخاب موضوع و شناسيايي منابع

 فرآيند تحقيق داراي مراحل مختلفي به شرح  زير است:

1. انتخاب موضوع

2. شناسايي منابع

3. تدوين طرح تحقيق

4. جمع آوري اطلاعات

5. دسته بندي، تحليل و پردازش اطلاعات

6. جمع بندي و نتيجه گيري

7. تدوين گزارش تحقيق (به صورت رساله تحصيلي با مقاله علمي)

در اين قسمت ، به تدريج هريک از اين مراحل تشريح خواهند شد.

1.    انتخاب موضوع

 اولين مرحله تحقيق احساس وجود يک مشکل يا مواجه شدن با يک سوال است. در اينجاست که موضوع تحقيق شکل مى‏ گيرد؛ به عبارت ديگر حوزه‏اى که بايد تحقيق در آن انجام شود مشخص مى‏ گردد. در انتخاب موضوع تحقيق بايد نکات مختلفي را مورد توجه قرار داد:

1. موضوع تحقيق مورد علاقه محقق باشد و نسبت به آن احاطه علمى داشته باشد.

2. موضوع داراى اهميت و ضرورت بوده و مشکلى را از ميان بردارد.

3. دامنه موضوع محدود بوده و حد و مرز مشخصى داشته باشد.

4. موضوع تحقيق از نظر فراهم بودن شرايط و امکانات، تحقيق پذير باشد.

5. موضوع تکرارى نباشد يعنى در مورد آن تحقيق کاملي انجام نشده باشند.

6. موضوع از نظر ارزشى بايد خنثى باشد يعنى نشان دهنده قضاوت شخصى محقق نباشد.

7. موضوع همچنين از يک سو بايد بدون ابهام بوده و از سوي ديگر، کوتاه و مختصر باشد.

8. عبارت موضوع بايد حاوي نشانه هاي روشني از سوال و فرضيه تحقيق باشد..

2.    شناسايي منابع تحقيق

پس از انتخاب موضوع تحقيق بايد براى يافتن منابع مناسب در باره آن به جستجو پرداخت. يافتن منبع براى تحقيق نيازمند داشتن کليد واژه و آشنايى با کتابخانه و انواع منابع موجود در آن‏ است.

کليد واژه چيست؟

 کليد واژه ‏ها، مفاهيم و عناوينى هستند که منابع موجود در کتابخانه، بر آن اساس رده بندى مي شوند. بنابراين يافتن کليد واژه‏ ها در واقع يافتن کليد رمز دستيابى به کتاب هاى مورد نظر است. بنابراين اگر به تعدادى کتاب در زمينه «تاريخ قيام تنباکو» نياز داشته باشيد، بايد از قبل بدانيد که اين نوع کتابها را معمولا تحت چه عناوينى رده بندى مى‏ کنند.

کليد واژه‏ها را از راههاى مختلفى مى‏توان به دست آورد؛ به طور معمول، در عبارت موضوع تحقيق مفاهيمى وجود دارد که کليد واژه هستند. به عنوان مثال، عبارت «قيام تنباکو» خود ممکن است کليد واژه باشد؛ براى بررسى اين مساله مى‏توان به کتابهايى با نام «سر عنوان موضوعى» مراجعه کرد. اين کتاب که معمولاً در هر کتابخانه اي  وجود دارد، مى‏تواند تمامى کليد واژه‏هاى به کار رفته در کتابخانه را به شما معرفى کند.

 راه ديگر دسترسى به کليد واژه‏ ها، جستجو در عناوين کلى ‏تر است. به عنوان مثال براى يافتن کتاب مورد نظر در باره «قيام تنباکو» مى ‏توان در کليد واژه «تاريخ معاصر ايران» يا «نهضت هاى اسلامى در ايران» جستجو کرد. حدس و گمان شخصى هم مى‏ تواند در يافتن کليد واژه مناسب به محققين کمک کند. همچنين پرسش از کتابداران مى‏ تواند راهنماى خوبى براى يافتن  کليد واژه‏ ها باشد، البته به شرطى که اين افراد در کار خود متخصص باشند.

اکنون پس از يافتن کليد واژه‏ ها مى‏ توان به سراغ کتابخانه رفت. در اين مرحله چنانچه مرکز اطلاع رسانى رايانه اي در اختيار باشد، مى ‏توان با ارائه کليد واژه ‏ها به اين مراکز، کتابهاى مورد نياز را شناسايى کرد؛ در غير اين صورت به ناچار بايد با مراجعه به برگه دان هاى موجود در کتابخانه‏ ها، کتابهاى مورد نياز را شناسايى کرد. برگه‏ دانها قفسه‏ هاى کوچکى هستند که کارت هاى معرفى کتابها به ترتيب حروف الفبا در آنها قرار داده شده است.

برگه دان ها

 برگه‏ دانها معمولاً بر اساس سه محور تنظيم مى‏ شود: بر اساس موضوع منبع، بر اساس نام مؤلف و نويسنده منبع و سرانجام بر اساس نام و عنوان منبع. البته بايد توجه داشت که رده بندى موضوعى، کار برد بيشترى دارد زيرا دانشجويان و محققين معمولاً پس از انتخاب موضوع و ساختن کليد واژه‏ ها، نيازمند شناسايى منابع مناسب هستند بنابراين در اين شرايط،  تنها چيزى که در اختيار دارند موضوعى است که مى‏ خواهند پيرامون آن تحقيق کنند.

 با استفاده از بر گه‏ دانها و اطلاعات موجود در بر گه‏ هاى معرفى کتاب، مى ‏توان بخشى از منابع مورد نياز را شناسايى کرد. در اين مرحله پس از شناسايى هر کتاب بايد مشخصات کامل هر منبع و آدرس کتابخانه‏ اى آن را يادداشت نمود تا به هنگام لزوم به اصل کتاب مراجعه شود. البته براى شناسايى منابع، امکانات ديگرى نيز در کتابخانه وجود دارد که آشنايى با آنها بسيار ضرورى است. اين امکانات معمولاً در سالن مرجع کتابخانه‏ ها وجود دارند و امانت داده نمى‏ شوند بلکه محققين مى‏ توانند از آنها در خود کتابخانه استفاده کنند.

کتابشناسي ها

 کتابشناسى‏ ها، از جمله منابع مرجعي هستند که فهرست کتابهاى منتشر شده در مقطع زمانى خاص يا در باره موضوع مشخصي را معرفى مى‏ کنند. کتابشناسى‏ ها انواع گوناگونى دارند؛ به عنوان مثال در برخى از اين نوع کتابها ضمن معرفى مشخصات کتاب منتشر شده، توضيحاتى نيز پيرامون محتواى کتاب ارائه مى‏ شود(کتابشناسى‏ هاى توصيفى).

مجله نمايه

براى دسترسى به آدرس مقالات و مطالبى که ممکن است در نشريات مختلف پيرامون موضوع مورد تحقيق نوشته شده باشد، مى‏توان از نشرياتى که معمولا به نام  «نمايه» يا «فهرست مقالات فارسى» منتشر مي شوند، استفاده کرد. نمايه‏ ها نيز انواع و اقسامى دارند که مهم ترين آنها از سوى «دبيرخانه هيأت امناى کتابخانه‏ هاى عمومى کشور» منتشر مى‏ شود و کليه اطلاعات مربوط به مقالات منتشر شده در نشريات تحت پوشش را به صورت ماهانه معرفى مى‏کند.

 بنابراين از طريق برگه‏ دانها، کتابشناسى‏ ها و نمايه‏ ها مى‏ توان منابع مورد نياز را شناسايى کرد. در اين مرحله بايد ليست کاملى از منابع شناسايى شده تهيه نمود و برخى از منابع مهم را نيز مورد بررسى اجمالي قرار داد. پس از تهيه ليست منابع بايد براى نوشتن طرح تحقيق آماده شد ولى قبل از ورود به اين مرحله بايد با چگونگى طبقه‏ بندى کتابها در کتابخانه‏ ها آشنا شد.

آشنايي با روشهاي طبقه بندى منابع در کتابخانه

 در کتابخانه‏ ها از روشهاى مختلفى براى طبقه‏ بندى انواع منابع موجود در آن،  چه به صورت علمى و چه به صورت غير علمى، استفاده مي گردد. امروزه در بيشتر کتابخانه ها از دو روش ديويى و روش کنگره براي طبقه بندي منابع استفاده مي شود.

1.     روش ديويى‏

ملويل ديويى (1931-1851) مبتکر اين روش است. روش ديويي به روش اعشارى يا دهدهي نيز مشهور است زيرا  در اين روش، کليه دانش هاي بشرى به ده طبقه اصلى تقسيم مي گردد؛ هر طبقه نيز به ده بخش و هر بخش را نيز به ده قسمت تقسيم گرديده است. ده طبقه اصلى تقسيمات ديويى به شرح زير است. بخشها و قسمت هاى بعدى را مى‏ توان در کتابچه‏ هايى که اين تقسيمات را به طور مفصل شرح داده‏ اند مورد مطالعه قرار داد.

 

2.     روش کنگره 

در اين روش کليه معارف بشرى به 21 طبقه اصلى تقسيم شده است و براى مشخص کردن اين طبقات از يکديگر، از حروف الفباى انگليسى استفاده مى گردد. براى مشخص کردن رده‏ هاى جزئى‏ تر نيز از ترکيبى از حروف و عدد استفاده مى‏ شود.

 

آشنايى با انواع منابع مرجع در کتابخانه‏

 مهم ترين قسمت هر کتابخانه از ديدگاه يک محقق، قسمتى است که منابع مرجع در آن نگهدارى مي شود. منابع مرجع، کتاب يا ديگر مواد کتابخانه ‏اى هستند که براى يافتن اطلاعات معين و محدودى تهيه و تنظيم شده‏اند. هدف از مراجعه به اين منابع، خواندن تمام صفات آن نيست؛ بلکه بيشتر اين دسته از منابع در حکم راهنما و واسطه دستيابي ما به منابع مورد نياز مي باشند مانند کتابشناسي ها و نمايه ها.

البته برخي از منابع مرجع مانند واژه نامه ‏ها و دايرة المعارف ها، حاوي اطلاعات اوليه و بسيار ضروري هستند ؛ به همين دليل، بسيار شايسته است که هر محققي در ابتداي کار و به عنوان نخستين گام در شناسايي منابع تحقيق به آنها مراجعه کند. بنابراين منابع مرجع يکى از مهم ترين‏ ابزارهاى تحقيق است و هر محققى بايد با انواع و شيوه استفاده از هر کدام از آنها به خوبى آشنا باشد.

 ويژگي هاى منابع مرجع‏

1. نخستين ويژگي منابع مرجع آن است که همه مطالب آن خوانده نمى‏ شود، بلکه محقق در صدد يافتن اطلاعات خاصى از درون آن است.

2. اطلاعات آن، کوتاه و مختصر است و تنها نکات اساسى و مهم در آن قيد شده است.

3. در محلي مستقل و جداگانه به نام سالن مرجع، بايگانى مى‏شود.

4. استفاده از اين منابع تنها در کتابخانه‏ها ميسر است؛ يعنى امانت داده نمى‏شوند.

5. در تدوين و نگارش منابع مرجع، به علت حجم و گستردگى زياد آن، معمولاً تعداد زيادي  از محققين ، کارشناسان و نويسندگان با تجربه شرکت دارند.

6. در استفاده از اين منابع، جديدترين آنها هميشه بايد مورد نظر باشد.

7. روش تنظيم آنها ممکن است الفبايى، موضوعى يا به ترتيب تاريخى باشد.

منابع مرجع مستقل و وابسته

 منابع مرجع از نظر شيوه ارائه اطلاعات به دو دسته منابع مرجع مستقل و وابسته تقسيم شود. منابع مرجع مستقل منابعى هستند که به صورت مستقيم به سوال هاى محققين پاسخ مى‏دهند؛ يعنى حاوى اطلاعات مورد نياز آنهاست. منابعي چون  واژه نامه‏ ها، دايرة المعارف ها، دانشنامه‏ ها جزوه منابع مستقل به شمار مي آيند. اما منابع مرجع وابسته، منابعى هستند که تنها آدرس و مشخصات کتاب شناختى نشريات ادوارى و ساير منابع غير کتابى را ارائه مي دهند. منابعي چون  فهرست مقالات فارسي، انواع نمايه‏ ها و کتابشناسى‏ ها را مي توان از اين دسته از منابع مرجع دانست.

منابع مرجع عمومي و تخصصي

منابع مرجع همچنين از نظر حدود و دامنه اطلاعات موجود نيز به دو دسته منابع مرجع عمومى و تخصصى تقسيم مي شوند. منابع مرجع عمومى، منابعى هستند که از نظر موضوع دامنه گسترده‏اى دارند و شامل اطلاعات در زمينه‏ها و موضوعات مختلفى هستند مانند فرهنگ فارسى؛ اما منابع مرجع تخصصى حاوى اطلاعات در موضوع معينى هستند مانند فرهنگ علوم قرآني يا فرهنگ علوم سياسى. دانشجويان و محققين محترم بايد توجه داشته باشند که آشنايى با منابع مرجع هر رشته علمى از ضروريات کار تحقيق در آن رشته است زيرا مراجعه به منابع مرجع، نخستين گام در دسترسى به اطلاعات مورد نياز مى‏باشد.

 انواع کتب مرجع‏

 منابع مرجع در کتابخانه ‏ها را مى‏ توان به منابع مرجع کتابى (يا نوشتارى) و منابع مرجع غير کتابى تقسيم کرد. برخي از منابع مرجع کتابى عبارتند از:

1. واژه نامه ‏ها : اين کتابها حاوى مجموعه‏اى از لغات هستند که تلفظ، اشتقاق، معانى و هجا بندى هر لغت به تفکيک در آنها ارائه مى‏شود مانند: لغت نامه دهخدا.

2. دايرة المعارف ها : کتاب هايى هستند که در باره‏ تمامي معارف بشرى، اطلاعات مستندى را به صورت مقاله ارائه مى‏ دهند مانند: دايرة المعارف فارسى.

3. دانشنامه‏ ها : کتاب هايي است که در بردارنده اطلاعات در بخش خاصى از دانش بشرى مى‏ باشد. مانند: دانشنامه امام علي (ع) يا دانشنامه سياسى داريوش آشوري.

4. کتابشناسى‏ ها : مجموعه‏ اى از فهرست مشخصات مربوط به کتاب ها، نشريات، گزارش هاي مختلف، پايان نامه ‏ها و مواد ديگر هستند که نوعى ارتباط و همسانى در بين آنها مشاهده مى‏ شود.

5. نمايه ‏ها : نشرياتى هستند که فهرستى از موضوعات، واژه‏ هاى مهم، اسامى افراد يا اَعلام و ديگر مطالب کتب، روزنامه ‏ها، مجلات و منابع غير کتابى در آن گنجانده شده است.

6. فرهنگهاى شرح حال : کتابهايى است که حاوى طلاعات فشرده ‏اى از زندگى افراد و شخصيت هاى برجسته در زمينه‏ هاى گوناگون مى‏ باشد مانند: مشاهير جهان .

7. سال نامه ‏ها : نشرياتى است که به طور سالانه، آخرين و جديدترين اطلاعات را ارائه مى‏ دهند مانند: کيهان سال.

 منابع مرجع غير کتابى نيز در کتابخانه ‏ها وجود دارد که از آن جمله مى‏ توان به نرم افزارها، ميکرو فيلم ‏ها و مانند آن اشاره کرد.

تفاوت روش علمي باساير روش ها در

{1}  عينيت 

{2}  دقت

{3}واقعي بودن آن است

.........................................................

mina keshtkar

مينا کشتکار

پاسخ سئوال اول

? سوال 1 :

     تفاوت بين روش علمي و استدلال استقرايي در تدوين فرضيه است. دراستدلال  استقرايي پژوهشگرابتدا به مشاهده مي پردازد و سپس اطلاعات جمع آوري شده را سازمان بندي مي کند. در روش علمي پژوهشگر استدلال مي کند که چنانچه فرضيه اش تاييد شود چه حادثه اي اتفاق خواهد افتاد. سپس با مشاهده ي منظم به جمع آوري اطلاعات جهت رد يا تاييد فرضيه اش مي پردازد.

? سوال 2 :

1. احساس مشکل يا مساله

2. تعيين و تعريف مشکل يا مساله 

3. پيشنهاد راه حل يا راه حل هايي براي مشکل يا مساله (صورت بندي فرضيه).

4.استدلال به شيوه ي قياسي درباره ي نتايج راه حل هاي پيشنهاد شده

5.آزمودن فرضيه

............................................

Shdi heybodi

شادي هيبدي

پاسخ سئوال اول

? سوال 1 :

     تفاوت بين روش علمي و استدلال استقرايي در تدوين فرضيه است. دراستدلال  استقرايي پژوهشگرابتدا به مشاهده مي پردازد و سپس اطلاعات جمع آوري شده را سازمان بندي مي کند. در روش علمي پژوهشگر استدلال مي کند که چنانچه فرضيه اش تاييد شود چه حادثه اي اتفاق خواهد افتاد. سپس با مشاهده ي منظم به جمع آوري اطلاعات جهت رد يا تاييد فرضيه اش مي پردازد.

? سوال 2 :

1. احساس مشکل يا مساله

2. تعيين و تعريف مشکل يا مساله 

3. پيشنهاد راه حل يا راه حل هايي براي مشکل يا مساله (صورت بندي فرضيه).

4.استدلال به شيوه ي قياسي درباره ي نتايج راه حل هاي پيشنهاد شده

5.آزمودن فرضيه

...........................................

Mahgol Momeni

1) تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت چيست؟

يکي از ويژگي هايي اساسي اين روش قابل آزمايش بودن است (به معناي قابل تکرار بودن)

تهيه و ارائه گزارش به متخصصين جزو ويژگي هاي روش علمي است.

ويژگي ديگر عينيت و قابل مشاهده بودن است .

 2)مراحل روش علمي را بنويسيد .

مراحل روش علمي

روش علمي يا روش تحقيق علمي فرايند جستجوي منظم براي مشخص کردن يک موقعيت نامعين است. مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است:

پي بردن به مسئله

جستجوي پيشينه

تدوين فرضيه

مشاهده و آزمون فرضيه

پذيرش، رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ملاحظه ي يک وضعيت غير قابل انتظار که براي او مبهم يا ناآشنا جلوه مي کند، برانگيخته مي شود، يا به قول ديويي (1938 ترجمه ي علي شريعتمداري 1369 ص هيجده) با يک موقعيت نامعين روبه رو مي شود. در مرحله ي بعد براي حل مسئله به جستجوي سابقه ي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسئله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره ي آن به دست دهد. در اين مرحله بايد به پيشينه و سوابق امر درباره ي مسئله بپردازد و به انديشه هاي تخصصي و نظريات مربوط رجوع کند. در مرحله ي سوم پژوهشگر به تدوين فرضيه يا سؤال هاي تحقيق مي پردازد. در مرحله ي چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد. بالاخره در مرحله ي آخر با توجه به داده هاي حاصل از مشاهده به سؤال ويژه ي تحقيق پاسخ داده، فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را رد نمي کند و يا اينکه به تعديل فرضيه مي پردازد. 

بايد توجه داشت که پژوهشگر هيچ گاه به اثبات فرضيه نمي پردازد. اين امر بدان جهت است که پژوهشگر با استفاده از شيوه هاي قياس و استقراء و با توجه به داده هايي که به کار مي برد فقط مي تواند فرضيه ي خود را رد کند يا اينکه به طور موقت از رد کردن فرضيه خودداري کند. اين ماهيت آزمون آماري است که آزمون فرضيه پژوهشي بر آن استوار است.

...........................................

razie karbakhsh

باسلام.

پاسخ تکليف اول:

روش علمي يا به عبارت دقيقتر روش اثبات تجربي يک پديده به گستره اي از روشهاي نوين اشاره دارد که براي بررسي پديده ها،دست يافتن به دانش بازسازي ودرهم آميزي دانشهاي پيشين به کار ميرود وبايد بر پايه داده هاي مشاهده پذير صورت گيرد و از يک رشته بنيادهاي روشن استدلالي استفاده ميکند.

در کل روش علمي فرآيند جست وجوي منظم براي مشخص کردن يک موقعيت نامعين است.

مراحل روش علمي عبارتند از:مشاهده،پرسش،پاسخ معقول،فرضيه،آزمايش،نظريه قانون.

اما تفاوت روش علمي با ساير روشهادر اين است که:ساير روشها از داده هاي مشاهده پذير واز روشهاي روشن استدلالي استفاده نميکنند وبه عنوان منبع اطلاعاتي مهم نميشود به طور دقيق از آنها استفاده کرد.

...............................

ali alavi

تفاوت روش شناخت علمي نسبت به ساير روش هاي شناخت

1) روش علمي حاصل تفکرات مجموعه اي از انسان هاست و تعلقي به کشور يا منطقه خاصي ندارد و نتايج قابل تعميم براي کل انسان هاست ويا موضوعاتي در جهان است.

2) درروش علمي از سايرروش هاي ديگر مانند رسانه هاي جمعي و رجوع به بزرگان و تجربه استفاده مي شود اما نتيجه به صورت روش علمي ارائه مي شود.

3) روش علمي توسط متخصصان آن علوم انجام مي شود و درآخر نتيجه کار بايد به تاييد بزرگان و صاحب نظران آن علوم برسد.

4) روش علمي به نفع يا ضررشخص  يا موضوع خاصي عمل نمي کند.يعني بدون قصد و غرض وجهت گيري است.

5) در روش علمي هدف،رسيدن به قاعده و قانون قابل اطمينان و قابل تعميم است.

6) در روش علمي منابع اطلاعات مستندات و عينيات هستند.الهامات وتخيلات نمي توانند منابع معتبري براي کسب اطلاعات باشند.

7) در روش علمي سعي بر اين است که تمام ابعاد يک موضوع مورد پوشش قرار گيرد وبا ديد کلي به موضوع پردازد.

8) در روش علمي نياز به منابع مالي نسبت روش رجوع به بزرگان بيشتر است ونسبت به روش رسانه هاي جمعي نياز به منابع مالي کمتر است.

.......................

raziye lotfi

با اين وجود جواب سوال:روش علمي يا به عبارت دقيقتر روش اثبات تجربي يک پديده به گستره اي از روش هاي نوين اشاره دارد که براي بررسي پديده ها و دست يافتن به دانش باسازي و در هم اميزي دانش هاي پيشين به کار مي رود و بايد بر پايه داده هاي مشاهده پذير صورت گيرد.واز يک رسته بنياد هاي روشن استدلالي استفاده کند.فرق روش علمي با ساير روش ها در اين است که در روش هاي علمي ديگر از داده هاي مشاهده پذير و روش هاي روشن استدلالي استفاده  نميشود و به عنوان منبع اطلاعاتي مهم نمي شود از ان استفاده کرد.مراحل روش علمي:1-پي بردن به مساله.2-جسفجوي پيشينه.3-تدوين فرضيه.4-مشاهده و ازمون فرضيه.5-پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه.

...........................

Mahgol Momeni

1) تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت چيست؟

يکي از ويژگي هايي اساسي اين روش قابل آزمايش بودن است (به معناي قابل تکرار بودن)

تهيه و ارائه گزارش به متخصصين جزو ويژگي هاي روش علمي است.

ويژگي ديگر عينيت و قابل مشاهده بودن است .

 2)مراحل روش علمي را بنويسيد .

مراحل روش علمي

روش علمي يا روش تحقيق علمي فرايند جستجوي منظم براي مشخص کردن يک موقعيت نامعين است. مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است:

پي بردن به مسئله

جستجوي پيشينه

تدوين فرضيه

مشاهده و آزمون فرضيه

پذيرش، رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ملاحظه ي يک وضعيت غير قابل انتظار که براي او مبهم يا ناآشنا جلوه مي کند، برانگيخته مي شود، يا به قول ديويي (1938 ترجمه ي علي شريعتمداري 1369 ص هيجده) با يک موقعيت نامعين روبه رو مي شود. در مرحله ي بعد براي حل مسئله به جستجوي سابقه ي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسئله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره ي آن به دست دهد. در اين مرحله بايد به پيشينه و سوابق امر درباره ي مسئله بپردازد و به انديشه هاي تخصصي و نظريات مربوط رجوع کند. در مرحله ي سوم پژوهشگر به تدوين فرضيه يا سؤال هاي تحقيق مي پردازد. در مرحله ي چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد. بالاخره در مرحله ي آخر با توجه به داده هاي حاصل از مشاهده به سؤال ويژه ي تحقيق پاسخ داده، فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را رد نمي کند و يا اينکه به تعديل فرضيه مي پردازد. 

بايد توجه داشت که پژوهشگر هيچ گاه به اثبات فرضيه نمي پردازد. اين امر بدان جهت است که پژوهشگر با استفاده از شيوه هاي قياس و استقراء و با توجه به داده هايي که به کار مي برد فقط مي تواند فرضيه ي خود را رد کند يا اينکه به طور موقت از رد کردن فرضيه خودداري کند. اين ماهيت آزمون آماري است که آزمون فرضيه پژوهشي بر آن استوار است.

.................................................

چمران منظوري ميرکلارايي‎

بنام خداوند جان و خرد

تفاوت بين روش علمي و ساير روش هاي شناختي چيست ؟و مراحل روش علمي چيست ؟

تفاوت هاي عمده ي روش علمي و روش هاي ديگر اين است که روش علمي قابليت تکرار آزمون پذيري دارد . همچنين قابليت تعميم و مراحل مشخص اين روش آن را از روش هاي ديگر متمايز کرده است . 

بعنوان مثال در روش تجربي علي رغم تمام مزايا که بعنوان يک منبع اطلاعاتي دارد از يک نقص کلي و عمده بنام محدوديت برخوردار است . ميزان و شدت تاثير يک شخص در يک حادثه به ويژگي هاي شخصيتي و فيزولوژيکي او بستگي دارد . در واقع دو نفر انسان از يک واقعيت واحد تجربه هاي متفاوتي کسب مي کنند .

همچنين در طول تاريخ افراد براي يافتن واقعيت به صاحب نظران و بزرگان مراجعه کرده اند . اين عمل بويژه در قرون وسطي ارجحيت داشت . گرچه نظر بزرگان بر منابع اطلاعاتي معتبر استوار است اما هيچگاه نبايد از اين پرسش که اطلاعات اين افراد چگونه حاصل شده است غفلت ورزيد . 

در روش تفکر قالبي اجتماعي افراد پيش قضاوت هايي را براي تحقيق خود در ذهن خود دارند . که اين امر موجب تحريف در روش تحقيق مي شود . 

در روش الهام منبع نامشخص است اما در روش وحي منبع مشخص و معين است . 

در روش رسانه هاي جمعي اطلاعاتي که در رسانه ها ارائه مي گردد منبعي براي روش تحقيق است . گرچه از اين منابع مي توان براي پيشبرد تحقيق بهره برد ، اما تحريف هايي که برخي از رسانه ها روا مي رود نيز مي تواند مسير تحقيق را منحرف سازد . بنابراين پايا ترين و معتبر ترين روش براي تحقيق روش علمي است . 

مراحل روش علمي

مراحل روش علمي از نظر تاکمن در کتابي تحت عنوان نحوه ي اجراي تحقيق پرورشي :

1. تعيين مسئله

2. صورت بندي مسئله

3. تعيين و نامگذاري متغير ها

4. تعاريف عملياتي

5. کنترل و دستکاري متغير ها

6. انتخاب طرح تحقيق

7. تعيين  وساختن روش هاي اندازه گيري و مشاهده

8. ساختن پرسشنامه و برنامه ريزي مصاحبه

9. تجزيه تحليل آماري

     10.تهيه ي گزارش

منبع : دلاور . علي ؛ روش هاي تحقيق در علوم تربيتي ؛ چاپ اول ، مرداد 1368 – انتشارات دانشگاه پيام نور . 

.....................................

saeede taromi

روش علمي ويژگي هايي دارد که آن را از ساير روشهاي علمي متمايز ميکند اين

ويژگي ها عبارتند از :

قابل آزمايش بودن/قابل تکرار بودن/عينيت داشتن/قابل ارايه بودن به متخصصين

مراحل عمده روش علمي به شرح زير است:

1- پي بردن به مسـأله

2-جستجوي پيشينه

3-تدوين فرضيه

4-مشاهده وآزمون فرضيه

5-پذيرش ،رد يا تعديل فرضيه

در مرحله اول پژوهشگر با يک وضعيت مبهم و نا آشنا ونامعين رو به رو مي

شود در مرحله بعد به جستجوي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي را که به

طور بالقوه به بروز مسأله انجاميده است را را حدس زده  يا گمان هاي

بخردانه اي در باره ي آن بدست آورد ،در مرحله ي سوم پژوهشگر به تدوين

سوال هاي تحقيق يا فرضيه

مي پردازد .در مرحله ي چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد و در مرحله

ي آخر با توجه به اطلاعات حاصل از مشاهده به سوال ويژه ي خود پاسخ ميدهدو

فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را مي پذيرد.

....................................................

Mahsa izadi

شناخت چيست:

« انديشه ها، مکاتب، تحقيقات و نظريه هاي مختلف در علوم متعدد همه و همه «تلاش انسان هاست در راه شناخت بهتر جهان هستي، مخصوصاً محيط اجتماعي... مکتبي به وجود مي آيد، پاسخي موقت درخود دارد و سپس با تنگناهايي مواجه مي شود و جاي به مکتبي ديگر مي سپارد و از همين روند، تکامل و بلوغ انديشه ي انساني مايه مي گيرد»(ساروخاني، 1383 ، 13)

انسان از آغاز پيدايي ، در برابر دنياي پيرامون خويش به سوال نشست. از خود پرسيد: «دگرگوني هاي طبيعت چيست و ناشي از کدام عامل يا عوامل است؟ چگونه مي توان طبيعت را مسخّر ساخت و آن را مهار نمود؟ چگونه مي توان بر قوانين طبيعت دست يافت و آن را به ميل و اراده ي خويش دگرگون نمود؟... هيچ چيز سخت تر از ابهام نيست. شناخت، حتي به صورت موقت آرام بخش است و انديشيدن با ذات و سرشت انساني در انطباق است.» (ساروخاني، 1383 ، 14)

 

در ادامه ي مبحث ، دکتر رفيع پور معتقد است که «انسان ها به طور فردي يا جمعي علاقمند به کسب شناخت و اطلاعات جديد هستند. دو انگيزه ي مهم موجب اين علاقه مي شود:

1-نياز و راه حل هاي مناسب براي رفع نياز

2- کنجکاوي 

از زماني که علم و شاخه هاي مختلف آن رشد نمود و سازمان يافت، مهمترين مسأله هر رشته ي علمي يافتن روش هاي مناسب کسب شناخت بود. تا حدي که پيشرفت هر علم به ميزان پيشرفت روش هايش وابسته بود و هست.»(رفيع پور، 1382، 9)

محدوديتهاي شناخت

در هر مرحله ي خاص از تکامل انسان، شناخت با محدوديتهايي مواجه مي شود که نتيجه ي خصلت ضرورتا" محدود تجربيات و و سايل موجود کسب شناخت مي باشد. ليکن انسان با غلبه بر چنين محدوديتهايي به پيش مي رود.که در نتيجه، تجربيات جديد محدوديتهاي تجربيات کهن را زايل مي کنند، فنون جديد و وسايل جديد امکان کسب شناخت نوين را فراهم مي سازند و محدود يتهاي فنون و وسايل کهن کسب شناخت را از ميان بر مي دارند. آنگاه محدوديتهاي تازه اي پديدار مي شوند، ليکن همان گونه که محدوديتهاي کهن مطلق و نهايي نبودند، محدوديتهاي جديد نيز مطلق و نهايي نخواهند بود.

گفتني است ، عليرغم اينکه طي قرون ثابت شده است که شناخت انسان همواره رو به تکامل است ولي در هر مرحله از اين تکامل بوده اند افرادي که فکر کنند اين محدوديتها از ميان رفتني نيستند، و جيزي فراتراز شناخت موجود وجود ندارد. اما  بر عکس، همواره کساني هم بوده اند که دير يا زود اين محدوديتها را از ميان برداشته اند و شناخت انسان را يک يا چندين گام به جلو برده اند.آنها نشان داده اند اگر چه شناخت انسان همواره محدود است ولي با غلبه بر اين محدوديتها مي توان شناخت را ژرفتر و متکامل تر ساخت.

در پايان،ضروري است بر اين نکته تاکيد شود که شناخت داراي خصلت نسبي و تقريبي است و انسان در گذر زمان است که در جهت رشد و تکامل شناخت خود پيش مي رود و هيچگاه تصور نمي شود نياز ما به شناخت از پديده ها روزي به پايان برسد.

ويژگي هاي شيوه هاي شناخت علمي

-  سخن از بزرگان دانش مي رود، اما تنها نام آنان دليل پذيرش نيست. دستاوردي پذيرفته مي شود و جزء مواد دانش جاي مي گيرد که دقيقاً پذيرفتني باشد.

-  شيوه ها و راه هاي پررمزوراز و جادويي در راه کسب فراورده هاي دانش مطرود است. دانشمند مي کوشد تا با استفاده از خرد و حواس خود دنياي خارج را ادراک نمايد.

-  کسب دانش مستلزم احراز روح علمي است، يعني بايد از همه ي خرافه ها، تعصب ها و پيش داوري ها دوري جست و به اصولي چون بي طرفي و دقت پيوست، تا راهي طريق دانش گرديد.هر معلولي را عاملي است که قابل شناخت و دست يافتني است.پس بايد به استمداد از خرد در راه کشف و شناخت آن کوشيد.

-  بايد پذيرفت ناداني هرگز عيب نيست. بلکه اين جهل مرکب است که وحشت انگيز است.آنگاه که انساني نادان، از جهل خود بي خبر باشد و نه تنها راه هاي رهايي از جهل را نشناسد، بلکه خود را هدايت يافته بداند.

تسلط بر خويشتن، مهارسازي ارزش ها، ذهنيت و انتظارات خويش از جمله شرط هاي دستيابي به دروازه هاي شناخت علمي است.» (ساروخاني، 1383 ، 17)

ويژگي ها:

«اين شيوه ها، بر مشاهده، تجربه و آزمايش و ديگر شيوه هاي عيني متکي است. دانش را عبارت از مطالعه ي منتظم و عيني پديده هاي تجربي مي دانند.

دانشمندان را عقيده بر اين است که بين انسان ها و دنياي خارج رابطه اي از طريق حواس برقرار مي شود و شناخت محصول تجربه ي فرد انساني با توجه به دنياي فيزيکي، زيستي و اجتماعي پيرامون اوست.»

تفاوت ها با ساير روش هاي شناخت:

1.اين روش کاملا تجربي  و قابل تکرار است ولي ساير روش ها يا تجربي نيستند و يا قابليت تکرار ندارند....

2.اين روش به خاطر ويژگي هاي بالا قابل استناد است اما ساير روش ها خير...

3.در روش علمي صرفا به ويژگي هاي حس شدني استناد ميشود ولي در روش علمي اينگونه نيست....

4.روش هاي ديگر عموما در پي اثبات هستند اما روش علمي عموما در پي ثبوت...

.................

Shadi Fatoorechi

جواب سوال اول :شاخصه ي اصلي روش علمي تأکيد ان بر تجربه  انتظام  انسجام و دقت مي باشد . بر خلاف فلسفه و عرفان که تجربه عيني در ان جايي ندارد .

روش علمي را مي توانيم به اين صورت تعريف کنيم : وجهي از معرفت است که بر استدلال تجربي استوار بوده و براي دستيابي به قوانين يا روابط پايدار واقعيت در زمينه اي به جمع اوري اطلاعات مي پردازد.يعني مشخص نمودن موضوع و تفکيک صحيح ان از امور وابسته و دقت در انتخاب مسأله مورد نظر و بررسي تجربي ان بر اساس واقعيت هاي عيني از جمله موارد متمايز کننده علم از ساير وجوه معرفت است

.مراحل:

1: برخورد با مسأله. تعريف و تعيين حدود ان 

2:جستجو براي حل مسأله .تجربه مقدماتي يا مطاله ي تجربيات ديگران 

3: فرضيه سازي 

4:تجربه ي وسيع براي تشخيص درستي يا نادرستي فرضيه

5:کشف قانون

6: ساخت نظريه يا نگرش

...........................

Masoumeh Ebrahimi

تکليف اول:

1- تحقيق علمي عبارت است از تلاش کاوشگرانه اي که با آداب خاصي به طور نظام يافته با هدف کشف مجهولي به منظور گسترش قلمرو معرفتي نوع بشر انجام شده و شناخت حاصل از آن مصاديق خارجي داشته باشد. روش تحقيق علمي بر پايه ي آزمايش و تجربه استوار است و در محيط آزمايشگاه و از طريق تجربه و آزمون به نتيجه مي رسد.

براي اينکه نتيجه کار حاصل از يک تحقيق يا پژوهش، يک نتيجه کاملا علمي  باشد، محقق در طول انجام تحقيق بايد دو اصل مهم واقعيت نگري و پرهيز از پيش داوري را رعايت کند.

تحقيق علمي واجد دو شرط اعتبار دروني (کنترل دقيق ، شرطي که مانع تاثير عوامل نامربوط و مزاحم مي شود) و اعتبار بيروني (نمونه گيري صحيح ، شرطي که يافته هاي پژوهشي را قابل بسط و تعميم مي سازد) است.

2- به طور کلي براي انجام دادن تحقيق علمي مي توان 12 مرحله زير را مورد نظر قرار داد:

1 ـ انتخاب موضوع تحقيق(عنوان)

2 ـ بيان مسأله

3 ـ پيشينه ي تحقيق

4 ـ بيان گزاره هاي مسأله(هدف / فرضيه / سؤال ها)

5 ـ مشخص کردن متغيرها

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري

7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و حجم نمونه

8 ـ انتخاب روش تحقيق

9 ـ گردآوري داده ها

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها

11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري

12 ـ تدوين گزارش و اشاعه ي يافته ها

..............................

faeze fateminia

به نام خدا

موضوع تفاوت روش علمي با ساير روشهاي شناخت

روش علمي يک روش منظم است ک از مراحل مختلفي تشکيل شده است

1.احساس مشکل يا مسءله

2.تعيين و تعريف مشکل يا مسءله

3.پيشنهاد راه حل يا راه حل هايي براي مشکل يا مسءله

4.استدلال با روش قياسي در باره نتايج راه حل هاي پيشنهاد شده

5.آزمودن فرضيه

تفاوت روش علمي با روش استقرايي

استفاده از استدلال استقرايي يه صورت انحصاري موجب انباشته شدن اطلاعاتي

ميشود ک اهميت و نقش کمتري در پيشرفت اطلاعات جديد دارد و مسايلي وجود

دارد ک با استفاده از استدلال استقرايي قابل حل نيست.

تفاوت روش علمي و استدلال قياسي

منطق هيچ گاه براي کشف حقيقت کافي نيست زيرا ظرفيت هاي طبيعت به مراتب

بيشتر از ظرفيت هاي بحث و استدلال است.

تفاوت تجربه و روش علمي

تجربه علي رغم تمام مزايايي ک ب عنوان يک منبع اطلاعاتي دارد از يک نقص

کلي و عمده به نام محدوديت برخوردار است. ميزان شدت تاثير يک حادثه در يک

شخص به ويژگي شخصيتي و فيزيولوژيکي بستگي دارد مثلا دو نفر انسان از يک

واقعيت واحد تجربه هاي متفاوتي کسب ميکنند.

................................

Mohammad javad Jamadi

روش علمي يا به عبارت دقيقتر روش اثبات تجربي يک پديده به گستره‌اي از روش‌ها اشاره دارد که براي بررسي پديده‌ها، دست يافتن به دانش نوين، يا بازسازي و درهم آميزي دانش‌هاي پيشين به‌کار مي‌رود. يک روش پژوهشي براي اين‌که علمي به‌شمار آيد بايد بر پايه داده‌هاي مشاهده‌پذير، تجربي و اندازه‌گيري شونده ساخته شده‌باشد و از يک رشته بنيادهاي روشن استدلالي پيروي کند.

به ديگرسخن، در روش دانشورانه، داده‌ها از راه مشاهده و آزمايش گردآوري مي‌شوند، و پس از آن تدوين (فرمول‌بندي) شده و با فرضيه‌هاي موجود سنجيده مي‌شوند.

با اين‌که رويه‌ها در شاخه‌هاي گوناگون بررسي دانشوارانه ناهمساني‌هايي دارند ولي شناسه‌هاي ويژه‌اي وجود دارند که روش دانشوارانه را از روش‌هاي ديگر دانش جدا مي‌کنند. پژوهشگران علمي، براي آشکارنمايي يک پديده انگاره‌هايي را پيش کشيده و سپس پژوهش‌هاي تجربي را براي آزمودن اين انگاره‌ها برنامه ريزي مي‌کنند

«روش علمي» يا «Scientific method» در حقيقت همان روندي است كه در جريان يك تحقيق علمي روي مي‌دهد. محققان و دانشمندان براي حل علمي مسائل و يافتن پاسخ براي پرسش‌هاي خود روش علمي را بكار مي‌برند. روش علمي روشي منطقي و استقرائي است كه مانند پله‌هاي نردبان از چند مرحله‌ي پشت سر هم تشكيل شده است

- طرح يك سوال يا مساله

2- جمع‌آوري اطلاعات (با مطالعه‌ي يافته‌هاي افراد قبلي، آزمايش و مشاهده)

3- فرضيه‌سازي (يعني حدس و گمان زدن درباره‌ي علت پديده)

4- آزمايش فرضيه

5- جمع‌آوري و ثبت و آناليز داده‌ها (يافته‌ها)

6- تفسير داده‌ها، نتيجه‌گيري، نظريه‌سازي (يا نقطه‌ي شروع يك فرضيه‌سازي جديد)

7- تكرار آزمايش تا مطمئن شوند كه نتيجه اتفاقي نبوده است

8- انتشار گزارش

9- بازآزمايي يا آزمايش دوباره كه معمولا توسط دانشمندان ديگر انجام مي‌شود

شناخت

شناخت،عبارت است از جايگزين کردن ناداني( تصورات نادرست) با دانايي(تصورات درست).ما موقعي در مورد چيزي داراي شناخت مي شويم که تصورات ما در مورد آن چيز با واقعيت تطا بق داشته باشد. هر چه تصورات درست ما نسبت به تصورات نادرست بيشتر باشد، شناخت ما ازرشد و تکامل بيشتري برخودار خواهد بود.

البته،اگر ما خودمان بيان کنيم يا باور داشته باشيم که تصورمان در مورد چيزي درست است، اين بدان معني نيست که ما واقعا" در آن مورد داراي شناخت هستيم.مثلا"، برخي از ستاره شناسان مي گويند که در مريخ حيات وجود دارد. شايد چنين باشد، که در اين صورت آن چه آنها مي گويند، درست است.ولي آنها هنوز نمي دانند که حيات در مريخ وجود دارد يا نه، چرا که هنوز شواهد کافي در اين مورد بدست نياورده اند. اين مسئله هنگامي روشن خواهد شد که از راه پيمايش (survey) دقيقا" مشخص شود که آيا در مريخ حيات وجود دارد يا نه.

پس فقط آن گاه ما شناخت به دست مي آوريم که تصوراتمان آن چنان تکامل يابند، که با واقعيت تطابق داشته باشند و از طريق آزمون مورد تاييد واقع شده باشند.در غير اين صورت تصورات ما به صورت فرضيه ها يا اوهام تاييد نشده خواهند بود. لذا، شناخت ما عبارت است از جمع پنداشتها و نظراتي که از طريق آزمون، تطابق آنها با واقعيت ، هر چه بيشتر ثابت شده باشد.تنها ، در اين صورت است که مي توانيم ادعاي شناخت داشته باشيم.

حال، پرسش اين است که آيا مي توانيم خودمان به تنهايي از شناخت برخودار شويم؟ پاسخ خير است. چون شناخت حاصل تجربيات و عمل کل بشريت است که به افراد منتقل مي شود. به عبارت ديگر، اگر چه فردي ممکن است از طريق تجربيات خود مقدار زيادي شناخت به دست بياورد، ولي در واقع، اين شناخت جدا از ديگران حاصل نشده است ، چون اگر آنچه ديگران تا کنون  ياد گرفته اند به وي منتقل نمي شد و او از آنها نمي آموخت، برايش شناخت حاصل نمي گرديد.

به بيان ديگر، ما وقتي به دنيا مي آييم و رشد مي کنيم ، اين جامعه است که شناختي را که طي قرون به دست آورده ، کم کم به ما منتقل مي کند و ما را قادر مي سازد تا نسبت به پديده ها از آگاهي درستي برخودار شويم.و همان طور که براي بشر، شناخت به طور گام به گام در طول تاريخ حاصل شده است، شناخت ما هم در طي حياتمان کم کم تکميل مي شود و تحکيم مي گردد.

روشهاي کسب شناخت

الف – عمل

انسانها وقتي براي کسب معاش و بهبود بخشيدن به رفاه خود کوشيده اند و در جهت استقرار روابط اجتماعي جديد و تکامل يافته تري نسبت به قبل تلاش کرده اند، شناخت آنها از خود و دنياي پيرامونشان پيشرفت کرده است. از اين رو مي توانيم بگوييم هر شناختي که به دست مي آوريم در وهله ي اول ناشي از عمل است، زيرا ما خواص و روابط واقعي چيزها را از طريق عمل متوجه مي شويم. به اين ترتيب، بسياري از شناخت هاي ما حاصل ادراکاتي است که در فعاليت عملي خود به دست آورده ايم و از طريق آزمونهاي مکرر به ما ثابت شده است که اين ادراکات درست هستند.

2- مشاهده

يکي ديگر از راههاي کسب شناخت ، مشاهده است. مشاهده نيز يک نوع فعاليت است ، چون اگر خواهان مشاهد ه ي چيزي هستيم ، مي بايست به نحوي آگاهانه خود را در رابطه با  آن چيز قرار دهيم.هرچه مشاهدات ما متنوع تر باشند، و هر چه اوضاع و احوال و زاويه ي ديد ما که از رهگذر اين مشاهدات انجام مي شوند متفاوت تر باشند، و هرچه دگرگوني ها و ارتباطات پديده هايي که مشاهده مي کنيم ، تفاوت بيشتري داشته باشند، در اين صورت شناخت ما نسبت به آن پديده ها دقيقتر و عميقتر مي شود.

3- مطالعات و شنيده ها

مطالعه و شنيدن تجربيات آزمون شده ي ديگران که ويژگيهاي شناخت آنها را براي ما بيان مي کنند ، روش هاي ديگري هستند که ما را با واسطه به شناخت مي رسانند.

هر چه مطالعات و شنيده هاي ما در حوزه هاي مختلف علوم بيشتر باشد، شناخت ما نسبت به پديده ها متنوع تر و ژرف تر مي شود.

نکته ديگري که بايد مورد توجه قرار دهيم اين است که دستيابي به شناخت هرگز به پايان نمي رسد و نهايي نمي شود و همواره در حال گسترش است يا دست کم مستعد گسترش يافتن است. بنا بر اين هميشه ناقص است. چون همواره کار بيشتري براي انجام شدن، مطلب بيشتري براي يافتن و بنا بر اين چيز بيشتري براي دانستن وجود دارد.اينگونه ما رفته رفته به شناختهاي جديدي مي رسيم که قبلا" آنها را نمي دانستيم و يا راجع به چيزهايي که تا کنون در باره ي آنها اطلاعات کمي داشته ايم ، شناخت بيشتري به دست مي آوريم.که از اين طريق ما همواره مي توانيم چيز بيشتري بدانيم و البته نه همه چيز را.

محدوديتهاي شناخت

در هر مرحله ي خاص از تکامل انسان، شناخت با محدوديتهايي مواجه مي شود که نتيجه ي خصلت ضرورتا" محدود تجربيات و و سايل موجود کسب شناخت مي باشد. ليکن انسان با غلبه بر چنين محدوديتهايي به پيش مي رود.که در نتيجه، تجربيات جديد محدوديتهاي تجربيات کهن را زايل مي کنند، فنون جديد و وسايل جديد امکان کسب شناخت نوين را فراهم مي سازند و محدود يتهاي فنون و وسايل کهن کسب شناخت را از ميان بر مي دارند. آنگاه محدوديتهاي تازه اي پديدار مي شوند، ليکن همان گونه که محدوديتهاي کهن مطلق و نهايي نبودند، محدوديتهاي جديد نيز مطلق و نهايي نخواهند بود.

گفتني است ، عليرغم اينکه طي قرون ثابت شده است که شناخت انسان همواره رو به تکامل است ولي در هر مرحله از اين تکامل بوده اند افرادي که فکر کنند اين محدوديتها از ميان رفتني نيستند، و جيزي فراتراز شناخت موجود وجود ندارد. اما  بر عکس، همواره کساني هم بوده اند که دير يا زود اين محدوديتها را از ميان برداشته اند و شناخت انسان را يک يا چندين گام به جلو برده اند.آنها نشان داده اند اگر چه شناخت انسان همواره محدود است ولي با غلبه بر اين محدوديتها مي توان شناخت را ژرفتر و متکامل تر ساخت.

در پايان،ضروري است بر اين نکته تاکيد شود که شناخت داراي خصلت نسبي و تقريبي است و انسان در گذر زمان است که در جهت رشد و تکامل شناخت خود پيش مي رود و هيچگاه تصور نمي شود نياز ما به شناخت از پديده ها روزي به پايان برسد.

 ..................................

Y Yazdanpanah

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است :

1 ـ پي بردن به مسأله

2 ـ جستجوي پيشينه

3 ـ تدوين فرضيه

4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه

5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ديدن يک وضعيت مبهم، ناآشنا و نامعين روبرو مي شود. در مرحله بعد به جستجوي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسأله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره آن به دست آورد. در مرحله سوم پژوهشگر به تدوين سؤالهاي تحقيق يا فرضيه مي پردازد. در مرحله چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد و در مرحله آخر با توجه به اطلاعات حاصل از مشاهده به سؤوال ويژه ي خود پاسخ مي دهد و فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را مي پذيرد.

به طور کلي براي انجام دادن تحقيق علمي مي توان 12 مرحله زير را مورد نظر قرار داد:

1 ـ انتخاب موضوع تحقيق(عنوان)

2 ـ بيان مسأله

3 ـ پيشينه ي تحقيق

4 ـ بيان گزاره هاي مسأله(هدف / فرضيه / سؤال ها)

5 ـ مشخص کردن متغيرها

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري

7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و حجم نمونه

8 ـ انتخاب روش تحقيق

9 ـ گردآوري داده ها

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها

11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري

12 ـ تدوين گزارش و اشاعه ي يافته ها

1 ) انتخاب عنوان تحقيق : انتخاب عنوان يکي از مراحل اجراي يک پژوهش است که داراي ويژگيهاي مختلفي است. اولين ويژگي موضوع «علاقه پژوهشگر» براي انجام آن است. دومين ويژگي «تازه بودن» موضوع پژوهش است تا از دوباره کاري پرهيز شود. ويژگي سوم «قابل پژوهش بودن» آن است يعني از نظر زمان و مکان قابل اجرا باشد. ويژگي هاي ديگر موضوع عبارتند از : در حد توانايي محقق باشد، داراي اهميت و مرتبط با نيازهاي جامعه باشد. قاعده ي کلي براي عنوان پژوهش اين است که عنوان نه خيلي کلي باشد که قابل پژوهش نباشد و نه خيلي جزئي که ارزش تحقيق نداشته باشد.

عنوان پژوهش بايد به صورت يک عبارت مصدري و بيانگر متغيرهاي اصلي پژوهش باشد.

2 ـ بيان مسأله : بيان مسأله تحقيق حساس ترين و مهم ترين مرحله تحقيق است. در اين مرحله پژوهشگر پس از يک مقدمه که تصوير کلي از مسأله را ارائه مي دهد زمينه ها، وضعيت و موقعيتي که مسأله در آن رخ داده را توصيف مي کند، علل بروز مسأله و زمينه هاي شکل گيري آن را بيان مي کند، ضرورت و اهميت آن را توضيح مي دهد و سؤال يا سؤال هاي اساسي که به دنبال يافتن پاسخ آنهاست را بيان مي نمايد.

3 ـ پيشينه تحقيق : بخشي از هر تحقيق پيدا کردن و خواندن کتاب ها و مجلات، روزنامه ها، اطلاعات رايانه اي و پژوهش هاي مربوط به موضوع تحقيق است. مطالعه پيشينه به نو بودن تحقيق شما و عدم تکرار پژوهش ديگران به شما کمک مي کند.

4 ـ بيان گزاره هاي تحقيق : الف ) اهداف پژوهش : در اين قسمت پژوهشگر تعيين مي کند که به دنبال چه چيزي است. اهداف پژوهش بايستي در راستاي مسأله تحقيق و قابل دسترسي باشند.

ب ) فرضيه هاي تحقيق : فرضيه حدس عالمانه اي است درباره روابط بين دو يا چند متغير که به صورت جمله خبري بيان مي شود و نشان دهنده نتايج مورد انتظار است.

5 ـ مشخص کردن متغيرها : در اين بخش پژوهشگر متغيرهاي اساسي پژوهش را مشخص و تعريف مي نمايد. متغير عبارتست از ويژگي که از فردي به فرد ديگر تغيير مي کند و مقادير مختلفي مي پذيرد و نسبت به افراد و يا اشياء يا فضاها و مکانها و شرايط مختلف اندازه هاي مختلفي مي پذيرد.

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري : براي آزمون يک فرضيه محقق بايد ابزاري را بسازد يا از يک ابزار استاندارد که قبلاً ساخته شده استفاده نمايد تا بتواند اطلاعات لازم را به وسيله آن تهيه نمايد. انواع ابزارهاي پژوهشي عبارتند از : مشاهده، پرسشنامه، چک ليست، مصاحبه و آزمون.

7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و نمونه : جامعه ي آماري عبارتست از مجموعه اي از افراد يا اشياء که داراي حداقل يک صفت مشترک باشند. مثلاً اگر دانش آموزان دوره متوسطه شهر همدان جامعه آماري يک پژوهش باشند، دانش آموز دوره متوسطه بودن در شهر همدان صفت مشترک آنهاست.

زماني که مطالعه کل جامعه در عمل امکان پذير نباشد يا مقرون به صرفه نباشد از جامعه آماري تعدادي به عنوان نمونه انتخاب مي شوند و اطلاعات لازم از گروه نمونه جمع آوري مي شود. سپس به جامعه تعميم داده مي شود.

8 ـ روش تحقيق : پژوهشگر معمولاً در اين مرحله روش تحقيق خود را مشخص و معرفي مي نمايد. اگر داده هاي مورد نياز تحقيق را ملاک دسته بندي انواع روش هاي تحقيق قرار دهيم معمولاً سه روش عمده ي تاريخي، آزمايشي و توصيفي خواهيم داشت.

9 ـ گردآوري داده ها : در اين مرحله پژوهشگر با استفاده از ابزار مناسب، اطلاعات مورد نياز را جمع آوري مي نمايد.

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها : منظور از تلخيص داده ها، تنظيم و تبديل داده ها به صورتي خلاصه تر است که در قالب جداول و نمودارها داده ها خلاصه، طبقه بندي و ارائه مي گردند.

11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري : پژوهشگر براي پاسخگويي به مسأله تدوين شده و يا تصميم گيري در مورد رد يا تأييد فرضيه اي که صورت بندي کرده است داده هاي خود را تجزيه و تحليل نموده و براساس آن نتيجه گيري مي نمايد. هر تحقيقي در نهايت منجر به نتايجي مي شود و لذا کاربرد آن در قسمت پيشنهادها مشخص مي گردد. پس لازم است پس از نتيجه گيري و براساس يافته هاي حاصل از پژوهش خود پيشنهادها را ارائه نماييد.

12 ـ تدوين گزارش و اشاعه يافته ها : تنظيم گزارش تحقيق يکي از مهمترين مراحل هر کار تحقيقي است، چرا که نتيجه تلاش و کار ما را به ديگران معرفي مي کند. منظور از گزارش تحقيق تقسيم بندي و اسکلت بندي گزارش است و شامل بخش هاي زير است :

تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت روش علمي ويژگي هايي دارد که اين روش را از ساير روش ها متمايز مي کند که ويژگي هاي اين روش عبارتند از:

1) در اين روش مسير پژوهش کاملا مشخص است و نتايج آن قابل آزمايش و قابل تکرار است.

2) تهيه گزارش و ارائه گزارش به متخصصين جزو اين روش است.

3) اين روش قابل مشاهده است و و عينيت دارد.

........................

Fateme Kheirkhah

تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت

1 -  تجربه : يکي از منابعي که همگان با آن آشنا هستند و در عمل از آن استفاده مي کنند.

     قسمت اعظم معرفتي که از نسلي به نسل ديگر انتقال يافته حاصل تجربه است

     تجربه از يک نقص کلي و عمده به نام محدوديت برخوردار است    

  محدوديت : ميزان شدت و تاثير يک حادثه در يک شخص به ويژگي هاي شخصيتي و فيزيولوژيکي او                                                                      بستگي دارد.

2 - صاحب نظران : فرد پاسخ مشکلش را از فرد ديگر مي خواهد

بطور کلي اعتماد به صاحب نظران يک منبع دست يافتني به واقعيت است ولي محدوديت هاي زير را دارد:

1 -  اينگونه افراد ممکن است دچار اشتباه شوند.

2 -  گاهي مشاهده مي شود که خود صاحب نظران اختلاف عقيده وجود دارد که نشان دهنده آن است که غالب نظر هاي آنان بر اساس عقايد شخصي است و نه موقعيت ها

3 - استدلال قياسي : انسان با عنايت کليات به جزئيات پي ببرد که داراي فرايند زير است :

- مقدمه کبري

- مقدمه صغري

- نتيجه گيري

نقص ها:

1 - نتيجه يک قياس منطقي هيچگاه نمي تواند از محدوده مقدمه تجاوز کند و در صورتي درست است که مقدمه صحيح باشد.

2 - هرگز نمي توان از آن به عنوان منبعي براي توسعه و توليدات اطلاعات جديد استفاده کرد

4- استدلال استقرايي: مشاهده طبيعت و جمع آوري جزئيات و دست يافتن به يک نتيجه کلي

نتيجه اي که حاصل مي شود 100 % درست است و اطلاعات ناقص منجر به نتيجه گيري درست نمي شود ولي براي رسيدن به يک بينش کلي مناسب است

5 - روش علمي : به فرآيندي اطلاق مي شود که به کمک آن ابتدا فرضيه هايي صورت بندي مي شود (به صورت استقرايي ) سپس با عنايت به اصول استدلال قياسي کاربرد فرضيه مورد بررسي واقع مي شود

در پايان با کمک فرضيه هاي تدوين شده رابطه بين متغير ها پيش بيني مي شود سرانجام فرضيه موردپژوهش به آزمايش گذاشته مي شود تا درستي يا نادرستي آن مشخص مي شود.

مراحل روش علمي:

1 –  احساس مشکل يا مسئله

2 –  تعيين و تعريف مشکل يا مسئله 

3 –  پيشنهاد راه حل يا راه حل هايي براي مشکل يا مسئله (صورت بندي فرضيه)

4 –  استدلال به شيوه قياسي درباره نتايج راه حل هاي پيشنهاد شده

5 –  آزمون فرضيه

........................

hosein mirhoseyni

منابعي که بشردر با ان مشکلات خود را حل کرده شامل 1تجربه 2صاحب خردان3استدلال قياسي 4استدلال استقرايي 5روش علمي

روش علمي ترکيب مهمترين جنبه هاي استدلال استقرايي و قياسي است.در اين روش به کمک مشاهده فرضيه هايي را صورتبندي ميکنيم.روش علمي داراي مراحلي است که عبارتند از 1احساس مشکل2 تعيين و تعريف مشکل 3صورت بندي فرضيه 4استدلال

به شيوه قياسي درباره نتايج راه حل ها 5ازمودن فرضي

   خصوصيات روش علمي 1 قابل تکرار 2 قابل ازمايش 3 قابل تعميم 4 فرايند 5 قابل مشاهده

در روش علمي هيچ محققي ادعاي اثبات فرضيه ندارد زيرا اين کار زماني محقق ميشود که فرضيه به صورت حقيقت محض باشد

محدوديت هاي تجربه 1نسبي بودن 2ضعف در بعضي کشفيات علمي

محدوديت صاحب خردان/غالبا بر اساس عقايد شخصي است نه واقعيتها

در روش استدلال قياسي واقعيت هاي شناخته شده را در کنار هم قرار داده و به نتيجه گيري ميرسيم

استدلال استقرايي جمع اوري جزييات و دست يافتن به يک نتيجه کلي است.

......................................................................

تفاوت روش علمی با سایر روش های شناخت و مراحل روش علمی 1

1.

parisa nahalgar

تفاوت روش علمي با ساير روش هاي هاي شناخت؟

مراحل روش علمي؟

در روش علمي دو اصل اساسي وجود دارد جبر گرايي و مشاهده در جبر گرايي

مفهوم عليت وجود دارد در پس هر رويدادي علتي وجود دارد و نظام مند است

در مفهوم مشاهده مشاهده مستقيم پديده مورد نظر است

همچنين تعميم پذير بودن تکرار پذير بودن وجود دارد. اصل امساک پذير بودن وجود دارد يعني 

با کمترين امکانات به تببين پديده  برسيم.

ازمون پذيري نتايج يعني توانايي استدلال و استنباط نتايج از 

طريق روش هاي اماري و رياضي.اما در ساير روش هاي

شناخت تعميم پذيري ازمون پذيري و همچنين عينيت در نتايج وجود ندارد 

يعني دخالت نظر شخصي وجود دار.د

مراحل روش علمس از نظر جان ديويي:

1)احساس مسئله

2)تعريف مسئله يا مشکل

3)ارائه راه حل هاي پيشنهادي براي مسئله (صورتبندي چند فرضيه)

4)نتيجه گيري به شيوه قياسي در باره راه حل پيشنهادي

5)ازمون فرضيه

منبع:روش تحقيق دکتر دلاور

.....................................................................................................................................

2.

Ali Naderi

تفاوت روش علمي با ساير روشهاي شناخت و مراحل روش علمي:

درابتدا براي تعريف شناخت ميتوان گفت: اصطلاحي کلي است که براي نشان دادن همه جنبه هاي گوناگون دانستن از جمله ادراک، داوري، استدلال، به خاطرآوردن، تفکر و تصور به کار مي رود و به طور سنتي براي معرفي يک وجه تجربه که با تمايل و انفعال فرق دارد به کار برده شده است.

همچنين در تعريف روش علمي بايد گفت که اين شيوه، بر مشاهده، تجربه و آزمايش و ديگر شيوه هاي عيني متکي است. در اين روش دانش را عبارت از مطالعه ي منتظم و عيني پديده هاي تجربي مي دانند.

همچنين روش علمي داراي مراحل زير است:

_پي بردن به مسئله

_جستجوي پيشينه

_تدوين فرضيه

_مشاهده و آزمون فرضيه

_ پذيرش،رد يا تعديل کردن فرضيه

با توجه به تعاريف بالا اگر براي دريافت واقعيت پا به مرحله شناخت منطقي گذاريم،به لفظ ديگر به جنبه ادراکي شناخت تاکيد ورزيم،به شناخت علمي دست ميابيم و با کميت سروکار پيدا ميکنيم حال اگر در مرحله شناخت حسي درنگ کنيم و جنبه عاطفي شناخت را مورد تاکيد قرار دهيم به شناخت هنري ميرسيم.در روشهاي ديگر شناخت که از عينيت و تجربه پذيري فاصله ميگيرند و با روش علمي متفاوتند شناخت انتزاعي است،شناختي که در اثر يک فکر،اصل اخلاقي و يا يک ذهنيت بوجود مي آيد.شناخت انتزاعي مبتني بر معاني مختلفي است که کنشگر نسبت به موضوع يا شي يافته است.روشهاي متفاوت ديگر که به مراتب از مراحل کمتري نسبت به روش علمي برخوردار هستند روش توصيفي و سندي هستند،روشهاي توصيفي شامل فعاليتهايي هستند که براي مشاهده مستقيم نمودها صورت ميگيرند و روشهاي سندي فعاليتهايي هستند که براي مشاهده غير مستقيم نمودها به عمل مي ايند. روشهايي هم هستند که ممکن است با يک يا دو مرحله از روش علمي تداخل مي کنند مانند روش شناخت فيزيکي،اين روش شناختي است که افراد نسبت به اشياء،ابزارها و وسايل پيرامون حاصل ميکنند که فقط با مرحله اول روش شناخت علمي هماهنگ است. همچنين روش تجربي که خود تجربه پذيري از خصوصيات روش علمي است ولي چون در روش تجربي موضوع شناخت به مرحله اندازه گيري نميرسد و فقط تجربه صرف است از همين رو با روش علمي متفاوت است.

................................................................................

3.

Fereshte Salavati

به نام او

روش علمي با ساير روش هاي شناخت تفاوت چنداني ندارد فقط ويژگي هاي روش علمي ؛ ان را ساير روش هاي شناخت متمايز ميکند.

روش علمي معتبر ترين روش دانستن است ؛مزيت عمده اين روش عينيت است.اين روش؛روش شفاف و روشن است به طوريکه در هر زمان و هر مکان و توسط هرکس ميتواند انجام شود و مورد آزمايش قرار گيرد. اين روش به طوري است که ميتواند مورد بحث قرار گيرد.

ويژگي اصلي ديگر اين روش قابل تکرار و مشاهده پذير بودن اين روش است. 

در کل جبرگرايي و اکتشاف پذيري ،عينيت و تکرار ،نتايج مبتني بر داده ها و سوالات تجربي از ويژگي هاي روش علمي محسوب ميشود.

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است :

1 ـ پي بردن به مسأله

2 ـ جستجوي پيشينه

3 ـ تدوين فرضيه

4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه

5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

.................................................................................

4.

metanat Tehrani

به نام او

روش علمي با ساير روش هاي شناخت تفاوت چنداني ندارد فقط ويژگي هاي روش علمي ؛ ان را ساير روش هاي شناخت متمايز ميکند.

روش علمي معتبر ترين روش دانستن است ؛مزيت عمده اين روش عينيت است.اين روش؛روش شفاف و روشن است به طوريکه در هر زمان و هر مکان و توسط هرکس ميتواند انجام شود و مورد آزمايش قرار گيرد. اين روش به طوري است که ميتواند مورد بحث قرار گيرد.

ويژگي اصلي ديگر اين روش قابل تکرار و مشاهده پذير بودن اين روش است. 

در کل جبرگرايي و اکتشاف پذيري ،عينيت و تکرار ،نتايج مبتني بر داده ها و سوالات تجربي از ويژگي هاي روش علمي محسوب ميشود.

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است :

1 ـ پي بردن به مسأله

2 ـ جستجوي پيشينه

3 ـ تدوين فرضيه

4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه

5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

..................................................................................

5.

Psychologist Feyzi

به نام خدا

جواب سوال 1 : باتوجه به نقاط ضعفي که روش استقرايي و روش قياسي داشتند نياز به شيوه ديگري براي پاسخگويي به سوالات بود.دانشمندان براي رسيدن به 1 روش مناسب جنبه هاي مثبت اين 2 روش را باهم ترکيب کردند وبا اضافه کردن شيوه هاي جديد مثل نمونه گيري تصادفي و استفاده از آزمونهاي آماري به روش نويني رسيدند که بدان زوش علمي گويند.در اين روش محقق به کمک مشاهداتش ويا با داشتن پيش فرضهايي از پيشينيان فرضيه هليي ميسازد.سپس اطلاعات لازم را جمع اوري کرده و به ازمون فرضيه ها ميپردازد.ولي در روش قياسي نتيجه گيريها از قياس 2 حکم پذيرفته شده ناشي ميشود.ولي ممکن است براي پاسخگويي به بسياري ازپرسشها هيچ حکمي وجود نداشته ويا حتي محقق در مورد درستي پيش فرضها مردد باشد.در روش قياسي مشاهده و تجربه مطرح نبود.دراين روش اساس مطالعه بر تعقل استدلال ومنطق ارسطويي استوار بود.وروش استقرايي هم کاملا عکس اين روش است.

جواب سوال 2 : 1- شناخت و بيان مسيله- 2 - ساخت فرضيه - 3 – جمع اوري اطلاعات – 4 – تجزيه و تحليل داده ها  - 5 – استنتاج براي تاييد يا رد فرضيه ها

.............................

6.

 Neda Masoudi

تفاوت روش علمي باساير روش هاي شناخت:

هدف عمده ي علم دسترسي به علم نظري يا نظريه پردازي است.  و به توصيف، تبيين،پيش بيني و کنترل پديده ها مي پردازد. 

علم دو فرض بنيادي دارد 1- جبر گرايي و 2- مشاهده

جبرگرايي: علم بر اين باور است که رويدادها نظام يافته اند و قانون مندي علمي درمورد آنها صادق است. بدين معني که در پس هر رويدادي علت يا علت هايي نهفته است.

مشاهده: علم از طريق مشاهده ي مستقيم مي تواند حقايق را کشف کند.

مراحل روش علمي:

مراحل روش علمي از ديد جان ديويي عبارت اند از:

1- احساس مسئله

2- تعريف و تعيين مسئله

3- پيشنهاد راه حل هايي براي مسئله ( صورت بندي چند فرضيه )

4- نتيجه گيري به شيوه ي قياسي در مورد راه حل هاي پيشنهاد شده

5- آزمون فرضيه

..............................................................................................

7.

Nasrin Kargozar

به نام خدا

1.روش علمي با ساير روش هاي شناخت دو تفاوت عمده واساسي دارد:

الف)جبرگرايي:علم بر اين باور است که که رويدادها نظام يافته اند و قانونمندي علمي در مورد آن ها صادق است بدين معني که در پس هر رويدادي علت يا علت هايي نهفته است.در حالي که در ساير روش ها اين جبرگرايي مشهود نيست.

ب)مشاهده:دومين فرض علم اين است که از طريق مشاهده مستقيم مي توان حقايق را کشف کرد و يکي از بنيادي ترين تفاوت هاي ان با ساير روش هاي شناخت است.

2.مراحل روش علمي:

الف)احساس مسئله يا مشکل

ب)تعريف و تعيين مسئله

ج)پيشنهاد راه حل هايي براي مسئله( صورت بندي چند فرضيه)

د)نتيجه گيري به شيوه ي قياسي در مورد راه حل هاي پيشنهاد شده

هـ)ازمون فرضيه

..............................................

8.

Zahra zargham

انواع شناخت

شناخت منظم در تاريخ انسان به دو صورت اصلي نمايان شده است: 

شناخت علمي و شناخت هنري. اين دو شناخت به شناختي ديگر – شناخت فلسفي – مي‌انجامند.

1- شناخت علمي: هركس در زندگي خود به مدد حواس، با محيط روبه رو مي‌شود و با ادراكات پراكنده اي كه از نمودهاي پيرامون خود مي گيرد، مرحلة اول شناخت را طي مي كند و تا اندازه‌اي به شناسايي هستي نائل مي آيد. چنين شناختي كه وسيلة لازم حيات علمي است، ساده و سطحي و جزئي است و جنبة عاطفي نيرومندي دارد. ولي انسان مي‌تواند با طي مرحلة دوم شناخت، ادراكات خود را به صورت مفهوم درآورد و شناخت خود را عمق و وسعت بخشد و به واقعيت نزديك تر كند. چنين شناختي كه سخت مقرون به واقعيت است، علم (science) خوانده مي شود. هدف علم مانند هدف ساير فعاليت‌هاي انساني، غلبه بر واقعيت و تسهيل زندگي انسان است. علم يعني شناخت قوانين واقعيت، انسان را قادر به پيش بيني و تنظيم نقشه مي كند و بر واقعيت چيره مي‌گرداند. چون شناخت واقعيت فقط با تجربه يعني مداخله در واقعيت ميسر مي شود، همة علوم – رياضي و فيزيكي و زيستي و اجتماعي – مبتني بر تجربة دقيق‌اند. در اين صورت، مي‌توان گفت كه علم شناخت واقعيت است از طريق تجربه.

مي‌دانيم كه شناخت انساني در هرمورد دو وجه جدايي ناپذير دارد: وجه ادراكي و وجه عاطفي. وجه ادراكي خبر از محيط مي‌دهد، و وجه عاطفي نمايشگر حالات دروني اورگانيسم است. شناخت علمي به ناگزير شامل هر دو وجه است: ادراك محض نيست، بلكه جنبة عاطفي نيز دارد. با اين وصف، شناخت علمي چون از شناخت حسي دور و برمفاهيم انتزاعي استوار است، از لحاظ عاطفي قوي نيست. عالم مي كوشد تا آن جا كه مي‌تواند، محيط را بر كنار از كيفيات دروني اورگانيسم بسنجد و بشناسد. به عبارت ديگر، علم جنبة كمي واقعيت را مورد تأكيد قرار مي‌دهد. .

2-  شناخت هنري: اگر براي دريافت واقعيت پا به مرحلة شناخت منطقي گذاريم و به لفظ ديگر، برجنبة ادراكي شناخت تأكيد ورزيم، به شناخت علمي دست مي‌يابيم و با كميت سروكار پيدا مي‌كنيم. حال اگر در مرحلة اول شناخت يعني شناخت حسي درنگ كنيم و جنبة عاطفي شناخت را مورد تأكيد قرار دهيم، به شناخت هنري مي‌رسيم . همچنان كه دانشمند با تكيه بر مفاهيم كلي انتزاعي، واقعيت بيروني را تا حد امكان از حالات اورگانيسم انتزاع مي كند و به زباني كمي باز مي گويد، هنرمند، با تكيه بر نگارهاي جزئي ذهني، واقعيت دروني را تا اندازه‌اي از واقعيت بيروني تجريد مي‌كند و به زبان كيفي گزارش مي‌دهد. بنابراين، در كار هنري نظام واقعيت دروني بيش از قوانين واقعيت بيروني مورد توجه است، و بر عكس آن، در كار علمي واقعيت بيروني بيش از واقعيت دروني مورد تأكيد قرار مي‌گيرد.

با اين وصف، هنرمند مانند دانشمند، جوياي شناخت منطبق بر واقعيت است، و همچنان هدفي جز تسخير واقعيت ندارد. شناخت هنري مانند شناخت علمي مستلزم تجربه است، و تجارب هنرمند نيز از زمينة فلسفي او رنگ مي گيرند. در نتيجه مي‌توان هنر را چنين تعريف كرد: نوعي شناخت واقعيت است از طريق تجربه، به اتكاي يك فلسفه با تأكيد بر كيفيت.

نسبت عاطفه به ادراك در همه هنرها يكسان نيست، چنان كه جنبة عاطفي موسيقي از ساير هنرها بيشتر است. اما بي‌گمان هيچ هنري نيست كه يك سره از واقعيت بيروني بيگانه باشد، و نه علمي هست كه از واقعيت دروني هيچ خبري ندهد. حتي موسيقي كه «عاطفي ترين» هنرهاست، خود نسبت به اورگانيسم عاملي بيروني است و ناچار به واقعيت خارجي بستگي دارد. هنر صد در صد عميق يا دروني (Subjective) – اگر اساساً يافت شود – فورمولي است از فعاليتي بدني كه در اندرون اورگانيسم روي مي‌دهد و هرگز بر ما معلوم نمي شود. علم صد در صد خالص يا بيروني (objective) هم – اگر اصلاً ممكن باشد- معادلـه اي است از حركاتي كه متشتت كه به هيچ روي نمي‌تواند مورد گرايش ما قرار گيرد. 

هنر مانند علم، موافق مقتضيات زندگي انسان، تحول مي پذيرد و در هر زماني شناخت جديدي به دست مي‌دهد. اين شناخت جديد نيز به نوبة خود مقتضيات عملي جديدي را ايجاب مي‌كند و به تغيير زندگي اجتماعي مي‌انجامد. هنرمند و دانشمند، هر دو، واقعيت را تغيير مي‌دهند. دانشمند در پرتو واقعيت دروني، واقعيت بيروني راكشف مي كند. هنرمند در ساية واقعيت بيروني، واقعيت دروني را مي‌شناسد. هر دو كاشف حقيقت اند: يكي حقيقت علمي را مي‌جويد، ديگري حقيقت هنري يا زيبايي را خواستار است. 

3- شناخت فلسفي: همة ما در جريان زندگي بر اثر مجموع ادراكات و عواطفي كه مي‌يابيم، داراي بينشي كلي كه شامل همة شناختهــاي ماست، مي‌شويم. ايـــــن بيــــنش كلــــي يا جهــان‌بينــــي (Weltanschauung) را مي‌توان فلسفه خواند. واژة «فلسفه» تحريفي است از كلمة يوناني فيلوسوفي يا (Philosophia) به معني «دانش دوستي». ولي در تاريخ علم، اين كلمه را در معناي مجموع معارف يك فرد يا يك گروه يا يك جامعه يا يك دوره به كار برده اند.

هر انساني – چه بخواهد، چه نخواهد – براي خود جهان بيني يا فلسفه‌اي دارد، و چگونگي فلسفة او بسته به چگونگي شناخت‌هاي او يا بر روي هم بسته به مقتضيات زندگي اوست. چون هر گونه شناختي كمابيش از واقعيت خبر مي‌دهد، فلسفة او بسته به چگونگي شناخت‌هاي او يا بر روي هم بسته به مقتضيات زندگي اوست. چون هر گونه شناختي كمابيش از واقعيت خبر مي دهد، فلسفة هر كس تا اندازه اي حقيقي يا درست است. با اين همه، معمولاً درست ترين فلسفه ها از آن فيلسوفان اند. در تاريخ انسان كساني كه آگاهي‌هاي خود را به دقت سنجيده اند و جهان بيني خويشتن را بر شناخت‌هاي بسيار درست استوار كرده اند، فيلسوف نام گرفته اند. كار فيلسوفان همواره تنظيم و تعميم آگاهي‌هاي علمي و هنري موجود بوده است، با اين تفاوت كه در روزگاران پيشين، فلسفه نه تنها به تعميم يافته‌هاي علوم و هنرها مي پرداخت، بلكه عملاً وظيفة علوم و هنرها را عهده دار بود. فيلسوف هم در رشته هاي متفاوت علم و هنر كار مي‌كرد و نتايج تحقيقات خود را تعميم مي‌داد و فلسفه مي‌ساخت. اما پس از عصر رونسانس اروپا كه دامنة شناخت گسترده شد و تخصص علمي پيش آمد، رفته رفته علوم استقلال يافتند، و از آن پس تنها وظيفة تعميم علوم و هنرها براي فيلسوف به جا ماند، چنان كه امروز برخلاف پيش، فلسفه نه جامع علوم و نه علم العلوم يا فوق علوم است. شناخت فلسفي كنوني آن شناختي است كه از آميختن و عموميت دادن آگاهي هاي علمي و هنري زمان ما به دست مي‌آيد و براي دريافت طبيعت و مقام و مسير جامعة انساني ضرورت دارد.

به طوري كه مي دانيم، هيچ فردي نيست كه فلسفه‌اي نداشته باشد. پس برخلاف پندار عموم، مسئله اين نيست كه آيا داراي فلسفه اي باشيم يا نباشيم؛ مسئله اين است كه تا چه پايه مي‌توانيم فلسفة خود را درست بدانيم و بدان تكيه كنيم. فلسفه مطلوب فلسفه اي است كه از آخرين اكتشافات علوم و هنرهاي زمان ما ناشي شده باشد. فيلسوف اين عصر كاري ندارد جز اين كه به ياري علوم و هنرهاي گوناگون، بينش كلي درستي فراهم آورد و مردم را به تصحيح جهان بيني هاي خود برانگيزد و بدين وسيله موجب بهبود زندگي اجتماعي شود.

شناخت فلسفي چون جامعيت دارد، هم واقعيت دروني و هم واقعيت بيروني را در بر مي‌گيرد. به لفظ ديگر، هم متضمن شناسايي علمي است و هم شامل شناسايي هنري. وجوه كمي و كيفي واقعيت كه در علم و هنر از يك ديگر جدا مي‌شوند، در فلسفه وحدت مي‌يابند. شناختهاي نمودهاي واقعيت – فرد، جامعه، طبيعت – كه به نيروي علم و هنر فراهم مي‌آيند، متشتت و نسبتاً كم دانه هستند. چون اين شناختها به كمك تخيل منطقي، مرتبط و منتظم شوند و تعميم يابند، شناخت فلسفي دست مي‌دهد.

شناخت فلسفي در زندگي انسان اهميت فراوان دارد. زيرا از يك سو، راهنماي عمل انساني است و از سوي ديگر، علم و هنر را رهبري مي كند. هركس موافق فلسفة خود، راه و رسم حيات خود را برمي‌گزيند و به فعاليت مي‌پردازد و هر هنرمند و دانشمندي به تناسب شناسايي فلسفة خود، به جهان مي نگرد و كائنات را تبيين مي‌كند. پس شناسايي فلسفي همچون روشي است كه هم مسير زندگي فرد متعارف را معين مي كند و هم هنرمند و دانشمند را در جستجوي مجهولات و پركردن فواصل معلومات مدد مي دهد.

فلسفه در همان حال كه خود زادة شناختهاي علمي و هنري است، علم وهنر را به پيش مي راند همچنان كه علوم و هنرها به پيش مي روند و به اكتشافات جديدي نائل مي آيند، تعميم هاي جديدي لزوم مي‌يابد و فلسفه هاي نوي فراهم مي‌شود، و فلسفه‌هاي جديد همچنان كه قوام مي‌گيرند، علوم و هنرها را به حوزه هاي ناشناخت تازه اي مي كشاند و موجب اكتشافات نوي مي شوند. پس، هرچه فلسفة خصوصي دانشمند يا هنرمند حقيقي تر باشد، شناخت علمي يا هنري او ژرف تر و بارورتر خواهد بود.

ج) پيوندهاي فلسفه و علم و هنر

فلسفه محصول علم و هنر است. علم شناختي است مبتني بر مفاهيم كلي و داراي جنبه ادراكي قوي. هنر شناختي است مبتني بر نگارهاي جزئي و داراي جنبه عاطفي و قوي. هنر بر خلاف علم، واقعيت دروني را بيش از واقعيت بيروني مورد توجه قرار مي‌دهد. هنر مؤيد علم است، زيرا شناخت عاطفي جديد محرك شناخت ادراكي جديد است. علم پشتيبان هنر است، زيرا شناخت علمي جديد، عواطف تازه‌اي به بار مي‌آورد. اين دو به يك ديگر پيوسته‌اند و با هم پيش مي‌روند، زيرا هر دو به منظور نهائي و احدي، در آغوش جامعه پروده مي‌شوند.

شناخت‌ها گاه با يك ديگر گرد مي‌آيند. مثنوي جلال الدين بلخي و كمدي الهي دان ته شامل عناصري از علم و فلسفه اند، و داستان جنگ و صلح تالس‌توي و خوشه‌هاي خشم استين بك (Steinbeck) جامعه‌شناسي محسوب مي‌شوند. ناصر خسرو قبادياني شاعر و نويسنده و مورخ و فيلسوف است. لئوناردو داوينچي نگارگر و پيكر تراش و معمار و مهندس و كالبد شناس و رياضي‌دان است. بر روي هم در عصر او – عصر رونسانس اروپا – هنر از تخيل علمي سرشار است. در اعصار بعد نيز وضع كمابيش برهمين منوال است.

دانشند و هنرمند، هر دو در جامعه به سر مي‌برند و موافق مقتضيات آن، جهت يابي مي كنند: نيازهاي زمان خود را در مي‌يابند و سپس هر يك در حوزة خود، درصدد كشف وسيلة رفع آن نيازمندي ها بر مي‌آيند. 

دانشمند و هنرمند، هر دوبر ميراث فرهنگي جامعه خود و احياناً جامعه‌هاي ديگر تكيه دارند. اين ميراث شامل سنن علمي و هنري و فلسفي و ديني و فني و جز اين هاست. هر دو مي‌كوشند كه به مدد اين ميراث، راهي به منظور خود بگشايند.

همة عناصر سنن در اختيار دانشمند و هنرمندند. ولي هريك به بعضي از آن عناصر حاجت و نظر دارند. مثلاً دانشمند مي‌تواند بر عناصر ديني و هنري سنن تأكيد نورزد، و هنرمند قادر است كه عناصر علمي سنن را مورد تأكيد قرار ندهد. بر روي هم، بيشتر عناصري كه مورد نظر هنرمند قرار مي گيرد، مربوط به زندگي عمومي هستند، ولي دانشمند بر عناصر تخصصي تكيه مي‌كند. بر اثر برخوردهايي كه دانشمند و هنرمند با ميراث فرهنگي مي‌يابند، گشايشي دست مي‌دهد، راهي براي حصول مقصود آنان پيدا مي شود، انديشه‌اي در ذهن آنان طلوع مي كند.

با آنكه كار دانشمند از لحاظ كلي به كار هنرمند مي‌ماند، انديشه هريك در قالب هايي خاص مي ريزد. دانشمند در قالب‌مفهوم مي انديشد، و هنرمند به وساطت نگار يا تصوير ذهني فكر مي‌كند – و اين مهم‌ترين تفاوت آن دو به شمار مي‌رود. اين تفاوت به تفاوت‌هاي ديگري منجر مي‌شود. مفهوم، انديشه‌اي فشرده است مشتمل بر وجوه مشترك افراد يك نمود، و از اين رو كلي است. تصوير انديشه اي ساده است مشتمل بر يك فرد معين، و از اين رو جزئي است. مفهوم انتزاعي و خشك است و تصوير حسي و عاطفي است. مفهوم همواره كلي است و شامل افراد جزئي. تصوير هميشه جزئي است و مايه و زمينه مفهوم كلي….

هنرمند و دانشمند هر دو براي بيان انديشه خود – تصوير جزئي و مفهوم كلي – از شيوه ها و وسايل صوري‌اي كه در اختيار آنان هستند، سود مي‌جويند. از ميان شيوه ها و وسايل پييشين جامعة خود، برخي را مناسب مي يابند و موافق منظور خود، آن‌ها را دگرگون مي‌كنند وبه اين ترتيب، شيوه ها و وسايل تازه‌اي بر مواريث گذشتگان مي‌افزايند.

دانشمند و هنرمند مي‌كوشند تا با شيوه‌ها و وسايلي كه فراهم مي‌آورند، انديشة خود را با روشن ترين و رساترين صورت نمايش دهند. دانشمند بزرگ طوري مفهوم كلي خود را طرح مي‌كند كه شامل همة موارد جزئي شود، و هنرمند بزرگ تصوير جزئي خود را چنان مي‌پرورد كه نمايندة تام و تمام همة امثال آن باشد. شناخت دانشمند شناخت منطقي است. از اين رو بيان اوهم منطقي است – انتزاعي است، تبييني ا ست. شناخت هنرمند شناختي حسي است. از اين رو بيان او هم حسي است – مردم پسند است، تشريحي است.

مراحل روش علمي 

روش علمي يا روش تحقيق علمي فرايند جستجوي منظم براي مشخص  کردن يک موقعيت نامعين است .مراحل عمده روش علمي به شرح زير است :

1-پي بردن به مسئله  2- جستجوي پيشينه  3-تدوين فرضيه  4-مشاهده و آزمون فرضيه  5-پذيرش ،رد يا تعديل فرضيه 

در مرحله اول پژوهشگر با ملاحظه يک وضعيت غير قابل انتظار که براي  او مبهم جلوه مي کند ،برانگيخته مي شود،يا به قول ديويي با يک موقعيت نا معين روبه رو مي شود ،در مرحله بعد براي حل مسئله به جستجوي سابقه موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسئله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره آن به دست دهد .در اين مرحله بايد به پيشينه و سوابق امر درباره مسئله بپردازد و به انديشه هاي تخصصي و نظريات مربوط رجوع کند .در مرحله سوم پژوهشگر به تدوين فرضيه يا سوال هاي تحقيق مي پردازد .در مرحله چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد .بالاخره در مرحله آخر با توجه به داده هاي حاصل از مشاهده به سوال ويژه تحقيق پاسخ داده ،فرضيه را رد کرده اي يا به طور موقت آن را رد نمي کند و يا اينکه به تعديل فرضيه مي پردازد.

....................................................................................

9.

به نام خدا

تکليف اول:

نام ونام خانوادگي:مجيد خدابنده لو

رشته راهنمايي و مشاوره 

شماره دانشجويي: 9022221113

موضوع:تفاوت روش علمي با ساير روشهاي شناخت و مراحل آن

علم در لغت به معني يقين معرفت و دانش است و درمفهوم کلي خود بر هر نوع آگاهي نسبت به اشيا، پديده ها اطلاق مي شود.   

انسان، براي شناخت جهان از راه هاي گوناگوني بهره گرفته است مذهب، هنر، ادبيات، تاريخ و فلسفه هر يک نمايانگر بخشي از تلاش انسان براي درک خود و جهان پيرامون خويش است در اين            ميان، سهم علوم تجربي در افزايش درک انسان از جهان و بالا بردن توان او در بهره برداري از امکانات بالقوه آن بسيارچشمگير است بدون شک علوم تجربي از زماني کارآمد و پر بازده شدند که روش علمي در آن ها به عنوان يک اصل پذيرفته شد

برخي معتقدند که روش علمي در دوره رنسانس و به وسيله بزرگاني چون گاليله بنيانگذاري شد اما به نظر مي رسد، اين روش به اندازه تاريخ بشر قدمت داشته باشد و تنها در حيطه و محدوده فعاليت و صلاحيت دانشمندان تعريف نمي شود در واقع ما در بسياري از فعاليت هاي روزانه خود از اين روش بهره مي گيريم

 تحقيق نيز يکي از روشهاي شناختي است و باروش علمي تفاوتهايي دارد

« تعريف تحقيق و تفاوت آن با روش علمي »

تعريف تحقيق :

لغت “Research” كه ما آن را تحقيق و پژوهش مي‌دانيم از لغت فرانسوي “Recherchen” به معناي “Search back” گرفته شده. عملي‌ترين قسمت لغت “Search” است كه به معناي جستجوي دانش و نيز ايجاد دانش جديد مي‌باشد .

تحقيق از نظر روش‌شناسي : عبارت است از كاربرد روش‌هاي علمي در حل يك مسئله يا پاسخگويي به يك سوال. "جان بست" معتقد است كه بين اصطلاح تحقيق و روش‌هاي علمي تفاوت وجود دارد و اشاره دارد كه تحقيق داراي فرآيند رسمي‌تر و عميق‌تر در اجراي روش تحليل علمي است . 

در واقع بطور خلاصه مي توان گفت تحقيق مفهوم کلي تر و عميق تر از روش علمي است که عبارت است از جست و جويي که بوسيله روشهاي علمي انجام مي شود و روش علمي بعنوان يک ابزار در خدمت تحقيق است .

يکي ديگر از راه هاي شناخت  روشي است که فلاسفه به کار ميبردند اما تفاوت هاي بين فلسفه وروش علمي وجود دارد  

 براي مثال :

?-علم از چگونه بودن اشيا با استفاده از روش هاي تجربي سخن مي گويد ولي فلسفه از اصل وجود با استفاده از روش و برهان بحث مي کند 

 ?-دايره شناخت علم به معناي خاص محدود ولي دايره شناخت فلسفه وسيع است

 ?-اغلب قوانين علمي کمي شده اند در صورتي که قوانين فلسفي کمي نيستند

 ?-قوانين علمي از راه تجربه ابطال پذيرند اما قوانين فلسفي را از راه تجربه نمي توان ابطال کرد

 علم از فلسفه جهان بيني و چهارچوب فکري مي آموزد-?

هر چند روش علمي، يعني طرح مسأله، فرضيه سازي و انجام آزمايش شيوه معمول دانشمندان به حساب مي آيند، اما به نظر نمي رسد به وسيله آنان وضع شده باشند، بلکه اين شيوه حرکت ذهن،برخواسته از خود ذهن است به عبارت ديگر، ذهن ما چنان تکامل يافته است که به اين شيوه مسائل را حل مي کند.مي توان گفت که همه مردم از اين رو،در فعاليت هاي روزانه خود از روش علمي بهره مي گيرند، بدون آن که حتي نام مراحل آن را بدانند يا آموزش خاصي در اين زمينه ديده باشند

مراحل روش علمي

روش علمي يا روش تحقيق علمي فرايند جستجوي منظم براي مشخص کردن يک موقعيت نامعين است مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است

پي بردن به مسئله-1

      2-جستجوي پيشينه

3-تدوين فرضيه

4-مشاهده و آزمون فرضيه

5-پذيرش، رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ملاحظه ي يک وضعيت غير قابل انتظار که براي او مبهم يا ناآشنا جلوه مي کند، برانگيخته مي شود، يا به قول ديويي با يک موقعيت نامعين روبه رو مي شود در مرحله ي بعد براي حل مسئله به جستجوي سابقه ي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسئله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره ي آن به دست دهد در اين مرحله بايد به پيشينه و سوابق امر درباره ي مسئله بپردازد و به انديشه هاي تخصصي و نظريات مربوط رجوع کند در مرحله ي سوم پژوهشگر به تدوين فرضيه يا سؤال هاي تحقيق مي پردازد در مرحله ي چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد بالاخره در مرحله ي آخر با توجه به داده هاي حاصل از مشاهده به سؤال ويژه ي تحقيق پاسخ داده، فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را رد نمي کند و يا اينکه به تعديل فرضيه مي پردازد 

بايد توجه داشت که پژوهشگر هيچ گاه به اثبات فرضيه نمي پردازد اين امر بدان جهت است که پژوهشگر با استفاده از شيوه هاي قياس و استقراء و با توجه به داده هايي که به کار مي برد فقط مي تواند فرضيه ي خود را رد کند يا اينکه به طور موقت از رد کردن فرضيه خودداري کند اين ماهيت آزمون آماري است که آزمون فرضيه پژوهشي بر آن استوار است

.........................................................................................

10.

nafiseh varesyan

تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت چيست؟ مراحل روش علمي را بنويسيد.  

از آنجا که تقريبا همه انسانها براي يافتن پاسخ سوالها و حل مشکلات خود ناچار به کاوش هستند ، مي توان گفت همه مشغول تحقيق هستند. ولي آنان تشريفات و آداب يک تحقيق علمي و اساسي را رعايت نمي کنند. به علاوه در اين تحقيقات نتايج حاصل شده کاربري فردي دارد و معمولا تکراري است. يعني اينکه در حوزه معرفت شناسي بشر مطلب تازه اي ارائه نمي کند.     

وجه تمايز تحقيقات علمي با ساير انواع تحقيق اين است که واژه تحقيق اطلاق عام دارد و مي توان آن را براي هر نوع فعاليت جستجوگرانه و کاوشگرانه اي که افراد براي پاسخگويي به مساله اي يا کشف مجهولي انجام مي دهند به کار گرفت. اما اصطلاح تحقيق علمي اطلاق خاص دارد و مي توان آن را براي نوع خاصي از فعاليت هاي تحقيقاتي به کار برد. اين تحقيقات مشخصات کلي مخصوص به خود دارند که عبارتند از :                                               

 1.برخوردار بودن از آداب و تشريفات خاص.                                              

2. توسعه قلمرو معرفت.                                                                      

3. شناخت حاصل از نتيجه و تحقيق در بيرون ذهن، واقعيت و ما به ازاي خارجي داشته باشد.  

  تعريف تحقيق علمي : تلاش کاوشگرانه اي که با آداب خاصي به طور نظام يافته با هدف کشف مجهولي به منظور گسترش قلمرو معرفتي نوع بشر انجام شده و شناخت حاصل از آن مصاديق و ما به ازاي خارجي داشته باشد.                                                               

  فرايند تحقيق علمي                                                                                    

فرايند تحقيق علمي شامل پنج مرحله پيوسته است :                                                    

مرحله اول : انتخاب ، تحليل و تبيين مساله تحقيق . محقق مساله را انتخاب مي کند ، نظريه و گفتارهاي کلي درباره آن را از طريق مطالعه سوابق يا مشاهدات اوليه سازمان مي دهد ، متغيرهاي علي يا توصيفي را مشخص مي کند و مدلهاي نظري را طراحي کرده ، فرضيه هاي تحقيق را تدوين مي کند تا نهايتا پس از ارزيابي مجدد هر يک به تبيين آنها بپردازد.            

مرحله دوم : گزينش، طراحي و تشريح روشهاي کار . محقق بايد روش تحقيق، روش انتخاب نمونه ، روشهاي گردآوري اطلاعات و ابزارهاي سنجش، روش استخراج و طبقه بندي ، روش تجزيه و تحليل و استفاده از رايانه و آمار را مورد بررسي قرار داده ، پس از انتخاب روشهاي مناسب اقدام به طراحي و اجرا نمايد.                                                                    

مرحله سوم: گردآوري اطلاعات و داده ها. محقق بر اساس طراحي انجام شده اقدام به انتخاب نمونه و اجراي آزمايشي پرسشنامه ها و ابزار سنجش نموده، پس از اعمال اصلاحات لازم و اطمينان از روايي آنها اقدام به اجراي عمليات نهايي گردآوري اطلاعات مي کند.                  

مرحله چهارم : طبقه بندي و تجزيه و تحليل و تفسير داده ها. در اين مرحله داده ها و اطلاعات کدگزاري ، استخراج و طبقه بندي شده ، شاخصها محاسبه و آزمونهاي آماري مورد نياز انجام مي شود و نتايج به دست آمده مورد تجزيه و تحليل و تفسير قرار مي گيرد تا محقق درباره تاييد يا رد فرضيه هاي خود به داوري بنشيند.                                                                  

مرحله پنجم : تدوين گزارش تحقيق. در اين مرحله مطابق طرح تهيه شده نسبت به تدوين گزارش تحقيق بر اساس الگوي متداول اقدام و پس از ويرايش و تايپ براي انتشار آن در سطح محدود يا وسيع اقدام مي شود.       

.................................................................

11.

mania khavaninzade

شناخت علمي: هركس در زندگي خود به مدد حواس، با محيط روبه رو مي‌شود و با ادراكات پراكنده اي كه از نمودهاي پيرامون خود مي گيرد، مرحلة اول شناخت را طي مي كند و تا اندازه‌اي به شناسايي هستي نائل مي آيد. چنين شناختي كه وسيلة لازم حيات علمي است، ساده و سطحي و جزئي است و جنبة عاطفي نيرومندي دارد. ولي انسان مي‌تواند با طي مرحلة دوم شناخت، ادراكات خود را به صورت مفهوم درآورد و شناخت خود را عمق و وسعت بخشد و به واقعيت نزديك تر كند. چنين شناختي كه سخت مقرون به واقعيت است، علم (science) خوانده مي شود. هدف علم مانند هدف ساير فعاليت‌هاي انساني، غلبه بر واقعيت و تسهيل زندگي انسان است. علم يعني شناخت قوانين واقعيت، انسان را قادر به پيش بيني و تنظيم نقشه مي كند و بر واقعيت چيره مي‌گرداند. چون شناخت واقعيت فقط با تجربه يعني مداخله در واقعيت ميسر مي شود، همة علوم – رياضي و فيزيكي و زيستي و اجتماعي – مبتني بر تجربة دقيق‌اند. در اين صورت، مي‌توان گفت كه علم شناخت واقعيت است از طريق تجربه.

? در اين شك نيست كه تجربة علمي نيازمند تبيين (explanation) است، و بدين سبب، طرز تفكر يا فلسفة عالمان نيز در تجارب آنان دخالت مي ورزد. بنابراين، بايد بگوييم كه علم شناخت واقعيت است از طريق تجربه به اتكاي يك فلسفه.

? مي‌دانيم كه شناخت انساني در هرمورد دو وجه جدايي ناپذير دارد: وجه ادراكي و وجه عاطفي. وجه ادراكي خبر از محيط مي‌دهد، و وجه عاطفي نمايشگر حالات دروني اورگانيسم است. شناخت علمي به ناگزير شامل هر دو وجه است: ادراك محض نيست، بلكه جنبة عاطفي نيز دارد. با اين وصف، شناخت علمي چون از شناخت حسي دور و برمفاهيم انتزاعي استوار است، از لحاظ عاطفي قوي نيست. عالم مي كوشد تا آن جا كه مي‌تواند، محيط را بر كنار از كيفيات دروني اورگانيسم بسنجد و بشناسد. به عبارت ديگر، علم جنبة كمي واقعيت را مورد تأكيد قرار مي‌دهد. بنابراين مي توان در تعريف علم چنين گفت: شناخت واقعيت از طريق تجربه به اتكاي يك فلسفه با تأكيد بر كميت.

? ميان وجه ادراكي و وجه عاطفي شناخت نسبتي برقرار است، و اين نسبت در مورد همة علوم يكسان نيست، چنان كه جنبة ادراكي علوم رياضي از ديگر علوم بيش‌تر است. ولي هيچ علمي نيست كه سراسر بركنار از جنبة عاطفي يعني مستقل از حالات اورگانيسم باشد. حتي علوم رياضي كه «ادراكي ترين» يا انتزاعي ترين علم‌ها به شمار مي روند، فعاليتهايي انساني هستند و البته به حيات دروني يا عاطفي مانيز بستگي دارند.

? علم مانند هر شناخت ديگر در جريان زمان، به تناسب نيازمندي‌هاي انسان دگرگون مي شود و بر اثر افزايش تجارب نسل ها، پيوسته دقت و وسعت بيشتري مي‌يابد. پس علم نوعي شناخت نسبي يا متغير است. اما شناسايي علمي در عمل بر واقعيت منطبق مي‌شود. پس در عين نسبي بودن، حقيقي و معتبر و مطلق است. به بيان ديگر، علم تا آن درجه كه در عمل با واقعيت تطبيق مي‌كند، مطلق است.علم و عمل لازم و ملزوم‌اند. مقتضيات عملي متغير حيات همواره انسان را به شناخت‌هاي جديد مي‌كشانند، و شناخت‌هاي جديد سبب دگرگوني مقتضيات عملي مي‌شوند .

? مراحل شناخت علمي به شرح زير است:

? 1.پي بردن به مسئله

? 2.جستجوي پيشينه

? 3.تدوين فرضيه

? 4.مشاهده و آزمون فرضيه

? 5.پذيرش يا رد و تعديل فرضيه

? در مرحله اول پژوهشگر  با ملاحظه يک وضعيت غير قابل انتظار که براي او مبهم يا نا آشنا جلوه ميکند برانگيخته ميشود يا به قول ديويي با يک موقعيت نا معين روبرو ميشود.

? در مرحله  بعد براي حل مسئله  به جستجوي سابقه  موضوع ميپردازد تا بتواند عواملي که  بطور باالقوه  به بروز مسئله انجاميده  است را حدس زده  يا گمان هاي بخردانه اي درباره ي آن بدست دهد.در اين مرحله بايد به پيشينه و سوابق امر  درباره ي مسئله بپردازد و به انديشه هاي تخصصي و نظريات مربوط رجوع کند.در مرحله سوم پژوهشگر به تدوين فرضيه يا سوال هاي تحقيق ميپردازد.در مرحله چهارم به انجام دادن مشاهده ميپردازد.بالاخره در مرحله آخر با توجه به داده هاي حاصل  از مشاهده به سوال ويژه تحقيق پاسخ داده  فرضيه را رد کرده  يا بطور موقت آنرا رد نميکند و يا اينکه به تعديل فرضيه  ميپردازد. 

.....................................................................................

12.

Roxana Golmohamad

مراحل روش علمي عبارتند از:                                   1.احساس مشکل يا مسأله(تنظيم مساله پژوهش)               2.تعيين وتعريف مشکل يا مساله                                 3.پيشنهاد راه حل(تدوين فرضيه)                                4.استدلال قياسي درباره نتايج وراه حل هاي پيشنهادي        5.آزمودن فرضيه

6.تهيه گزارش پژوهش

تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت چيست؟         روش علمي ترکيبي ازمهم ترين جنبه هاي دو روش قياسي واستقرايي است. در اين روش پژوهشگر به کمک مشاهده هاي خود فرضيه هايي صورت بندي مي کند. سپس اطلاعات لازم را جمع اوري و به ازمون فرضيه مي پردازد .اين روش عصاره روش علمي امروز است و نشانه اخرين مرحله پيشرفت بشر در تکوين دانش است.                      تفاوت روش علمي و استدلال استقرايي در تدوين فرضيه است.بين پژوهش و روش علمي با توجه به عوامل مشترک بين انها تفاوت وجود دارد و ان اين که پژوهش روندي رسمي تر،منظم ترو قويتر از روش علمي است.پژوهش مرحله تخصصي تري از روش شناسي علمي است..           وجه تمايز تحقيقات علمي با ساير انواع تحقيق اين است که واژه تحقيق اطلاق عام دارد و ميتوان ان را براي هر نوع فعاليت جستجو گرانه و کاوشگرانه اي که افراد براي پاسخ گويي به مساله اي يا کشف مجهولي انجام مي دهند،به کار گرفت.اما اصطلاح تحقيق علمي اطلاق خاص دارد و ميتوان ان را براي نوع خاصي از فعاليت هاي تحقيقاتي به کار برد. اين تحقيقات 3 مشخصه دارند: 1. بر خوردار بودن از اداب و تشريفات خاص      2. توسعه قلمرو معرفت    3.شناخت حاصل از نتيجه و تحقيق دربيرون ذهن،واقعيت و ما به اذاي خارجي داشته باشد.              

رکسانه گل محمد

.......................................................................

13.

Shirin Firouzabadi

شاخصه ي اصلي روش علمي تأکيد ان بر تجربه  انتظام  انسجام و دقت مي باشد . بر خلاف فلسفه و عرفان که تجربه عيني در ان جايي ندارد .

روش علمي را مي توانيم به اين صورت تعريف کنيم : وجهي از معرفت است که بر استدلال تجربي استوار بوده و براي دستيابي به قوانين يا روابط پايدار واقعيت در زمينه اي به جمع اوري اطلاعات مي پردازد.يعني مشخص نمودن موضوع و تفکيک صحيح ان از امور وابسته و دقت در انتخاب مسأله مورد نظر و بررسي تجربي ان بر اساس واقعيت هاي عيني از جمله موارد متمايز کننده علم از ساير وجوه معرفت است.

در روش هاي شناختي ديگر که اطلاعات موجود اغلب از طريق سلسله روايات در اختيار مردم قرار مي گيرد اغلب روحيات  عواطف و تعصبات کم و بيش دخالت مي کنند يا گاهي واقعيت به  دليل جهل يا غرض ورزي در پس پرده ها ميماند.

2: 

1: برخورد با مسأله. تعريف و تعيين حدود ان 

2:جستجو براي حل مسأله .تجربه مقدماتي يا مطاله ي تجربيات ديگران 

3: فرضيه سازي 

4:تجربه ي وسيع براي تشخيص درستي يا نادرستي فرضيه

5:کشف قانون

6: ساخت نظريه يا نگرش

........................................................

14.

Mostafa Bavand

سؤال: تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناخت چيست؟ مراحل روش علمي را بنويسيد؟

هدف از تحقيق ، شناخت مجهولات مي باشد . شناخت مجهولات مي تواند از طريق روش هاي مختلف صورت گيرد. اين روش ها براي انسان به شناخت هايي ختم مي شود که نقاط ابهام او را بر طرف مي کند. مسئله ي شناخت يک بحث عمومي در علوم است. تعريف شناخت در عام ترين معنا، درک يک پديده ي بيرون از ذهن ما است که اين «درک» مي توان به يک يا مجموعه اي از ابعاد اين پديده بپردازد. بنابراين هر نوع ايجاد رابطه با يک پديده ي بيروني براي درک آن را «شناخت» مي گوييم. در کلاس درس در مورد راههاي شناخت صحبت شده بود که عبارت بودند از:

1.تفکر قالبي اجتماعي 2.الهام يا وحي 3.رجوع به بزرگان 4.تجربه 5.رسانه هاي جمعي 6. شيوه هاي مبتني بر سير و سلوک و رمز و راز  7. شيوه هاي خردگرايانه  8. شناخت مبتني بر ايمان و باور  9. شناخت مبتني بر فهم متعارف 10. روش هاي قياسي و استقرايي 11.عينيت  12. شناخت مبتني بر علم  

در ادامه به طور جامع تر به انواع روش هاي شناخت، مي پردازيم:

1.تفکر قالبي اجتماعي: 

عقيده قالبي،ريشه‌اي يوناني دارد و به معناي «محكم» و «غيرمتحرك» است و اصطلاحا تصور يا عقيده‌اي است كه شخص يا گروهي بدون تعمق بپذيرد. عقيده قالبي، بيانگر قضاوتي ساده شده، بررسي نشده و گاه نادرست، در باب گروهي ديگر و يا حتي وقايعي چند است.» به تصور قالبي، نگرش كليشه‌اي نيز گفته مي‌شود که ممكن است در يافتن علل دقيق مسائل و واقعيتهاي اجتماعي مشكلاتي بوجود آورد.

بروس كوئن عقيده قالبي را چنين تعريف نموده است: «تصورات قالبي باورهاي تعميم يافته‌اي است كه در مورد برخي از اقليتهاي مذهبي، نژادي و قومي ساخته و پرداخته مي‌شود. اعضاي اين اقليتها، ويژگيهاي شخصيتي و الگوهاي رفتاري خاص و از پيش تعيين شده‌اي از خود نشان مي‌دهند. بنابراين، تصورات قالبي در برابر استدلال مخالف، سخت مقاومت مي‌كند و فردي كه داراي باورهاي قالبي است، همواره دچار تعصب مي‌شود. به همين دليل اين راه شناخت لزوما درست نمي باشد.

2. الهام يا وحي(روش شهودي ):

 شهود يعني ، آگاهي مستقيم و بي واسطه ، کشف و دريافت ناگهاني ، در اين روش ، گاه فرد بدون هيچ گونه علت و يا دليل منطقي ، از طريق حدس و گمان ، اموري را استنباط مي کند . گفته مي شود بعضي از دانشمندان ، برخي از اختراعات و اکتشافات خود را در خواب ديده اند و يا به طور ناگهاني دريافته اند. كسي كه داراي شناخت شهودى است، در نگاه خود حقايقي را مي بيند و با گوش خود كلماتي را مي شنود كه ديگران از ديدن و شنيدن آنها محروم هستند، همان گونه كه ديگران گرماي آتش را احساس مي كنند و يا صداهاي گوناگون را تشخيص مي دهند و صاحبان آن صداها و معاني مربوط به آنها را مي شناسند، كساني كه داراي شناخت شهودي هستند نيز از نگاه به اشياي مختلف و در برخورد با امور متفاوت، مناظر و يا اصوات گوناگوني را ديده و يا مي شنوند كه در آنها شك و ترديد ندارند. 

اولين بار اين گونه از شناخت در حالت خواب نصيب انسان مي شود، رؤياهاي صادقانه كه در آنها حقايق گذشته، حال و يا آينده كه متعلق به فاصله هاي مكاني دور و يا نزديك است مشاهده مي شود، نشانه اي از آن چشم و گوش باطني انسان مي باشند.اين نوع شناخت هم ممکن است درست باشد،ممکن است غلط باشد و فقط به ما ديد و شناختي نسبت به مسأله مي دهد.  

3. شناخت روش مرجع(شناخت مبتني بر اقتدار و حجيت ، استناد به مقام صلاحيت دار) يا رجوع به بزرگان:

 در اين روش ، فرد علاوه بر به کارگيري تجربه هاي خود، به تجربه هاي ديگران نيز رجوع مي کند مانند روحانيون ، پزشکان ، حقوقدانان . به عبارتي مباني اين شناخت عقايد خانواده ها ، گروههاي اجتماعي ، رهبران اجتماعي و مذهبي ، کليسا و گروههاي مرجع است.

4.تجربه: 

يکي از ساده ترين روش هاي حل يک مساله ، استفاده از تجربه شخص است البته محدود بودن عمر انسان مانع از آن است که هر فرد براي افزايش دانش خود نسبت به پديده ها فقط از تجربه شخصي استفاده کند

5.شناخت از طريق رسانه هاي جمعي: 

رسانه ها در نفوذ بر نگرش و ادراک مخاطبان موثر هستند و ميزان اين تاثير گذاري نيز در ميان آحاد جامعه در  نوسان است و هر چه از دانش بيشتري برخوردار باشد،  تاثيرات منفي کمتري را مي پذيرد و بالعکس. رسانه هاي گروهي مي توانند در کشورهاي در حال توسعه افق ها را گسترش دهند و به انتقال فکر کمک کنند و سطح فکر فردي و ملي را بالا ببرند.

6.شيوه هاي مبتني بر سير و سلوک و رمز و راز :

 احراز شناخت از اين طريق ، با اتکا بر نيروهاي برين صورت مي پذيرد . اين دانش معمولا از طريق فرايند کوشش و خطا بدست مي آيد . به عنوان مثال ، پذيرفته ميشود سحر و جادو نه تنها ساحر را داراي قدرت برين مي سازد ، بلکه راههاي اسرار آميزي نيز در راه کسب دانش فرا راه انسان ها قرا مي دهد.

7. شيوه هاي خردگرايانه:

   بر اين اساس آنچه اهميت مي يابد ، منطق و استدلال است . با اين شيوه بسياري مي پذيرند که خداوند انسان ها را به زيور عقل آراسته است . بر طبق آن ، گفته مي شود ، همه انسان ها مي انديشند. سقراط انسان است ، پس سقراط انديشمند است . جمله اول را کبري ، جمله دوم را صغري و جمله نهايي را نتيجه مي خوانيم. 

8. شناخت مبتني بر ايمان و باور : 

اين نوع شناخت مبتني بر اعتقادات و باورهاي متکي بر نگرش هاي فردي و نگرش هاي ديگران است . اين نوع نگرش توسط جامعه نهادينه مي شود .

9. شناخت مبتني بر فهم متعارف: 

يعني شناختي که کانون ذهنيتي تمام انسان هاست . دراين نوع شناخت گذر از وراي معرفت عاميانه است و هر فردي به حکم انسان بودن ناگزير ازآن مي گذرد ؛ و ملاک درستي در معرفت عاميانه قبول عامه و توافق اجتماعي است . مانند چگونگي سکونت و بر طرف کردن نيازها و لوازم زندگي . در اين مرحله انسان به هيچ امري شک نمي کند ، بلکه هر گونه سئوالي را غير منتظره و هراس انگيز مي داند. 

10.روش هاي قياسي و استقرايي :

 در اين روش، محقق از کل به جز گرايش يافته و سعي مي شود از اصل به نتيجه برسد. در روش استقرايي، پژوهشگر از جز به کل و از امور کمتر کلي به امور بيشتر کلي مي رسد .

11.عينيت(مشاهده):

 پديده هاي اجتماعي يا (واقعيات ) وجودي مستقل از ذهن انسان دارد. در واقع شناخت از طريق عينيت ، شناختي است مستقل از ذهن انسان به عنوان شناساگر و اين شناخت قائم به ذات عين است يعني فارغ از ذهن انسان يا وجود انسان، واقعيت وجود دارد.

12. شناخت مبتني بر علم :

  با توجه به نقاط ضعف دو روش قياسي و استقرايي ، دانشمندان براي دست يابي به يک روش مناسب ، جنبه هاي مثبت اين دو روش را با هم ترکيب کردند و با افزودن شيوه هاي جديد مثل نمونه گيري تصادفي و يا استفاده از آزمون هاي آماري به روش نويني رسيدند که به آن «روش علمي » مي گويند . شناخت علمي يعني شناختي که مبتني بر واقعيت بوده و منطبق بر معيارهاي علمي است ، و نقطه اتکاي آن تجربه ، مشاهده و آزمايش ، فرضيه ، نظريه ، تعميم ، قوانين و پيش بيني است . 

ويژگي هاي شناخت علمي: 

? دقيق و منظم بودن : يعني علم آگاهي هاي پراکنده از پديده ها و واقعيت ها نيست به عبارت ديگر هر علمي براي خود و نظام و سيستم دارد .

? شناخت علمي همواره غني تر و فربه تر مي شود : يعني هر علمي به هرسطحي از کشف قوانين پديده ها که برسد ، عرصه قوانين پيشين خود را عميق تر و گسترده تر مي کند .

? تعامل هر علم به معناي بي اعتباري قوانين کشف شده در گذشته نيست بلکه مکمل آن است .

? شناخت علمي ، از طريق روش دقيق و مشخص بدست مي آيد . يعني معلول تصادفي نيست . ( اتفاقي نيست ).

?شناخت علمي هيچ ربطي به گرايش هاي فردي ، طبقه اي ، گروهي ندارد .

«شناخت علمي» مبتني بر «روش»، «هنجارمند» و «تبيين شده» است. بنابراين، شناخت علمي را بايد بتوان به شکل دقيق توضيح داد. براي مثال؛ در يک روستا پدري که بخواهد گياهان را براي فرزندش معرفي کند، محوريت کارش بر محوريت «تجربه» است؛ يعني رابطه ي مستقيم با واقعيت. در حالي که در شناخت علمي، هنگامي که يک «گياه شناس» قصد معرفي يک گياه را داشته باشد، نقطه ي حرکتش نه از تجربه که از «تئوري» است. گياه شناس در ابتدا «نام» گياه را که در خود نوعي تبيين علمي دارد و سيستماتيک است بيان مي کند. بنابراين؛ شناخت علمي از ابتدا با «نظريه» آغاز مي شود. به عبارتي، شناخت علمي يک شناخت متوديک است و به همين دليل هرچه ما از method دور شويم از شناخت علمي نيز فاصله گرفته ايم و اين يک گزاره ي مهم است که شناخت علمي غير روش مند، وجود ندارد. بنابراين علم را نبايد با شناخت يکسان دانست؛ ما مي توانيم از پديده اي شناخت حاصل نماييم بي آنکه اين شناخت، شناخت علمي باشد در حاليکه شناخت علمي لزوما بايد داراي روش باشد. به همين دليل انباشت شناخت، ايجاد علم نمي کند. براي نمونه مي توان به مجموعه ي مردم نگاري هاي تدوين شده در دوره برنامه فرهنگ عامه پيش از انقلاب اشاره کرد که حجيم بودن آنها دليلي بر علمي بودن آنها  نيست و يا کارهاي ديگري هم چون گرد آوري ضرب المثل ها، قصه ها و روايت هاي تاريخي  و غيره ... که به دليل روشن نبودن روش در آنها، به رغم ارزش عمومي شان قابل طبقه بندي به عنوان اثر علمي نيستند. بنابراين؛ گردآوري به خودي خود نه يک روش که يک «فن» است که بايد با فنون ديگر ترکيب شود تا يک روش ساخته شود.

هر پژوهشگر علمي بايد دائما اين سئوال را در ذهن خود مطرح کند که روش من چيست؟ و آن روش را به مخاطب خود اعلام و در عين حال شيوه هاي آزمون اين روش را نيز مطرح کند؛

شيوه هاي آزمون روش:

 روشي صحيح است که بتواند قابليت ابطال پذيري خود را نشان دهد؛ «اصل ابطال پذيري». براي اين که روشي بتواند شرايط ابطال پذيري خود را نشان دهد بايد دقيق باشد، بنابراين هر اندازه که روش دقت کمتري داشته باشد، شرايط ابطال پذيري آن نيز غير دقيق تر خواهد بود. کلي گويي، ميزان ابطال پذيري را کاهش مي دهد و به همين دليل حرف هاي کلي چون قابل نفي کردن نيستند بي ارزش هستند. 

مسئله ي روش شناسي اين است که فرد پژوهشگر بگويد که کار را بر اساس "چه روش هايي" و "چرا"  و براي رسيدن به "چه چيز" انجام داده است و اين امکان را به مخاطب بدهد که کار پژوهشي او را بتواند مورد بررسي قرار دهد. بنابراين مسئله ي بسته روش شناسي بسيار حائز اهميت است.

مراحل روش علمي:

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است :

1 ـ پي بردن به مسأله 2 ـ جستجوي پيشينه 3 ـ تدوين فرضيه 4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه 5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ديدن يک وضعيت مبهم، ناآشنا و نامعين روبرو مي شود. در مرحله بعد به جستجوي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسأله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره آن به دست آورد. در مرحله سوم پژوهشگر به تدوين سؤالهاي تحقيق يا فرضيه مي پردازد. در مرحله چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد و در مرحله آخر با توجه به اطلاعات حاصل از مشاهده به سؤال ويژه ي خود پاسخ مي دهد و فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را مي پذيرد.

به طور کلي براي انجام دادن تحقيق علمي مي توان 12 مرحله زير را مورد نظر قرار داد:

1 ـ انتخاب موضوع تحقيق(عنوان) 2 ـ بيان مسأله 3 ـ پيشينه ي تحقيق 4 ـ بيان گزاره هاي مسأله(هدف / فرضيه / سؤال ها) 5 ـ مشخص کردن متغيرها 6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري 7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و حجم نمونه 8 ـ انتخاب روش تحقيق 9 ـ گردآوري داده ها 10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها 11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري 12 ـ تدوين گزارش و اشاعه ي يافته ها

1 ـ انتخاب عنوان تحقيق :

 انتخاب عنوان يکي از مراحل اجراي يک پژوهش است که داراي ويژگيهاي مختلفي است. اولين ويژگي موضوع «علاقه پژوهشگر» براي انجام آن است. دومين ويژگي «تازه بودن» موضوع پژوهش است تا از دوباره کاري پرهيز شود. ويژگي سوم «قابل پژوهش بودن» آن است يعني از نظر زمان و مکان قابل اجرا باشد. ويژگي هاي ديگر موضوع عبارتند از : در حد توانايي محقق باشد، داراي اهميت و مرتبط با نيازهاي جامعه باشد. قاعده ي کلي براي عنوان پژوهش اين است که عنوان نه خيلي کلي باشد که قابل پژوهش نباشد و نه خيلي جزئي که ارزش تحقيق نداشته باشد.

عنوان پژوهش بايد به صورت يک عبارت مصدري و بيانگر متغيرهاي اصلي پژوهش باشد.

2 ـ بيان مسأله : بيان مسأله تحقيق حساس ترين و مهم ترين مرحله تحقيق است. در اين مرحله پژوهشگر پس از يک مقدمه که تصوير کلي از مسأله را ارائه مي دهد زمينه ها، وضعيت و موقعيتي که مسأله در آن رخ داده را توصيف مي کند، علل بروز مسأله و زمينه هاي شکل گيري آن را بيان مي کند، ضرورت و اهميت آن را توضيح مي دهد و سؤال يا سؤال هاي اساسي که به دنبال يافتن پاسخ آنهاست را بيان مي نمايد.

3 ـ پيشينه تحقيق : بخشي از هر تحقيق پيدا کردن و خواندن کتاب ها و مجلات، روزنامه ها، اطلاعات رايانه اي و پژوهش هاي مربوط به موضوع تحقيق است. مطالعه پيشينه به نو بودن تحقيق شما و عدم تکرار پژوهش ديگران به شما کمک مي کند.

4 ـ بيان گزاره هاي تحقيق : الف ) اهداف پژوهش : در اين قسمت پژوهشگر تعيين مي کند که به دنبال چه چيزي است. اهداف پژوهش بايستي در راستاي مسأله تحقيق و قابل دسترسي باشند.

ب ) فرضيه هاي تحقيق : فرضيه حدس عالمانه اي است درباره روابط بين دو يا چند متغير که به صورت جمله خبري بيان مي شود و نشان دهنده نتايج مورد انتظار است.

5 ـ مشخص کردن متغيرها : در اين بخش پژوهشگر متغيرهاي اساسي پژوهش را مشخص و تعريف مي نمايد. متغير عبارتست از ويژگي که از فردي به فرد ديگر تغيير مي کند و مقادير مختلفي مي پذيرد و نسبت به افراد و يا اشياء يا فضاها و مکانها و شرايط مختلف اندازه هاي مختلفي مي پذيرد.

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري : براي آزمون يک فرضيه محقق بايد ابزاري را بسازد يا از يک ابزار استاندارد که قبلاً ساخته شده استفاده نمايد تا بتواند اطلاعات لازم را به وسيله آن تهيه نمايد. انواع ابزارهاي پژوهشي عبارتند از : مشاهده، پرسشنامه، چک ليست، مصاحبه و آزمون.

7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و نمونه : جامعه ي آماري عبارتست از مجموعه اي از افراد يا اشياء که داراي حداقل يک صفت مشترک باشند. مثلاً اگر دانش آموزان دوره متوسطه شهر همدان جامعه آماري يک پژوهش باشند، دانش آموز دوره متوسطه بودن در شهر همدان صفت مشترک آنهاست.

زماني که مطالعه کل جامعه در عمل امکان پذير نباشد يا مقرون به صرفه نباشد از جامعه آماري تعدادي به عنوان نمونه انتخاب مي شوند و اطلاعات لازم از گروه نمونه جمع آوري مي شود. سپس به جامعه تعميم داده مي شود.

8 ـ روش تحقيق : پژوهشگر معمولاً در اين مرحله روش تحقيق خود را مشخص و معرفي مي نمايد. اگر داده هاي مورد نياز تحقيق را ملاک دسته بندي انواع روش هاي تحقيق قرار دهيم معمولاً سه روش عمده ي تاريخي، آزمايشي و توصيفي خواهيم داشت.

9 ـ گردآوري داده ها : در اين مرحله پژوهشگر با استفاده از ابزار مناسب، اطلاعات مورد نياز را جمع آوري مي نمايد.

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها : منظور از تلخيص داده ها، تنظيم و تبديل داده ها به صورتي خلاصه تر است که در قالب جداول و نمودارها داده ها خلاصه، طبقه بندي و ارائه مي گردند.

11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري : پژوهشگر براي پاسخگويي به مسأله تدوين شده و يا تصميم گيري در مورد رد يا تأييد فرضيه اي که صورت بندي کرده است داده هاي خود را تجزيه و تحليل نموده و براساس آن نتيجه گيري مي نمايد. هر تحقيقي در نهايت منجر به نتايجي مي شود و لذا کاربرد آن در قسمت پيشنهادها مشخص مي گردد. پس لازم است پس از نتيجه گيري و براساس يافته هاي حاصل از پژوهش خود پيشنهادها را ارائه نماييد.

12 ـ تدوين گزارش و اشاعه يافته ها : تنظيم گزارش تحقيق يکي از مهمترين مراحل هر کار تحقيقي است، چرا که نتيجه تلاش و کار ما را به ديگران معرفي مي کند. منظور از گزارش تحقيق تقسيم بندي و اسکلت بندي گزارش است.  

..........................................................................

15.

zahra torkashvand

Reyhaneh Rastegar

Anis Azampour

يک روش علمي هميشه با ساير روشهاي کسب دانش تفاوت دارد زيرا بر واقعيتها استوار است در مطالعه واقعيتها هميشه بايد دو معيار را در نظر گرفت : 

الف) عينيت : در جع آوري اطلاعات محقق بايد اين توان را داشته باشد که از نظرات و احساسات خود جدا شود تا تحليلهايش راه انحراف پيش نگيرند . او بايد واقعيت ها را به همان صورتي که خود را نشان داده و اندازه گيري شده اند گزارش دهد .

ب) دقت: محقق بايد تا آنجا که ممکن است واقعيتها را به طور کامل و دقيق گزارش دهد.

ويژگي هاي روش علمي:

1) پژوهش علمي در دسترس عموم است

2) علم فعاليتي عيني است

3) علم فعاليتي تجحربي است 

4) علم فعاليتي نظام مند و تراکمي است

5) علم فعاليتي پيش بيني کننده است

...........................................................................................

16.

Mahya Moradi

روش علمي يکي از منابع شناخت محسوب ميشود که براي رفع ترديدهايمان ضرورت دارد. در ان روش باورهايمان توسط چيزي غيرانساني ، توسط يک ثبات بيروني يا چيزي که تفکر ما بر آن تاثير دارد ، تعيين ميشود.

ويژگيهاي خاص روش علمي که آن را از ديگر روش هاي شناخت متمايز ميکند عبارت است از:

1.هدفمندي:منظور اين است که پژوهش بر حل مسئله اي معين و تعريف شده متمرکز است نه اين که در پي پاسخ براي مساله اي مبهم باشد .

2.تکرار پذيري

3.تعميم پذيري 

4.دقت و اعتماد(نزديکي به حقيقت)

5.افزايشي بودن 

6.آزمون پذيري

7.صبرطلبي

8.شهامت طلبي

9.مساله مداري

10.نظريه پردازي

11.تخصص طلبي

مراحل روش علمي:

1.جستجو درباره اصل و بنياد رويدادهاي خاص

2.محقق ساختن درستي رويدادهاي خاص

3.کشف واقعيت هاي نو

4.تحليل واقعيتها

5.تفسير درست

6.تجديدنظر در واقعيتها

7.کاوش علمي

8.تثبيت و تحکيم تمام يا بخشي از روابط موجود

9.رسيدن به حقايق قابل تعميم

10.ترکيب و تلفيق واقعيتهاي تثبيت شده

11.بيان تعميمها و قوانين که جنبه جهاني دارند

12.تجديدنظر در قوانين در پرتو واقعيتهاي نوظهور

 

ازکيا مصطفي(1389)،روش هاي کاربردي تحقيق،تهران،شرکت انتشارات کيهان،چاپ دوم

دانشجو:محيا مرادي

.........................................................

17.

vahid Redaei

راه هاي شناخت:

تجربه شخصي : يکي از ساده ترين رو ش هاي حل يک مساله ، استفاده از تجربه شخص است البته محدود بودن عمر انسان مانع از آن است که هر فرد براي افزايش دانش خود نسبت به پديده ها فقط از تجربه شخصي استفاده کند. 

محدوديت هاي روش تجربي:

اولا بخشي از ادراكات هستند كه اصلاً‌ در قلمرو تجربه نيستند ، بلكه صرفاً در قلمرو تجزيه و تحليل است بسياري از آگاهيها قابل تجربه كردن نيست شما اگر اين تابلو را سبز مي بينيد ، براي اثبات اين كه اين تابلو در ديد شما سبز است هيچ راهي جز اين كه مجدداً حس بينايي را به كار ببريد نداريد 

1- ثانياً ،‌ اگر ما با تجربه تأييدي براي درستي تفسير و استنتاج از مشاهده خود به دست آورديم ، لازم نيست فوراً فكر كنيم كه مطلب قطعي است ممكن است صد تجربه مثبت هم داشته باشيم ولي باز مطلب قطعي نباشد قطعيت علوم تجربي معمولاً به صددرصد نميرسد قطعيت نتيجه گيريها از تجربه ، معمولاً به صددرصد نميرسد

2- ثالثاً‌ ، نتايج علوم تجربي اگر هم قطعي شوند و به قطعيت برسند ، لازم نيست كليت و فراگيري جهاني داشته باشند ،‌ بلكه در ميدان خودشان احياناً‌ كليت دارند

2- شناخت روش مرجع : در اين روش ، فرد علاوه بربه کار گيري تجربه هاي خود به تجربه هاي ديگران نيز رجوع مي کند مانند روحانيون ، پزشکان ، حقوقدانان . به عبارتي مباني اين شناخت عقايد خانواده ها ، گروههاي اجتماعي ، رهبران اجتماعي و مذهبي ، کليسا و گروههاي مرجع است.

3- روش شهودي : شهود يعني ، آگاهي مستقيم و بي واسطه ، کشف و دريافت ناگهاني ، در اين روش ، گاه فرد بدون هيچ گونه علت و يا دليل منطقي ، از طريق حدس و گمان ، امور ي را استنباط مي کند . گفته مي شود بعضي از دانشمندان ، برخي از اختراعات و اکتشافات خود را در خواب ديده اند و يا به طور ناگهاني دريافته اند.

4- شناخت مبتني بر ايمان و باور : اين نوع شناخت مبتني بر اعتقادات و باورهاي متکي بر نگرش هاي فردي و نگرش هاي ديگران است . اين نوع نگرش توسط جامعه نهادي مي شود.

5- روش هاي قياسي و استقرايي : در اين روش محقق از کل به جز گرايش يافته و سعي مي شود از اصل به نتيجه برسد. در روش استقرايي پژوهشگر از جز به کل و از امور کمتر کلي به امور بيشتر کلي مي رسد .

6- شناخت مبتني بر علم : با توجه به نقاط ضعف دو روش قياسي و استقرايي ، دانشمندان براي دست يابي به يک روش مناسب ، جنبه هاي مثبت اين دو روش را با هم ترکيب کردند و با افزودن شيوه هاي جديد مثل نمونه گيري تصادفي و يا استفاده از آزمون هاي آماري به روش نويني رسيدند که به آن «روش علمي » مي گويند . شناخت علمي يعني شناختي که مبتني بر واقعيت بوده و منطبق بر معيارهاي علمي است ، و نقطه اتکاي آن تجربه ، مشاهده و آزمايش ، فرضيه ، نظريه ، تعميم ، قوانين و پيش بيني است.

 

روش علمي و مراحل آن :

انسان براي رسيدن به مقصود و حل مشکلات راه حل هاي مختلفي را تجربه مي کند و مناسب ترين راه و روش را انتخاب مي کند. روش عبارت از بکارگيري راه و روش خاصي است که اطلاعات مناسب بيشتري را درباره موضوع مورد مطالعه فراهم مي نمايد.

روش تحقيق علمي يا روش علمي فرايند جستجوي منظم براي مشخص کردن وضعيت يا موقعيت نامعين است.

روش علمي به طول کلي، به فرايندي اطلاق مي‌شود که از طريق آن پژوشگر ابتدا به صورت استقرايي با استفاده از مشاهدات خود فرضيه يا فرضيه‌هايي را صورتبندي مي‌کند سپس با عنايت به اصول استدلال قياسي به کاربرد منطقي فرضيه مي‌پردازد. در نتيجه او قادر است با کمک فرضيه تدوين شده رابطه بين متغيرها را پيش‌بيني کند. چنانچه اين پيش‌بيني با اطلاعات جديد سازگار باشد مجدداً فرضيه مورد پژوهش آزمون مي‌شود تا تأييد يا رد شود.

تفاوت بين روش علمي و استدلال استقرايي در تدوين فرضيه است. در استدلال استقرايي پژوهشگر ابتدا به مشاهده مي‌پردازد و سپس اطلاعات جمع‌آوري شده را سازمان‌بندي مي‌کند. ولي در روش علمي پژوهشگر استدلال مي‌کند که چنانچه فرضيه‌اش تأييد شود چه حادثه‌اي اتفاق خواهد افتاد. سپس با مشاهده منظم به جمع‌آوري اطلاعات جهت رد يا تأييد فرضيه‌اش مي‌پردازد

مراحل عمده ي روش علمي:

1 ـ پي بردن به مسأله

2 ـ جستجوي پيشينه

3 ـ تدوين فرضيه

4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه

5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ملاحظه ي يک وضعيت غير قابل انتظار که براي او مبهم يا ناآشنا جلوه مي کند، برانگيخته مي شود، يا به قول ديويي  با يک موقعيت نامعين روبه رو مي شود.

 در مرحله ي بعد براي حل مسئله به جستجوي سابقه ي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسئله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره ي آن به دست دهد. در اين مرحله بايد به پيشينه و سوابق امر درباره ي مسئله بپردازد و به انديشه هاي تخصصي و نظريات مربوط رجوع کند. 

در مرحله ي سوم پژوهشگر به تدوين فرضيه يا سؤال هاي تحقيق مي پردازد.

منابع فرضيه :

1- تجارب گذشته : محقق با استفاده از تجارب شخصي و مطالعات انجام شده ، در زمينه هاي موضوعات مشابه موضوع تحقيق به ارائه فرضيه مي پردازد.

2- تئوريهاي موجود : بعضي از تحقيق ها بر اساس تئوري هاي موجود تدوين ميشود .

3- خلاقيت محقق : موضوعي که زائيده ذهن محقق باشد.

ملاکهاي تدوين فرضيه :

1- فرضيه بايد به صورت يک جمله خبري – روشن و بدون ابهام بيان شود. 2 – فرضيه بايد قدرت تبيين داشته باشد  3- فرضيه بايد رابطه بين دو يا چند متغير را بيان کند  4- فرضيه بايد قابل آزون باشد  5- فرضيه بايد با اصول کلي دانش موجود و حقايق شناخته شده هماهنگ باشد  6- فرضيه بايد مختصر – گويا – دقيق و بدون ابهام باشد .

انواع فرضيه : 1- فرضيه تحقيق (فرضيه پژوهشي)  2- فرضيه صفر (فرض پوچ )

رد يا تاييد فرضيه : هر گاه فرضييه صفر تاييد شود ، به اين معني است که فرضيه تحقيق که به صورت يک احتمال بيان شده بود ، تاييد نشده است و نشان دهنده آن است که پژوهشگر ، برداشت اشتباهي از شواهد موجود براي تدويين فرضيه داشته است . اما اگر فرضيه صفر رد شود ، به اين معني است که فرضيه تحقيق تاييد شده است و امکان تعميم نتايج پژوهش وجود دارد.

 در مرحله ي چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد.

 بالاخره در مرحله ي آخر با توجه به داده هاي حاصل از مشاهده به سؤال ويژه ي تحقيق پاسخ داده، فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را رد نمي کند و يا اينکه به تعديل فرضيه مي پردازد. 

برگرفته از : کتاب روش تحقيق در علوم رفتاري/ دکتر زهره سرمدي.دکتر عباس بازرگان.دکتر الهه حجازي

.........................................................

Behnam Razmi

بسم الله الرحمن الرحيم

*** تفاوت روش علمي با ساير روش هاي شناختي بر واقعيت بودن آن است .نمونه اي از تفاوت هاي آن:

{1}  عينيت : در جع آوري اطلاعات محقق بايد اين توان را داشته باشد که از نظرات و احساسات خود جدا شود تا تحليلهايش راه انحراف پيش نگيرند . او بايد واقعيت ها را به همان صورتي که خود را نشان داده و اندازه گيري شده اند گزارش دهد .

{2}  دقت: محقق بايد تا آنجا که ممکن است واقعيتها را به طور کامل و دقيق گزارش دهد.

بسم الله الرحمن الرحيم

مقدمه 

از آغاز تاريخ بشر انسان درصدد پي بردن به قاعده و نظم موجود در پديده ها و رويدادهاي جهان اطراف خود بوده است. خداوند حس چراجويي و جستجوگري را در وجود انسانها به وديعه گذاشته است تا به کمک آن بتوانند به سوالات و مجهولاتي که با آنها روبرو هستند پاسخ دهند و درصدد حل آنها برآيند. در اين راستا انسان از زمان تولد نسبت به محيط پيرامون خود کنجکاو بوده و تلاش کرده است که پديده هاي پيچيده و دشوار زندگي خود را حل کند. اين کنجکاوي که يکي از ويژگيهاي فطري انسانهاست دو اثر مفيد بر زندگي دارد : 1 ـ نوعي احساس رضايت مندي و آرامش دروني پس از پاسخ گويي به مجهولات به انسان دست مي دهد که زمينه ي ادامه کنجکاوي را تقويت مي کند.

2 ـ کشف بسياري از پديده هاي مجهول از نتايج حس کنجکاوي و پرسشگري انسان است. طوري که بسياري از تغييرات محيط زندگي انسان ها در گرو رشد و شکوفايي همين ويژگي انسانهاست. هر چه شيوه برآورده کردن حس کنجکاوي منظم تر و دقيق تر باشد احتمال موفقيت نيز بيشتر است.

جهاني که در آن زندگي مي کنيم با پيشرفت و گسترش روز به روز علم و دانش پيوسته دگرگون مي شود. امروزه براي اينکه بتوانيم از امکانات موجود در جامعه بيشتر استفاده کنيم بايد خود را با اين دگرگونيها و تغييرات هماهنگ کنيم. براي دستيابي به اين هماهنگي آشنا شدن با اصول تحقيق و پژوهش يک امر ضروري است.

پزوهش و تحقيق تلاش و کوششي مداوم و پيگير به منظور پرده برداري از مجهولات است و با دقت و موشکفاي به دنبال کشف حقايق از موضوع مورد مطالعه است. لذا انسان را از لغزش ها و خطا ها و زيانهاي ناشي از آگاهيهاي سطحي و دانش هاي خام بر حذر مي دارد. نتيجه تحقيق و پژوهش پيشرفت و تعالي بشر است.

امروزه مي بينيم که دانشمندان در زمينه علوم مختلف، قوانين، اصول و تئوريهاي علمي حيرت انگيزي را تبيين و ارائه داده اند که همه ي اين دستاوردها نتيجه ساليان متمادي تحقيق و بررسي و زحمات شبانه روزي بشر است.

روند تکاملي علم و دانش به ويژه در دهه هاي پاياني قرن حاضر سريع تر و دقيق تر از گذشته بوده است و در يک کلمه انفجار گونه بوده است و بي ترديد مي توان گفت که نقش پژوهش، اساي و زيربنايي بوده است.

روش علمي و مراحل آن 

انسان براي رسيدن به مقصود و حل مشکلات راه حل هاي مختلفي را تجربه مي کند و مناسب ترين راه و روش را انتخاب مي کند. روش عبارت از بکارگيري راه و روش خاصي است که اطلاعات مناسب بيشتري را درباره موضوع مورد مطالعه فراهم مي نمايد.

روش تحقيق علمي يا روش علمي فرايند جستجوي منظم براي مشخص کردن وضعيت يا موقعيت نامعين است(بازرگان و همکاران، 1376).

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است :

1 ـ پي بردن به مسأله

2 ـ جستجوي پيشينه

3 ـ تدوين فرضيه

4 ـ مشاهده و آزمون فرضيه

5 ـ پذيرش رد يا تعديل کردن فرضيه

در مرحله ي اول پژوهشگر با ديدن يک وضعيت مبهم، ناآشنا و نامعين روبرو مي شود. در مرحله بعد به جستجوي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسأله انجاميده است را حدس زده يا گمان هاي بخردانه اي درباره آن به دست آورد. در مرحله سوم پژوهشگر به تدوين سؤالهاي تحقيق يا فرضيه مي پردازد. در مرحله چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد و در مرحله آخر با توجه به اطلاعات حاصل از مشاهده به سؤوال ويژه ي خود پاسخ مي دهد و فرضيه را رد کرده يا به طور موقت آن را مي پذيرد. 

به طور کلي براي انجام دادن تحقيق علمي مي توان 12 مرحله زير را مورد نظر قرار داد:

1 ـ انتخاب موضوع تحقيق(عنوان)

2 ـ بيان مسأله

3 ـ پيشينه ي تحقيق

4 ـ بيان گزاره هاي مسأله(هدف / فرضيه / سؤال ها)

5 ـ مشخص کردن متغيرها

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري

7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و حجم نمونه

8 ـ انتخاب روش تحقيق

9 ـ گردآوري داده ها

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها

11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري

12 ـ تدوين گزارش و اشاعه ي يافته ها

1 ) انتخاب عنوان تحقيق : انتخاب عنوان يکي از مراحل اجراي يک پژوهش است که داراي ويژگيهاي مختلفي است. اولين ويژگي موضوع «علاقه پژوهشگر» براي انجام آن است. دومين ويژگي «تازه بودن» موضوع پژوهش است تا از دوباره کاري پرهيز شود. ويژگي سوم «قابل پژوهش بودن» آن است يعني از نظر زمان و مکان قابل اجرا باشد. ويژگي هاي ديگر موضوع عبارتند از : در حد توانايي محقق باشد، داراي اهميت و مرتبط با نيازهاي جامعه باشد. قاعده ي کلي براي عنوان پژوهش اين است که عنوان نه خيلي کلي باشد که قابل پژوهش نباشد و نه خيلي جزئي که ارزش تحقيق نداشته باشد.

عنوان پژوهش بايد به صورت يک عبارت مصدري و بيانگر متغيرهاي اصلي پژوهش باشد.

2 ـ بيان مسأله : بيان مسأله تحقيق حساس ترين و مهم ترين مرحله تحقيق است. در اين مرحله پژوهشگر پس از يک مقدمه که تصوير کلي از مسأله را ارائه مي دهد زمينه ها، وضعيت و موقعيتي که مسأله در آن رخ داده را توصيف مي کند، علل بروز مسأله و زمينه هاي شکل گيري آن را بيان مي کند، ضرورت و اهميت آن را توضيح مي دهد و سؤال يا سؤال هاي اساسي که به دنبال يافتن پاسخ آنهاست را بيان مي نمايد.

3 ـ پيشينه تحقيق : بخشي از هر تحقيق پيدا کردن و خواندن کتاب ها و مجلات، روزنامه ها، اطلاعات رايانه اي و پژوهش هاي مربوط به موضوع تحقيق است. مطالعه پيشينه به نو بودن تحقيق شما و عدم تکرار پژوهش ديگران به شما کمک مي کند.

4 ـ بيان گزاره هاي تحقيق : الف ) اهداف پژوهش : در اين قسمت پژوهشگر تعيين مي کند که به دنبال چه چيزي است. اهداف پژوهش بايستي در راستاي مسأله تحقيق و قابل دسترسي باشند.

ب ) فرضيه هاي تحقيق : فرضيه حدس عالمانه اي است درباره روابط بين دو يا چند متغير که به صورت جمله خبري بيان مي شود و نشان دهنده نتايج مورد انتظار است. 

5 ـ مشخص کردن متغيرها : در اين بخش پژوهشگر متغيرهاي اساسي پژوهش را مشخص و تعريف مي نمايد. متغير عبارتست از ويژگي که از فردي به فرد ديگر تغيير مي کند و مقادير مختلفي مي پذيرد و نسبت به افراد و يا اشياء يا فضاها و مکانها و شرايط مختلف اندازه هاي مختلفي مي پذيرد.

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري : براي آزمون يک فرضيه محقق بايد ابزاري را بسازد يا از يک ابزار استاندارد که قبلاً ساخته شده استفاده نمايد تا بتواند اطلاعات لازم را به وسيله آن تهيه نمايد. انواع ابزارهاي پژوهشي عبارتند از : مشاهده، پرسشنامه، چک ليست، مصاحبه و آزمون.

7 ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و نمونه : جامعه ي آماري عبارتست از مجموعه اي از افراد يا اشياء که داراي حداقل يک صفت مشترک باشند. مثلاً اگر دانش آموزان دوره متوسطه شهر همدان جامعه آماري يک پژوهش باشند، دانش آموز دوره متوسطه بودن در شهر همدان صفت مشترک آنهاست.

زماني که مطالعه کل جامعه در عمل امکان پذير نباشد يا مقرون به صرفه نباشد از جامعه آماري تعدادي به عنوان نمونه انتخاب مي شوند و اطلاعات لازم از گروه نمونه جمع آوري مي شود. سپس به جامعه تعميم داده مي شود.

8 ـ روش تحقيق : پژوهشگر معمولاً در اين مرحله روش تحقيق خود را مشخص و معرفي مي نمايد. اگر داده هاي مورد نياز تحقيق را ملاک دسته بندي انواع روش هاي تحقيق قرار دهيم معمولاً سه روش عمده ي تاريخي، آزمايشي و توصيفي خواهيم داشت.

9 ـ گردآوري داده ها : در اين مرحله پژوهشگر با استفاده از ابزار مناسب، اطلاعات مورد نياز را جمع آوري مي نمايد.

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها : منظور از تلخيص داده ها، تنظيم و تبديل داده ها به صورتي خلاصه تر است که در قالب جداول و نمودارها داده ها خلاصه، طبقه بندي و ارائه مي گردند.

11 ـ تحليل داده ها و نتيجه گيري : پژوهشگر براي پاسخگويي به مسأله تدوين شده و يا تصميم گيري در مورد رد يا تأييد فرضيه اي که صورت بندي کرده است داده هاي خود را تجزيه و تحليل نموده و براساس آن نتيجه گيري مي نمايد. هر تحقيقي در نهايت منجر به نتايجي مي شود و لذا کاربرد آن در قسمت پيشنهادها مشخص مي گردد. پس لازم است پس از نتيجه گيري و براساس يافته هاي حاصل از پژوهش خود پيشنهادها را ارائه نماييد.

12 ـ تدوين گزارش و اشاعه يافته ها : تنظيم گزارش تحقيق يکي از مهمترين مراحل هر کار تحقيقي است، چرا که نتيجه تلاش و کار ما را به ديگران معرفي مي کند. منظور از گزارش تحقيق تقسيم بندي و اسکلت بندي گزارش است و شامل بخش هاي زير است :

الف ) بخش مقدماتي :

1 ـ جلد و صفحه عنوان که شامل نام شهرستان، ناحيه، مدرسه، موضوع، نام پژوهشگران و سال تحقيق است.

2 ـ چکيده که خلاصه اي از تحقيق انجام شده در چند سطر و حداکثر در يک صفحه ارائه مي شود.

3 ـ صفحه تشکر و سپاس

4 ـ صفحه تقديم

5 ـ فهرست مطالب

6 ـ فهرست جداول

7 ـ فهرست تصاوير و نمودارها

ب ) متن گزارش

قسمت اصلي يک گزارش تحقيقي همين بخش است و پژوهشگر مطالبي که در مطالعات خود جمع آوري کرده يا به دست آورده است را براساس سير منطقي روش علمي تنظيم و گزارش مي کند.

نحوه ذکر منابع

در هر کار پژوهشي از کتب، مجلات، فصلنامه ها و يا کارهاي تحقيقي ديگران استفاده مي شود. لذا ضرورت دارد که منابع مورد استفاده ذکر گردد.

معمولاً الگوي ذکر منبع در پايان گزارش به اين صورت است :

نام خانوادگي مؤلف، نام مؤلف،(سال انتشار)، نام کامل اثر ياکتاب، محل انتشار، نام ناشر.

مثال:

بازرگان، عباس، سرمد، زهره و حجازي، الهه(1376). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران: نشر آگاه. 

......................................................................................

Farzane Farhadi

روش علمي   با ساير روشهاي کسب دانش متفاوت است  زيرا بر واقعيتها استوار است در مطالعه واقعيت ها هميشه بايد دو معيار را در نظر گرفت : 

الف) عينيت : محقق  در جع آوري اطلاعات  بايد اين توان را داشته باشد که از نظرات و احساسات خود جدا شود تا تحليلهايش راه انحراف پيش نگيرند . او بايد واقعيت ها را به همان صورتي که خود را نشان داده و اندازه گيري شده اند گزارش دهد .

ب) دقت: محقق بايد تا آنجا که ممکن است واقعيتها را به طور کامل و دقيق گزارش دهد.

ويژگي هاي روش علمي:

1) پژوهش علمي در دسترس عموم است

2) علم فعاليتي عيني است

3) علم فعاليتي تجحربي است 

4) علم فعاليتي نظام مند و تراکمي است

5) علم فعاليتي پيش بيني کننده است

.......................................................................

Karim Hasanzadeh

جواب فعاليت اول

روش علمي يا به عبارت دقيق تر روش اثبات تجربي يک پديده به گستره اي از روشها اشاره دارد که براي بررسي پديده ها به کار مي رود . يک روش پژوهشي براي آنکه علمي به شمار آيد بايد مشاهده پذير،تجربي وقابل اندازه گيري باشد و از يک رشته بنيادهاي روشن استدلالي پيروي کند .هدف روش علمي جستجوي منظم،منطقي و دقيق يک موقعيت مسئله اي است.در اين فرايند روش هاي  پژوهش نقش اساسي را بر عهده دارند.

گاستون باشلار فيلسوف فرانسوي روش علمي را در چند کلمه خلاصه مي کند: غلبه بر پيش داوري ها ،ساختن از راه تعقل و مقايسه با واقعيتات.از انديشمنداني که در اين راه نقش اساسي بر عهده داشته اند رنه دکارت است.جمله معروف دکارت"من فکر ميکنم پس هستم" و اساس روش علمي را وي پايه گذاري کرد.قرن هفدهم را قرن دکارت ناميده اند وپايه هاي روش علمي شکل گرفت تا در قرن بيستم جان ديويي روش علمي را اجرايي کرد.

مراحل روش علمي: 

1-پي بردن به حل مسئله -2جستجوي پيشينه 3- تدوين فرضيه4-مشاهده و آزمون 

فرضيه 5-پذيرش،رد يا تعديل کردن فرضيه

درمرحله اول پژوهشگر با ملاحظه ي يک وضعيت غير قابل انتظار که براي اومهم يا ناآشنا باشد برانگيخته مي شود يا به قول ديويي با يک موقعيت نا معين روبرو مي شود.

درمرحله دوم به جستجوي سابقه ي موضوع مي پردازد تا بتواند عواملي که به طور بالقوه به بروز مسئله انجاميده است اطلاعات به دست آورد.

در مرحله سوم  به تدوين فرضيه مي پردازد.

درمرحله چهارم به انجام دادن مشاهده مي پردازد.

درمرحله پنجم با توجه به داده هاي حاصل ازمشاهده به سوال ويژه ي تحقيق پاسخ داده فرضيه را رد کرده ويا به طور موقت آن را رد نمي کند ويا اينکه به تعديل فرضيه مي پردازد.

تفاوت روش علمي با ساير روشهاي شناخت:

در اين قسمت به چند نمونه از آنها اشاره ميکنيم.

الف)کليشه يا تفکر قالبي:

عبارت است از به يک نظر از پيش تشکيل شده در ذهن جمعي گروههايي از جامعه اشاره دارد که مانع قضاوت و شناخت منطق افراد نسبت به ديگران شده و ويژگي هاي خاصي را به تمام اعضاي يک گروه ديگر يا مجموعه اي متفاوت نسبت مي دهد.اين امر سبب مي شود افراد بر پايه ي اطلاعاتي ناچيز و تصورهاي کليشه اي خود که غالبا بر گرفته از جامعه و يا رسانه ها است،بدون آن که شناخت کافي از ديگران داشته باشند نسبت به آنها قضاوت کنند.

ب)وحي يا الهام:

وحي در لغت به هر نوع القاي آگاهي نظير اشاره، آواز،الهام،رويا،وسوسه و... اطلاق مي شود.در اصطلاح مفسران قرآني وحي ارتباط معنوي است که براي پيامبران الهي جهت دريافت پيام آسماني از راه اتصال به غيب برقرار مي شود.وحي     برپيامبران دو گونه است:القا در قلب،يعني شيوه الهام يا روياهاي صادقانه- سخن گفتن ازآن سوي حجاب الهي با فرستادن جبرئيل.

ج)رسانه هاي گروهي:

عبارتست ازمجموعه اي از وسايل ارتباطي که عموما ارتباطي يکسويه را دنبال مي کنند.رسانه هاي ديداري وشنيداري مثل تلويزيون وراديو از جمله مهمترين رسانه هاي گروهي هستند از سوي ديگر رسانه هاي گروهي چاپي نيز دسته ديگري از رسانه هاي گروهي هستند که بنا به گفته جان لاک انگليسي همچنان جايگاه خود را به عنوان رکن چهارم دموکراسي حفظ کرده اند.امروزه با گسترش استفاده روزافزون از اينترنت رسانه هاي برآمده از فضاي اينترنت جايگاه ويژه اي دارند که امکان تعامل مخاطب را فراهم مي کنند.

منابع:

-1روش هاي پژوهش آميخته از دکترسياوش شوريي

-2منبع درسنامه علوم قرآني ازحسين جوان آراسته

....................................................................

Mahsa Zafari

سوال 1:

مراحل عمده ي روش علمي به شرح زير است

1 ) انتخاب عنوان تحقيق : انتخاب عنوان يکي از مراحل اجراي يک پژوهش است که داراي ويژگيهاي مختلفي است. اولين ويژگي موضوع «علاقه پژوهشگر» براي انجام آن است. دومين ويژگي «تازه بودن» موضوع پژوهش است تا از دوباره کاري پرهيز شود. ويژگي سوم «قابل پژوهش بودن» آن است يعني از نظر زمان و مکان قابل اجرا باشد. ويژگي هاي ديگر موضوع عبارتند از : در حد توانايي محقق باشد، داراي اهميت و مرتبط با نيازهاي جامعه باشد. قاعده ي کلي براي عنوان پژوهش اين است که عنوان نه خيلي کلي باشد که قابل پژوهش نباشد و نه خيلي جزئي که ارزش تحقيق نداشته باشد.

عنوان پژوهش بايد به صورت يک عبارت مصدري و بيانگر متغيرهاي اصلي پژوهش باشد.

2ـ بيان مسأله : بيان مسأله تحقيق حساس ترين و مهم ترين مرحله تحقيق است. در اين مرحله پژوهشگر پس از يک مقدمه که تصوير کلي از مسأله را ارائه مي دهد زمينه ها، وضعيت و موقعيتي که مسأله در آن رخ داده را توصيف مي کند، علل بروز مسأله و زمينه هاي شکل گيري آن را بيان مي کند، ضرورت و اهميت آن را توضيح مي دهد و سؤال يا سؤال هاي اساسي که به دنبال يافتن پاسخ آنهاست را بيان مي نمايد.

3ـ پيشينه تحقيق : بخشي از هر تحقيق پيدا کردن و خواندن کتاب ها و مجلات، روزنامه ها، اطلاعات رايانه اي و پژوهش هاي مربوط به موضوع تحقيق است. مطالعه پيشينه به نو بودن تحقيق شما و عدم تکرار پژوهش ديگران به شما کمک مي کند.

4ـ بيان گزاره هاي تحقيق : الف ) اهداف پژوهش : در اين قسمت پژوهشگر تعيين مي کند که به دنبال چه چيزي است. اهداف پژوهش بايستي در راستاي مسأله تحقيق و قابل دسترسي باشند.

ب ) فرضيه هاي تحقيق : فرضيه حدس عالمانه اي است درباره روابط بين دو يا چند متغير که به صورت جمله خبري بيان مي شود و نشان دهنده نتايج مورد انتظار است.

5ـ مشخص کردن متغيرها : در اين بخش پژوهشگر متغيرهاي اساسي پژوهش را مشخص و تعريف مي نمايد. متغير عبارتست از ويژگي که از فردي به فرد ديگر تغيير مي کند و مقادير مختلفي مي پذيرد و نسبت به افراد و يا اشياء يا فضاها و مکانها و شرايط مختلف اندازه هاي مختلفي مي پذيرد.

6 ـ تعيين ابزار اندازه گيري : براي آزمون يک فرضيه محقق بايد ابزاري را بسازد يا از يک ابزار استاندارد که قبلاً ساخته شده استفاده نمايد تا بتواند اطلاعات لازم را به وسيله آن تهيه نمايد. انواع ابزارهاي پژوهشي عبارتند از : مشاهده، پرسشنامه، چک ليست، مصاحبه و آزمون.

7ـ مشخص کردن جامعه ي مورد بررسي و نمونه : جامعه ي آماري عبارتست از مجموعه اي از افراد يا اشياء که داراي حداقل يک صفت مشترک باشند. مثلاً اگر دانش آموزان دوره متوسطه شهر همدان جامعه آماري يک پژوهش باشند، دانش آموز دوره متوسطه بودن در شهر همدان صفت مشترک آنهاست.

زماني که مطالعه کل جامعه در عمل امکان پذير نباشد يا مقرون به صرفه نباشد از جامعه آماري تعدادي به عنوان نمونه انتخاب مي شوند و اطلاعات لازم از گروه نمونه جمع آوري مي شود. سپس به جامعه تعميم داده مي شود.

8 ـ روش تحقيق : پژوهشگر معمولاً در اين مرحله روش تحقيق خود را مشخص و معرفي مي نمايد. اگر داده هاي مورد نياز تحقيق را ملاک دسته بندي انواع روش هاي تحقيق قرار دهيم معمولاً سه روش عمده ي تاريخي، آزمايشي و توصيفي خواهيم داشت.

9 ـ گردآوري داده ها : در اين مرحله پژوهشگر با استفاده از ابزار مناسب، اطلاعات مورد نياز را جمع آوري مي نمايد.

10 ـ تنظيم و تلخيص داده ها : منظور از تلخيص داده ها، تنظيم و تبديل داده ها به صورتي خلاصه تر است که در قالب جداول و نمودارها داده ها خلاصه، طبقه بندي و ارائه مي گردند.

 

سوال 2:

روش علمي با اساير روش ها از لحاظ ارزشيابي فرق چنداني ندارد ولي ويژگي هايي دارد که اين روش را از ساير روش ها متمايز مي کند که ويژگي هاي اين روش عبارتند از:

1) در اين روش مسير پژوهش کاملا مشخص است و نتايج آن قابل آزمايش و قابل تکرار است.

2) تهيه گزارش و ارائه گزارش به متخصصين جزو اين روش است.

3) اين روش قابل مشاهده است و و عينيت دارد.

..................................................................

Mahshid Biglarpour

پاسخ تکليف اول

روش علمي يکي از روش هاي شناخت است.اين روش،به عنوان روشي معتبر در روش

تحقيق استفاده ميشود.از لحاظ ارزشيابي تفاوتي با ساير روش هاي شناخت ندارد ولي

داراي ويژگي هايي است که اين روش را از روش هاي ديگر شناخت متمايز ميکند.از

جمله اين ويژگي ها: قابل آزمايش بودن،مشاهده پذيربودن و قابل اثبات شدن)ارايه

گزارش به متخصصين( ميباشد.

مراحل روش علمي به ترتيب زير ميباشد:

1.انتخاب موضوع

2.شناسايي منابع

3.تدوين طرح تحقيق

4.جمع آوري اطلاعات

5.دسته بندي،تحليل و پردازش اطلاعات

6.جمع بندي و نتيجه گيري

7.تدوين گزارش تحقيق

............................................................

روش تحقيق

آشنایی با روش تحقیق و کتب آموزشی آن

روش تحقیق

این عنوان برای همه شما آشناست. یکی از دروس دانشگاهی هم با همین عنوان است. تحقیق بدون آشنایی با روش‌های آن کاری دشوار است. تحقیق خمیرمایه اصلی علم است. پیشرفت و توسعه تنها در سایه تحقیق میسر است. در لغت تحقیق را به معنای پیدا کردن، یافتن یاجستجوی حقیقت، حقیقت‌پژوهی و صحت بخشیدن به ادعا می‌دانند و در تعریف آن نیز گفته شده‌است: تحقیق (به روش علمی) مجموعه مقررات و قواعدی است که چگونگی جستجو برای یافتن حقایق مربوط به یک موضوع را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر تحقیق عملی منظم است که در نتیجه آن پاسخ‌هائی برای سوالات مندرج در موضوع تحقیق بدست خواهدآمد.

تحقیق در همه علوم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است ولی در مدیریت و بطورکلی علوم انسانی و موضوعات و مسائلی که با انسان سروکار دارد به دلیل انتزاعی بودن آن از حساسیت بیشتری برخوردار است.

تحقیق و مشکل همیشه با یکدیگر رابطه‌ای دوسویه دارند. وجود مشکل منجر به تحقیق برای رفع آن می شود و از سوی دیگر تحقیق صورت می‌گیرد تا مشکل بطور مشخص شناسایی و حل گردد. جان‌دیوئی می‌گوید:" اولین مرحله تحقیق احساس وجود یک مشکل است؛ به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع یا مشکلی روبرو گردیده‌است که در حل آن ابهام یا تردید دارد و نمی‌تواند در مقابل آن ساکت بماند."

مسأله یا مشکل پدیده‌ای است غیرعادی ، که در روند کار سیستم وجود دارد و چون اخلال و بی‌نظمی ایجاد می‌کند سبب افت یا کاهش کمی و کیفی جریان کارها و بازده سیستم می‌گردد بعبارت دیگر شکاف بین وضعیت موجود و آنچه باید باشد مشکل نام دارد.

پس تحقیق و مشکل همزاد و همراه یکدیگرند. برای شروع کار، مشکل باید بصورت یک پرسش علمی و صحیح مطرح شود و تحقیق می‌تواند بسته به موضوع بنیادی یا کاربردی باشد.

در تحقیق معمولا یک یا چند فرضیه مطرح می‌شود. فرضیه حدسی است علمی که محقق برای نتیجه تحقیق خود می‌زند. فرضیه نشان می‌دهد که چرا یک یا چند عامل، عوامل دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به عبارت دیگر فرضیه را راه حل پیشنهادی محقق برای مسئله تحقیق و یا نتیجه تحقیق دانسته‌اند.

توجه شود که محقق صرفا" قصد آزمایش فرضیه را دارد نه اثبات آن. در هنگام بیان فرضیه محقق به بررسی روابط بین متغیرها می‌پردازد. به طور متداول این بیان به سه شکل صورت خواهد گرفت: بررسی رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر 

بررسی همبستگی و شدت آن بین دو یا چند متغیر 

بررسی و مقایسه میزان تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر دیگر.

متغیرها ، عامل یا عواملی هستند که مورد اندازه‌گیری یا سنجش قرار می‌گیرند، متغیر قابل اندازه‌گیری بوده و می تواند مقادیر مختلفی بپذیرد.متغیرها به دو نوع وابسته و مستقل تعریف می‌شوند ضمن اینکه می‌توانند کمی یا کیفی باشند.

بطور کلی هر تحقیق ، بایستی دارای چهار خصوصیت عمده باشد: الف- اعتبار یا پایایی Reliability ب- روایی یا صحت Validity ج- سودمندی و کاربرد داشتن Utilityبطوری که یافته‌های تحقیق موجب ارزش افزوده گردد. د- رعایت انصاف و بی‌طرفی Fairness.

پایایی: مقیاسی است برای اندازه‌گیری درجه اعتماد و ثبات در سنجش موضوع مورد بحث. به‌عنوان مثال برای اندازه‌گیری قد یک انسان بالغ (بافرض ثابت بودن قد)، استفاده از خط‌کش یا مترآهنی، نسبت به اندازه‌گیری توسط کش، بسیار قابل اطمینان‌تر است. لذا آزمون‌هایی که از آنها برای انجام تحقیق استفاده می‌شود، باید در هر بار استفاده نتایج یکسان و قابل اعتمادی داشته‌باشد.

روایی: به صرف اینکه تحقیق، پایایی وجود دارد، نمی‌توان مطمئن‌بود که دارای روایی نیز هست. یک آزمون در تحقیق هنگامی دارای روایی است که بتواند چیزی که قصد سنجیدنش را دارد، به‌درستی بسنجد. بنابراین روایی عبارت است از توانایی در سنجشِ درستِ چیزی که باید سنجیده‌شود.

شاید در این چند خط توانسته باشم اندکی از تحقیق و اهمیت آن را برای شما بیان کنم. در ذیل اسامی تعدادی کتب که بیشتر آنها در خصوص تحقیق در علوم انسانی و علوم اجتماعی مطالبی دارند را آورده ام. دوستانی که تمایل به دریافت نسخه الکترونیکی هر یک از این کتب دارند، در قسمت نظرات یادداشت بگذارند تا در صورتیکه از نظر حجم آن در ارسال با ایمیل مشکلی نباشد برایشان ارسال کنم. البته آنچه که من در اختیار دارم از کیفیت خوبی برخوردار نیست ولی در هر صورت مطالعه آن میسر است.

اندیشه اجتماعی متفکران اسلام (از فارابی تا ابن خلدون) اثر: دکتر تقی آزاد ارمکی

روشهای پژوهش رسانه‌ها مؤلف: آرتور آسابرگر مترجم: محمد حفاظی

روانشناسی شایعه مؤلف: گردون آلپورت و لئو پستمن مترجم: ساعد دبستانی

روشهای تجربی تحقیق اجتماعی مؤلف: پتراتسلندر مترجم: بیژن کاظم‌زاده

پژوهش فرهنگی (مردم نگاری در جوامع پیچیده) مؤلف: جیمز پ. اسپردلی و دیوید و. مک کوردی مترجم: دکتر بیوک محمدی 

روان آزمایی 

روان شناسی اجتماعی مؤلف: ژان استوتزل مترجم: علیمحمد کاردان

بختیاریها (عشایر کوه نشین ایرانی در پویه تاریخ) – سید محسن محسنیان

روشهای مقدماتی آماری (در روانشناسی و تعلیم و تربیت) – فخرالسادات امین

طرح پرسشنامه و سنجش نگرشها مؤلف: اوپنهایم مترجم: مرضیه کریم نیا

راهنمای تحقیق و ارزشیابی در روان شناسی و علوم تربیتی مؤلف: استفان آیزاک مترجم: دکتر علی دلاور

جامعه شناسی چیست مؤلف: الکس اینکلس مترجم: مشفق همدانی

مفاهیم و روشهای آماری مؤلف: گوری ک. باتاچاریا و ریچارد جانسون

روانشناسی اجتماعی مؤلف: لئونارد برکوویتز مترجم: دکتر محمد حسین فرجاد و عباس محمدی اصل

روشهای تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری مؤلف: جان بست مترجم: دکتر حسن پاشا شریفی – دکتر نرگس طالقانی

مقدمه ای بر تحقیقات اجتماعی مؤلف: هربرت بلالاک مترجم: دکتر ابراهیم پاشا

جستارگری شالوده پژوهشهای پیشرفته در علوم – حسام الدین بیان

انسان شناسی فرهنگی مؤلف: دانیل بیتس– فردپلاگ مترجم: محسن ثلاثی

روشهای آماری در علوم رفتاری (آمار توصیفی و استنباطی) – اثر: دکتر حسن پاشا شریفی – دکتر جعفر نجفی زند

جمعیت شناسی آماری مؤلف: رولان پرسا مترجم: دکتر محمد سید میرزایی

روش تحقیق در انسان شناسی مؤلف: پرتی پلتو مترجم: محسن ثلاثی

مردم شناسی معاصر دنیا مؤلف: ژان پواریه مترجم: دکتر منوچهر کیا

روشهای تحلیل جمعیت مؤلف: پولارد، فرحت یوسف مترجم: آیت اللهی ، سیفی ، عباسی ، منصوریان 

مکتب جامعه شناسی معاصر – دکتر علی اکبر ترابی

روشهای تحقیق در علوم انسانی – دکتر سیاوش خلیلی شورینی

روش تحقیق دکتر عباسعلی خواجه نوری

مبانی ارتباطات جمعی دکتر سید محمد دادگران

روشهای تحقیق و آمار در روانشناسی و علوم اجتماعی دکتر صفر داعی

مبانی جامعه شناسی (درآمدی به جامعه شناسی اسلامی 2) دفتر همکاری حوزه و دانشگاه

روشهای علوم اجتماعی مؤلف: موریس دوورژه مترجم: خسرو اسدی

درآمدی بر جامعه مؤلف: رابرتسون مترجم: حسین بهروان

جامعه روستایی و نیازهای آن دکتر فرامرز رفیع پور – پژوهشی در 32 روستای استان یزد

کندوکاوها و پنداشته ها ( مقدمه ای بر روشهای شناخت جامعه و تحقیقات اجتماعی ) دکتر فرامرز رفیع پور

کاربرد مصاحبه و گزارش نویسی در مددکاری اجتماعی اثر محمد رضا رنجبر

روانشناسی اجتماعی ( مقدمه ای بر نظریه ها، آیین ها در روانشناسی اجتماعی ) تالیف: آن ماری روش بلاو و ادیل نیون ترجمه: دکتر سید محمد دادگران

آشنایی با اصول و روش تحقیق - غلامحسین ریاحی

روشهای تحقیق با تاکید بر جنبه های کاربردی – دکتر مهدی ساده

جامعه شناسی ارتباطات – دکتر باقر ساروخانی

روشهای تحقیق در علوم اجتماعی ( ج1 اصول و مبانی) - دکتر باقر ساروخانی

روشهای اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی – دکتر علی اکبر سیف

آمار غیر پارامتری برای علوم رفتاری – نوشته: سیدنی سیگل ترجمه: دکتر یوسف کریمی 

استدلال آماری در علوم رفتاری (ج1 توصیف آماری) نوشته: ریچارد شیولسون ترجمه: دکتر علیرضا کیامنش

استدلال آماری در علوم رفتاری (ج2 استنباط آماری) نوشته: ریچارد شیولسون ترجمه: دکتر علیرضا کیامنش

چگونگی انجام مطالعات اجتماعی – دکتر مهدی طالب

مبانی جامعه شناسی و مردم شناسی ایلات و عشایر – دکتر حشمت الله طبیبی

جامعه شناسی آموزش و پرورش (تحلیل، برنامه‌ریزی و تحقیق در تعلیم و تربیت) تالیف: دکتر مصطفی عسکریان

مقدمه‌ای بر روش تحقیق دکتر پرویز علوی

ارتباطات انسانی جلد اول مبانی – دکتر علی اکبر فرهنگی

مبانی جامعه شناسی دکتر امان الله قرائی مقدم

جامعه شناسی – مفاهیم کلیدی تالیف: دکتر منصور قنادان – دکتر ناهید مطلع – هدایت‌اله ستوده

توسعه و برنامه ریزی روستایی – دکتر فریدون کامران

مبانی پژوهش در علوم رفتاری تالیف کرلینجر ترجمه دکتر حسن پاشا شریفی و دکتر جعفر نجفی زند

روانشناسی اجتماعی دکتر یوسف کریمی

جامعه شناسی روستایی تالیف کنستاندز ترجمه فریدون بدره‌ای

مبانی جامعه شناسی تالیف بروس کوئن ترجمه دکتر غلامعباس توسلی – رضا فاضل

مقدمه ای بر آمار در عل.م اجتماعی نورمن کورتز ترجمه حبیب اله تیموری

روش تحقیق در علوم اجتماعی تالیف کیوی و کامپنهود ترجمه دکتر عبدالحسین نیک گهر

اصول و مبانی جامعه شناسی دکتر سیاوش گلابی

جامعه شناسی آموزش و پرورش دکتر محمد رسول گلشن فومنی

بینشها و گرایشهای عمده در جامعه شناسی معاصر – پل لازارسفلد ترجمه دکتر غلامعباس توسلی

راهنمای سنجش روانی برای روانشناسان بالینی، مشاوران و ران پزشکان نوشته گری گراث و مارنات – ترجمه دکتر حسن پاشا شریفی و محمد رضا نیکخو

ارتباط شناسی – ارتباطات انسانی ( میان فردی ، گروهی ، جمعی) مهدی محسنیان راد

روشهای مصاحبه خبری دکتر مهدی محسنیان راد

مقدمات جامعه شناسی دکتر منوچهر محسنی

کاربرد روشهای نمونه گیری در علوم اجتماعی

روشهای آماری دکتر کریم منصورفر

پویایی گروهها شناخت مساله و کاربردهای عملی آن - تالیف روژه موکی پلی - ترجمه دکتر فریدون وحیدا

جامعه شناسی در ایران – دکتر علی اکبر مهدی – دکتر عبدالعلی لحسایی زاده - ترجمه نوشین احمدی خراسانی

زمینه روانشناسی اجتماعی تالیف علی اکبر مهرآرا

روشهای تحقیق در علوم انسانی دکتر عزت الله نادری – دکتر مریم سیف نراقی

روش تحقیق در علوم اجتماعی تالیف دکتر بهروز نبوی

روش شناسی علوم اجتماعی تالیف یوسف نراقی

گروه شناسی و پویائی گروهی تالیف مری نرث وی ترجمه دکتر غلامعباس توسلی

مقدمه‌ای بر سنجش و اندازه گیری در علوم تربیتی تالیف ابوالقاسم نوروزی

جامعه شناسی روستایی ایران - علی اکبر نیک خلق

جامعه شناسی روستایی دکتر منصور وثوقی

مبانی جامعه شناسی

جامعه شناسی مدرن تالیف پترورسلی ترجمه حسن پویان

اصول گزارش نویسی – مرکز اسناد و مدارک علمی ایران -1366 

آمار توصیفی در علوم رفتاری دکتر حیدر علی هومن

اندازه گیریهای روانی و تربیتی و فن تهیه تست - دکتر حیدر علی هومن

شناخت روش علمی در علوم رفتاری دکتر حیدر علی هومن

پژوهش و پژوهش نامه – آیین پژوهش – آریان پور

اصول و مبانی جامعه شناسی دکتر سیاوش گلابی

راهنمای عملی فراهم سازی طرح تحقیق – دکتر عزت الله نادری – دکتر مریم سیف نراقی – فرنگیس شاهپوریان

اين متن از يك سايت اينترنتي گرفته شده است كه متاسفانه نشاني آن موجود نيست

نحوه ي تفسير تعامل در تحليل آنوا يا واريانس دو راهه يا دو عاملي

نحوه ي تفسير تعامل در تحليل آنوا يا واريانس دو راهه يا دو عاملي اول پاسخ به سوال دومتان ارائه ي نمودارها تنها براي ديداري سازي ارتباط تعاملي و درك بهتر تعامل ارائه مي شود. براي معنادار بودن تعامل دليلي براي قطع كردن خطوط وجود ندارد .يعني مي تواند تعامل بدون قطع شدن اين خطوط معنادار شود. براي درك اين نكته كافي است به فرمول هايي كه ميزان واريانس تعاملي را براورد مي كنند نگاهي بيندازيد. در صورتي كه دو خط يكديگر را قطع كنند مي توان گفت بين آنها تعامل وجود دارد اما عدم تقاطع را نمي توان به معني عدم وجود تعامل گذاشت. در صورتي كه خطوط با يكديگر كاملا موازي باشند مي توان گفت كه تعاملي بين آنها وجود ندارد. ولي عدم وجود توازي و عدم قطع كردن را بايد به مقادير تحليل آنوا براي تعامل نگاه كرد. براي تفسير تعامل بايد گفت كه تغيير در سطح يك متغير به اين كه متغير ديگر در چه سطحي است مربوط است. در اينجا تاثير برنامه ي تلفيقي به اين وابسته است كه روش قصه گويي است يا سنتي . و برنامه ي تلفيقي براي قصه گويي موثر تر از سنتي است به عبارت ديگر روش تلفيقي براي قصه گويي نسبت به روش غير تلفيقي موثر تر است و براي روش سنتي برنامه ي تلفيقي و غير تلفيقي تفاوت معناداري ندارد (باتوجه به نمودار

پژوهش تاريخي

پژوهشگر تاريخي مانند روان تحليلگر است. روان تحليل گر به بيمار كمك مي كند تا گذشته ي خود را بازسازي كند. پژوهشگر تاريخي نيز سعي مي كند بار تاريخ را از دوش پژوهش بردارد. يكي از مهمترين مشكلات پژوهش هاي تاريخي وقوع رخداد يا پديده ي مورد مطالعه در گذشته است و  همين مشكل سبب روش شناسي خاص آن شده است. مراحل انجام يك پژوهش تاريخي عبارتند از 

تعريف مساله و مشخص كردن حدود آن (محدود كردن)

تدوين فرضيه

جمع آوري و سازماندهي اطلاعات و داده اي گرآوري شده

تعيين اعتبار داده ها اطلاعات و اسناد گردآوري شده و تحليل داده ها

تهيه ي گزارش

البته اين سلسله مراتب جنبه ي پيشنهادي دارد. مسايل و موضوعاتي كه مي توانند از طريق پژوهش تاريخي مطالعه شوند عبارتند از 

عملكرد هاي اجتماعي متداول

شرح حال افراد خاص و يا نهادهاي مختلف

تفسير ايده ها و وقايعي كه به وضوح بي ارتباط به هم به نظر مي رسند. 

تركيب اطلاعات قديم با يكديگر يا با وقايع جديد

تفسير وقايع تاريخي كه پيشتر تو سط مورخان بررسي شده است.

مفهوم نظری و تجربی

مفهوم نظری و تجربی
مفهوم کلمه یا واژگانی است که معنایی را انتقال دهد. بنا براین به دسته ای از محرک ها می تواند اطلاق شود که ویژگی های مشترکی دارند. بنابراین زمانی که مفهومی مانند میز ارائه می شود به این معنی نیست که برای تمام محرک ها ویژگی های یکسانی در نظر گرفته می شود. مفهوم قابلیت جزئی شدن دارد. برای مثال با افزایش ویژگی ها بعضی از مفاهیم کلی اول فصل مشترک ثانوی پیدا می کنند. این کار می تواند آنقدر ادامه پیدا کند تا مفهوم به یک واحد تقلیل یابد. مفهوم نیازمند مصادیق است. مفاهیم به دو دسته ی کلی نظری و تجربی تقسیم می شوند. مفاهیم تجربی را مفاهیم ملموس نیز می گویند. ولی چیزی که مشخص است تمام مفاهیم ماهیتا مجردند چرا که از نمادهای بدوی و استنتاجی تشکیل شده اند که انتزاعی اند. اما در مورد مفاهیم ملموس مشاهده کنندگان در مورد آن توافق دارند. البته این تعمیم و توافق دارای درجات و در مورد تمام مفاهیم به یک اندازه نیست. زمانی که یک مفهوم ملموس را گسترش می دهند از تعریف استفاده می کنند. ولی زمانی که مفهوم نظری را گسترش می دهند از توضیح استفاده می کنند. مفاهیم نظری به عنوان وسایل تفکر استفاده می شوند در صورتی که مفاهیم تجربی ابزاری هستند که از طریق آنها برای آزمون تفکر از مشاهده استفاده می شود.
هویت یک مفهوم به سه طریق قابل شناسایی است. یا از طریق ویژگی های آن مانند رنگ و طول وغیره.
یا از طریق بیان ساخت آن یعنی چگونگی بوجود آمدن آن یا چیزهای بوجود آورنده ی آن.
یا از طریق قرار دادن عناصر و ترکیب آن با یکدیگر.
سوال این است که یک مفهوم نظری را تا چه میزان باید توضیح داد؟ پاسخ به این سوال وابسته به هدف یا اهداف پژوهشگر است که می خواهد مفهوم را به کار گیرد. در صورتی که توضیحات پیشین در مورد یک مفهوم مورد قبول پژوهشگر نباشد باید توضیح داده شود و آزمون شود.
مفاهیم تجربی را به دو طریق می توان تعریف کرد. یا از طریق تعریف اساسی و ساختاری. یعنی تعریف مفهوم با استفاده از واژگان و لغات دیگر یا تعریف مفهوم از طریق مفاهیم دیگر. و دومین روش تعریف عملیاتی یا کاربردی.

روش تحقیق در مطالعات کتابخانه ای

روش کتابخانه‌ای در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش‌، از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه‌ای است. در تحقیقاتی که ماهیت کتابخانه‌ای ندارند نیز محققان ناگزیر از کاربرد روش کتابخانه‌ای در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات، محقق باید ادبیات و سوابق مسأله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. در نتیجه‌، باید از روش کتابخانه‌ای استفاده کند و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب شامل فیش‌، جدول‌ و فرم ثبت و نگهداری و درپایان به طبقه بندی و بهره برداری از آنها اقدام کند‌.
با توجه به نقش روش کتابخانه‌ای در تحقیقات علمی، لازم است محققان از این روش مطلع باشند. نخستین گام در مهارت تحقیق کتابخانه‌ای‌، آشنایی با نحوه استفاده از کتابخانه است‌، یعنی محققان باید از روش‌های کتابداری‌، نحوه استفاده از برگه‌دان و ثبت مشخصات منابع، نحوه جست‌و جو و سفارش کتاب آگاهی یابند.
کتابخانه‌ها از نظر دسترسی محقق به منابع به سه گروه تقسیم می شوند. نخست، «کتابخانه‌های باز» که درآنها محقق می‌تواند آزادانه میان قفسه‌ها رفت و آمد کند، کتاب‌ها را مورد وارسی قرار دهد و کتاب مورد نظر خود را انتخاب کند. دوم‌، «کتابخانه‌های بسته» که درآن‌ها محقق امکان دسترسی مستقیم به منابع را ندارد و باید تمام تقاضا‌های خود را به کتابدار تحویل دهد. سوم‌، «کتابخانه‌های نیمه باز» که درآن‌ها بخشی از منابع به طور مستقیم در دسترس ‌محقق قرار دارد ‌و قسمتی دیگر در اختیار کتابداران است.
روش تحقیق
در هر تحقیقی محقق باید روش اجرای کار خود را به صورت دقیق شرح دهد. محقق باید توضیح دهد از چه ابزاری استفاده نموده و چگونه اطلاعات خود را جمع‌آوری کرده است. در این تحقیق از روش کتابخانه‌ای یا اسنادی استفاده شده است. در این روش محقق از مهم‌ترین ابزار خود یعنی فیش برداری استفاده می‌کند. محقق با مراجعه به همه منابع شناسایی شده از قبل، مطالب مهم و مورد نیاز خود در فیش‌های تحقیق البته با ذکر دقیق مشخصات منبع مورد استفاده، می‌نویسد. اطلاعات جمع‌آوری شده که در فیش‌ها ثبت شده‌اند با یک نظم منطقی دسته‌بندی شده و در فصل دوم تحقیق با یک دسته‌بندی مناسب و منطقی ثبت می‌شوند.
روش¬های جمع¬آوری اطلاعات (ابزار جمع¬آوری اطلاعات)
ابزار جمع‌آوری اطلاعات محقق در روش کتابخانه‌ای، همه اسناد چاپی همانند کتاب، دایره‌المعارف‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها، مجلات‌، روزنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها، ماهنامه‌ها، لغت‌نامه‌ها، سالنامه‌ها، مصاحبه‌های چاپ شده، پژوهش‌نامه‌ها، کتاب‌های همایش‌های علمی، متون چاپی نمایه شده در بانک‌های اطلاعاتی و اینترنت و اینترانت و هر منبعی که به صورت چاپی قابل شناسایی باشد؛ است.

در این پست میهن سایبر نرم افزار BouReyhan v1 را معرفی می کنیم که یک نرم افزار قدرتمند و فارسی می باشد که به شما کمک می کند تا اسناد تحقیقاتی خود را بهتر مدیریت و ارائه نمایید و این نرم افزار جالب که شبیه سازی شده مجموعه آفیس است به تمامی کسانی که تحقیق ارائه می دهند پیشنهاد می شود که از این نرم افزار جالب برای تحقیق هایشان استفاده نمایند.. اصول نوشتن مطالب از لحاظ نگارش:
اصول مربوط به نوشتن مطالب در تحقيق مشتمل بر دو موضوع مي باشد كه به توضيح هر كدام مي پردازيم:
الف) واژه بندي: هر نوشته بايد اولاً دقيق باشد و انديشه ها و پيام هاي نويسنده را بخوبي برساند و ثانياً براي خواننده روشن و رسا باشد تا بتواند بآساني آن را درك كند. بنابراين نويسنده بايد ويژگي هاي زبان خود را به خوبي بداند و بتواند واژه هاي آنها را درست به كار ببندد.
ب) نشانه گذاري: نشانه گذاري در نويسندگي حائز اهميت بسيار است. نشانه هايي وجود دارد كه براي تفكيك مطالب يا كمك به خواننده در درك و فهم بهتر جمله ها استفاده ميشوند.
چند نمونه علائم نگارشي: در اينجا به صورت اختصار به چند نمونه از علائم نشانه گذاري اشاره ميشود.
نقطه (.): نشانه ي توقف كامل است.
ويرگول (،): نشانه ي توقف كوتاه است.
نقطه ويرگول (؛): نشانه ي توقفي بيشتر از ويرگول و كمتر از نقطه است.
دونقطه (:): نشانهي توضيح است.
نشانه ي عاطفي يا علامت تعجب (!): براي نشان دادن حالت هاي شديد عاطفي و احساسي به كار ميرود.
نشانه ي پرسشي يا علامت سؤال (؟): بعد از به كار بردن جمله ي پرسشي گذاشته مي شود.
پرانتز يا دو هلال (( )): براي جدا كردن توضيح هاي اضافي به كار ميرود.
خط فاصله (ـ ... ـ): نشانه ي جداسازي است و بيشتر در دو طرف جمله يا عبارت معترضه مي آيد تا آن را از متن اصلي جمله جدا كند و خواننده - در صورت تمايل - مي تواند آن را نخواند.
گيومه («»): در بيشتر موارد براي نشان دادن آغاز و پايان سخن كسي غير از نويسنده به كار ميرود.
كروشه يا قلاب ([]): نشانه ي اضافه كردن مطلبي يا توضيحي در متن نوشته يا سخن شخص ديگري است.
نشانهي حذف (...): نشانه ي حذف يا سه نقطه به جاي يك يا چند كلمه ي محذوف مي آيد.
مميز (/): در بين كلمات يا تاريخ ها به معني «يا» است.
2. فهرست مطالب:
فهرست مطالب، پس از اتمام اثر (تصحيح چاپخانه اي و صفحه آرايي كامل) نوشته شده و تنظيم مي شود تا چيزي از قلم نيفتد و هماهنگي كامل بين متن و فهرست مطالب وجود داشته باشد.
بهترين روش فهرست نويسي، روش پلّهاي است يعني هر عنوان فرعي، نسبت به عنوان اصلي خود، كمي داخل تر شروع ميشود؛ مانند جدول زير:
فهرست مطالب
عنوان صفحه
شماره ي بخش: عنوان بخش  6-50
شماره ي فصل: عنوان فصل  7ـ20
عنوان فرعي  7
عنوان فرعي  15
3. فهرست منابع:
در آخر هر نوشته ي پژوهشي بايد كليه ي منابعي كه در اين پژوهش استفاده كرده ايم در آخر به ترتيب حروف الفبا از روي نام خانوادگي نويسندگان تنظيم كرده و ذكر كنيم.
شكل فهرست منابع:
 -كليه ي منابع را به ترتيب حروف الفبا مرتب ميكنيم.
 - هر منبع را از سرسطر شروع كرده و سطرهاي بعدي مربوط به همان منبع را با فاصله اي كمتر از سطر قبلي مي نويسيم.
 - منبع بعدي را با فاصله ي بيشتري از سرسطر شروع مي كنيم.
اطلاعاتي كه بايد در قسمت منابع يا كتابنامه ذكر گردد:
-  مشخصات نويسنده (نام خانوادگي، نام، تاريخ انتشار (در صورت تمايل) و بعد عناوين يا القاب بعد از نام خانوادگي).
- عنوان كامل كتاب
- اطلاعات مربوط به چاپ به ترتيب (محل چاپ، نام ناشر، تاريخ چاپ) مثال: آشتياني، مهندس جلالالدين (بهار  1367) زرتشت (حكومت)، تهران: شركت سهامي انتشار.
4. زيرنويس يا پاورقي: منظور از زيرنويس نوشتن اطلاعات دقيق و كامل در مورد هر منبعي است كه در مقاله يا نامه، كتاب و... است.
انواع زيرنويس:
الف) زيرنويس توضيحي: در زيرنويس توضيحي نويسنده نكاتي را كه به روشن شدن مطالب كمك كند و يا بخواهد چيزي را كه احياناً براي خواننده گنگ و نامفهوم است به صورت اطلاعات جانبي (معترضه) توضيح دهد به صورت زيرنويس ميآورد. كه ميتواند به صورتهاي زير آورده شود: تشريحي، تفسيري، ارزشيابي و مقايسه، ارجاع مقاله به قسمتي ديگر از مقالهي نويسنده و... .
ب) زيرنويس ارجاعي: منظور ذكر منابع مورد استفاده در متن نوشته است، به دو صورت: الف) ذكر منابع مربوط در صفحه ي زير متن نوشته ي همان صفحه                            ب) ذكر كليه ي زيرنويس ها در آخر نوشته و يا پايان هر فصل.
انواع زيرنويس هاي ارجاعي
جهت آشنايي در زير مثال هايي را در مورد انواع زيرنويس هاي ارجاعي خواهيم آورد:
* زيرنويس كتاب با يك نويسنده:
دكتر غلامحسين يوسفي، دامني از گل: گزيده ي گلستان سعدي، (تهران: انتشارات سخن، 1370) ص124.
*  زيرنويس كتاب با چند نويسنده:
هردو نويسنده را با يك حرف ربط (و) به دنبال يكديگر آورده و بقيه ي اطلاعات را همانند زيرنويس با يك كتاب مي نويسيم.
*  زيرنويس براي مقالات: صالح حسيني، «نظم كائنات در كلمات شعر حافظ»، نشر دانش، سال دوازدهم: 6  (مهر و آبان  1371)، ص7. (توضيح: شمارهي  6، شمارهي مجله و«نظم كائنات در كلمات شعر حافظ» نام مقاله است.)
*  زيرنويس نويسنده و مترجم: بعد از عنوان كتاب، مترجم: نام مترجم و... .
* زيرنويس قرآن كريم: سوره ي  2  (بقره) آيه ي  237  ـ نساء:45  و يا: نام سوره/شماره ي آيه.
5. صفحه آرايي:
مقصود از صفحه آرايي، تنظيم فاصله ي سطرها با هم، مقدار فاصله ي صفحات كتاب، جدايي بخش ها و... است. صفحات يك كتاب به صورت اصولي بايد به ترتيب زير تقسيم شوند:
5.1. جلد كتاب: از بالا به پايين: عنوان كلي مجموعه (سلسله ي انتشار) و شماره ي آن، عنوان كتاب، نام مؤلف و در آخر نام مترجم.
5.2. صفحه ي «بسمالله الرحمن الرحيم» كه پشت آن بايد خالي باشد.
5.3. صفحه ي عنوان: عنوان كامل كتاب (اصلي و فرعي) نام و نامخانوادگي كامل نويسنده و مترجم، شماره ي جلد و نوبت چاپ، نام ناشر، محل و تاريخ نشر.
5.4. صفحه ي حقوق يا شناسنامه ي كتاب (در پشت صفحه ي عنوان در گوشهي راست پايين صفحه به صورت عمودي: آرم ناشر، نام كامل كتاب، نام كامل نويسنده، نام مصحح، شارح، گردآورنده، ويراستار، نام ناشر، نوبت و سال چاپ، تعداد، چاپخانه و... .
5.5. صفحه ي اهداء
5.6. پيشگفتار ناشر
5.7. پيشگفتار ديگران
5.8. پيشگفتار مؤلف
5.9. فهرستهاي قبل از متن
5.10. مقدمه ي كتاب
5.11. متن: فاصله ي سطرهاي متن باهم يك سانتيمتر، از لبه ي راست كاغذ  2  سانتيمتر، از لبه ي سمت چپ  5/1  سانتيمتر، آخرين سطر تا پاورقي يا تا آخر  2  سانتيمتر، عنوانهاي اصلي تا لبه ي بالاي كاغذ  4  سانتيمتر، عنوانهاي فرعي از مطلب قبل  2  سانتيمتر، فاصله ي اولين سطر از زيرعنوانه اي اصلي  2  سانتيمتر و اولين سطر از زيرعنوانهاي فرعي  7  ميليمتر.
5.12. فرجام سخن
5.13. يادداشتها
5.14. توضيحات و تعليقات
5.15. پيوست ها
5.16. كتاب شناسي يا منابع
5.17. واژه نامه ها
5.18. فهرست نامه ها
5.19. فهرست راهنماي موضوعي
5.20. صفحه ي عنوان به زبان انگليسي
5.21. پشت جلد: عنوان كتاب به زبان انگليسي (در كتاب هاي ترجمه به زبان اصلي)، نشاني ناشر، قيمت كتاب آورده مي شود.
5.22. شماره گذاري صفحات بهتر است در سمت راست صفحه ي زوج و در سمت چپ صفحه ي فرد نوشته شود. صفحات بسم الله و عنوان و... و نيز صفحات اصلي بخش ها و فصل ها شماره نمي خورد اما در شماره گذاري به حساب مي آ يند.
5.23. سرصفحه: در سمت راست بالاي صفحه هاي زوج، عنوان كتاب و در سمت چپ بالاي صفحه هاي فرد عنوان بخش يا فصل نوشته مي شود.
6. ويرايش:
اگرچه ويرايش تحقيق كار ويراستار است اما بهتر است محقق نيز با قوانين آن آشنايي داشته باشد تاويرايش فني و محتوايي را روي آن انجام دهد. جهت پرهيز از اطالهي كلام به اين مبحث نميپردازيم و علاقه مندان را به كتاب حسين دهنوي، روش تحقيق ص100  تا  105  يا هر كتاب معتبر ديگري ارجاع مي دهيم.
7. تقسيم بندي نوشته:
نوشته بايد به جمله، پاراگراف يا بند و فصل و بخشهاي مناسب تقسيم شود تا خواننده را در فهم نوشته ياري كند. جملات بايد كامل، حتي المقدور كوتاه، ساده و گويا باشند.*

منبع :  http://dyari83.blogspot.com
وش‌هاى کتابخانه‌اى در تمامى تحقيقات علمى مورد استفاده قرار مى‌گيرد، ولى در بعضى از آنها در بخشى از فرآيند تحقيق از اين روش استفاده مى‌شود و در بعضى از آنها موضوع تحقيق از حيث روش، ماهيتاً کتابخانه‌اى است و از آغاز تا انتها متکى بر يافته‌هاى تحقيق کتابخانه‌اى است.
در تحقيقاتى که ظاهراً ماهيت کتابخانه‌اى ندارند نيز محققان ناگزير از کاربرد روش‌‌هاى کتابخانه‌اى در تحقيق خود هستند. در اين گروه تحقيقات اعم از توصيفي، علّي، همبستگي، تجربى و غيره، محقق بايد ادبيات و سوابق مسئله و موضوع تحقيق را مطالعه کند. در نتيجه، بايد از روش کتابخانه‌اى استفاده کند و نتايج مطالعات خود را در ابزار مناسب اعم از فيش، جدول و فرم، ثبت و نگهدارى نمايد و در پايان کار نسبت به طبقه‌بندى و بهره‌بردارى از آنها اقدام کند.
گام اول در مهارت تحقيق کتابخانه‌اي، آشنايى با نحوه استفاده از کتابخانه است؛ يعنى محققان بايد از روش‌هاى کتابداري، نحوهٔ استفاده از برگه‌دان و ثبت مشخصات کتاب، نحوهٔ جستجوى کتاب در کتابخانه و نيز رايانه‌هاى آن، مقررات بهره‌بردارى و سفارش کتاب و نظاير آن اطلاع حاصل نمايند. براى اين کار لازم است با مطالعه منابع مربوط و نيز استفاده از تجارب ديگران و همچنين راهنمايى کتابداران کتابخانه‌ها مهارت لازم را بدست آورند.
نکتهٔ اول نظام‌ها و سيستم‌هاى طبقه‌بندى کتابخانه‌هاى پيچيده است. در حال حاضر سيستم‌هاى غالب در روش‌هاى کتابدارى سيستم ديويى و سيستم کنگره است.
نکتهٔ دوم شيوۀ جستجوى کتاب يا منبع مورد نياز در کتابخانه است. براى اين کار معمولاً کتابخانه‌ها، برگه‌‌دانها يا کارت‌هاى ويژه‌اى در اختيار دارند که به سه شکل تنظيم شده است:
۱. براساس عنوان کتاب
۲. براساس موضوع
۳. براساس نام مؤلف
نکتهٔ سوم اينکه هر کتابخانه‌ آيين‌نامه و مقررات خاصى دارد و محقق بايد با مفاد اين آيين‌نامه که معمولاً يا روى ديوار يا جعبهٔ اعلانات نصب شده، يا نزد کتابدار است، آشنا شود و مطابق آن به عضويت کتابخانه درآيد يا از آن بهره‌بردارى کند.
نکتهٔ چهارم اينکه کتابخانه‌ها و کتابداران معمولاً هدف‌هاى خاص کتابدارى را بيشتر تعقيب مى‌کنند و کمتر حاضرند به افراد غيرعضو يا غيرمرتبط خدمات کتابدارى ارائه نمايند؛ از اين‌رو، بهتر است محقق در صورت امکان به عضويت کتابخانهٔ مورد نظرش درآيد.
نکتهٔ پنجم اينکه کتابخانه‌ها علاوه بر تأمين کتاب، سرويس‌ها و خدمات جانبى نيز ارائه مى‌دهند و محققان مى‌توانند از آنها بهره‌بردارى کنند. در واقع، نقش کتابخانه‌ها صرفاً تأمين کتاب نيست، بلکه طى سال‌هاى اخير اين نقش متحول شده و کتابخانه‌ها خدماتى نظير برگزارى کنفرانس‌هاى علمي، اطلاع‌رسانى رايانه‌اى و تشکيل بانک اطلاعات،ميکروفيلم و ميکروفيش، زيراکس و تکثير را به مشتريان خود ارائه مى‌دهند؛ به همين دليل عنوان کتابخانه‌ها به کتابخانه و مرکز اطلاع‌رساني تبديل شده است. استفاده از اين خدمات مستلزم داشتن آگاهى فنى براى بهره‌بردارى و اطلاع از وجود آنها در کتابخانه است.
نکتهٔ ششم اينکه کتابداران مأموريت راهنمايى متقاضيان و نيز تأمين خدمات مورد نياز را دارند و محقق در هر زمان مى‌تواند از راهنمايى و مساعدت آنها بهره‌مند شود.
نکتهٔ هفتم اينکه محقق ملزم به رعايت آداب و ضوابط حاکم بر کتابخانه است. رعايت سکوت و آرامش فضا، عدم جابجايى کتاب‌ها، عدم انتقال کتاب‌هاى روى ميز به قفسه، همراه نداشتن وسايل شخصى (کيف و کتاب و ...) در داخل کتابخانه و نظاير آن براى محقق امرى ضرورى است.
نکتهٔ هشتم اينکه در کتابخانه‌ها بطور کلى دو دسته منبع وجود دارد: اول، منابعى که به امانت داده مى‌شود و محقق مى‌تواند مطابق مقررات کتابخانهٔ آنها را به امانت ببرد؛ دوم، منابى که به امانت داده نمى‌شود و محقق صرفاً مجاز است در محل کتابخانه از آنها استفاده کند. اين منابع عبارتند از: فرهنگ‌ها، کتاب‌هاى مرجع، اطلس‌ها، مجلات، آرشيوها، پايان‌نامه‌ها، برخى اسناد و مدارک، کتاب‌هاى منحصر به فرد، نسخه‌هاى خطى و نفيس منحصر به فرد و امثال آنها.
نکتهٔ نهم اينکه کتابخانه‌ها از حيث دسترسى محقق به منابع به سه گروه تقسيم مى‌شوند: اول، کتابخانه‌هاى باز که در آنها محقق مى‌تواند آزادانه بين قفسه‌ها رفت و آمد کرده، کتاب‌ها را مورد وارسى قرار دهد و کتاب موردنظر خود را انتخاب نمايد. دوم، کتابخانه‌هاى بسته که در آنها محقق امکان دسترسى به منابع را بطور مستقيم ندارد و بايد کليه تقاضاهاى خود را به کتابدار تحويل دهد. سوم، کتابخانه‌هاى نيمه باز که در آنها بخشى از منابع مستقيماً در دسترس محقق قرار دارد. (بخش جرايد، مرجع و ...) و بخشى ديگر در اختيار کتابداران است. 

تمایز میان تبین یکّه نگارانه وتبیین قانون بنیاد

تمایز میان تبین یکّه نگارانه  وتبیین قانون بنیاد :

همه ما زندگی را با تبیین امور سپری می‌کنیم. ما در تبیین‌های خود، با دو شکل استدلال متفاوت سر وکار داریم. گاهی سعی می‌کنیم یک موقعیت منحصر به فرد را به طور کامل و جامع تبیین کنیم. که این نوع استدلال ِعلّی را تبیین یکّه انگارانه (ایدئوگرافیک) می‌نامند. در این تبیین دامنه تبیین ما محدود به مورد خاصی است و نیّت ما این است که یک مورد را کاملاً تبیین کنیم. پس در پی شناخت کامل موارد خاص است. امّا در تبیین قانون بنیاد (نموتتیک) به جای یک موقعیت یا رویداد، طبقه‌ای از موقعیت‌ها و رویداد‌ها را تبیین می‌کنیم، و در پی شناخت تعمیم‌یافته هستیم. و لو آن‌که کیفیت این نوع شناخت به ناگزیر سطحی‌تر است.

مثال:

محققی بدنبال شناختِ جامعی درباره فعالیت‌های پنهانی یک دسته از جوانان خاص است، سرگرم تحقیقی یکّه نگارانه است چون وی می‌کوشد که گروه خاصی را تا حد امکان به طور کامل بشناسد. ولی محققی که در نظر دارد عوامل عمده‌ای که باعث بزهکاری نوجوانان می‌شود را شناسایی کند، تحقیقی قانون‌بنیاد را دنبال می‌کند. مثلاً ممکن است که کشف کند که احتمال بزهکاری کودکانِ خانواده‌های فروپاشیده بیشتر از بزهکاریِ خانواده‌های سالم است. هرچند این تبیین از حد و مرز هرکودک منفردی فراتر می‌رود، این کار به بهای یک تبیین کامل صورت می‌گیرد.

تعين نقطه ي برشي براي سنجش يك اختلال (تهيه ي پرسشنامه و تعيين نقطه برش)

دوستي قصد دارد نقطه ي برشي براي سنجش اختلالات صدا ویژه معلمان مقطع ابتدایی بسازد. براي انجام اين كار چه مسيري را لازم است طي نمايد؟

در مرحله ي روش و در قدم اول لازم است ابزار انجام اين كار را مشخص نمايند. يعني مشخص كنند كه سنجش اختلالات صدا از چه طريقي انجام خواهد شد. پاسخ ايشان تهيه ي پرسشنامه است و در ضمن قصد دارند ويژگي هاي روانسنجي آن را نيز بيابند. براي تهيه ي پرسشنامه لازم است كه ويژگي هاي پرسشنامه مشخص و تعيين شود يعني پرسشنامه بايد روايي و پايايي داشته باشد كه اين خود مبحث گسترده اي است. به منظور تعيين ويژگي هاي سوالات پرسشنامه بايد از نظريات اندازه گيري بهره برند. اين نظريات كه به تعيين ويژگيهاي سوال كمك مي كنند عبارتند از نظريه ي كلاسيك اندازه گيري و نظريه ي سوال پاسخ. بنابراين لازم است در گام اول اين نظريات شناخته شوند و نرم افزارهاي مربوطه فرا گرفته شود. لازم به ذكر است كه انجام كارهاي روانسنجي در تخصص دانشجويان و اساتيد آمار نمي باشد بلكه نياز به تخصص سنجش و اندازه گيري يا روانسنجي دارد كه اين موضوع براي دوستان علاقمند بعد از شروع به كار كاملا روشن مي شود.

بعد از تعيين ويژگي هاي روانسنجي و حدف اصلاح سوالات در نهايت سوالاتي باقي خواهند ماند كه بر اساس روش هاي علمي مي توان گفت پرسشنامه توانايي سنجش  اختلالات صدا را دارا است. بعد از اين مرحله لازم است نقطه ي برش تعيين شود. تعيين نقطه ي برش نيز مطالعات خاص خود را مي طلبد و از روش هايي مانند نمودارهاي راك تا روش هاي سوال پاسخ استفاده مي شود كه توصيه ي بنده استفاده از روش هاي سوال پاسخ است.

فاوت بین پژوهش در عمل action research و پژوهش در عملیات operational research؟

تفاوت بین پژوهش در عمل action research  و پژوهش در عملیات operational research؟

پژوهش در عمل به منظور حل مشکلات یک گروه و یا استفاده از روش های جدید، چاره اندیشی در موقعیت های خاص با استفاده از نمونه ی مشخص و هدفمند انجام می شود اما پژوهش عملیاتی از مدل سازی ریاضی و آماری و الگوریتم های مختلف به منظور دستیابی به بهینه ترین راه حل استفاده می کند. این مطالعات بیشتر با ماکیزیمم و مینمم سازی هزینه و ریسک و غیره سر وکار دارد و برای این کار از روش های علمی استفاده می کند. عبارت تحقیق در عملیات (كه گاهی علم مدیریت یا management science نیز نامیده می‌شود) معمولاً مخفف به صورت OR به كار می‌رود. معمولاً علم مدیریت ارتباط نزدیكی به مسائل مدیریت تجارت دارد. تحقیق در عملیات یكی از زیرشاخه‌های ریاضیات كاربردی است و جنبه‌های كاربردی آن در مهندسی صنایع نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. ریاضیات كاربردی به متخصصان امكان می‌دهد تا جنبه‌های نظری تحقیق در عملیات را بررسی كرده و آن‌را گسترش دهند و توانایی ایجاد و توسعه تحقیق در عملیات را فراهم كنند.  در پژوهش در عمل همانطور که از نام آن پیدا است به منظور یادگیری و آموختن بعضی از مسایل مهم با دست به عمل زدن در یک موقعیت واقعی به دانش مربوطه نائل می شویم. 

تئوري يا نظريه ي رويه FACET

نظريه ي FACET توسط لوئس گاتمن و به منظور يكپارچه كردن نظريه و تحقيق گسترش يافته است. بيشتر مفاهيم رواني و اجتماعي چند متغيري هستند و بنابراين مطالعه ي آنها نيازمند يك طرح سيستماتيك و منظم براي تعريف مشاهدات است. علاوه بر اين اگر طرح تعريف به نتايج تراكمي منجر شود، بايد در قالبي مطرح شود كه به درك روابط سيستماتيك و نظامند با داده هاي تجربي منجر شود. ايده ي ترسيم گاتمن به منظور ارتقاء هر دو هدف ارائه شده است: گزاره ي ترسيم كه ابزار پايه اي در نظريه ي FACET است در برگيرنده ي رويه هاي مختلفي است. هر رويه در گزاره ي ترسيم راهي است براي خوشه بندي كردن مفاهيم پژوهش و نقش مشخص هر رويه را تعيين مي كند. با توجه به نظر گاتمن، مفروضه ي اساسي و پايه اي نظريه ي FACET نقش رويه ها در گزاره ي ترسيم دليلي را براي مفروضه انطباق بين چهارچوب تعريف ( گزاره ي ترسيم) و يك وجه از داده هاي تجربي فراهم مي آورد. مثالهاي زيادي از با استفاده از رويكرد FACET و دستيابي به يك ساختار قانمونمند ارائه شده است كه دليلي است بر حمايت از مفروضه ي عمومي نظريه ي FACET.

 

سنجش و اندازه گيري در ايران

به نظر نگارنده، اگر كسي بخواهد در راه طاقت فرساي علم سنجش و اندازه گيري، با نيت فهم پديده هاي رواني و رفتاري ( و نه قصد و هدف ديگر) و افزودن شمعي در گستره ي تاريك جهل انساني قدم بگذارد، بايد از گذرگاه علم حركت نمايد تا شناخت وي براي سايرين قابل اعتماد و قابل كاربرد باشد و خود نيز از پايبندي متحجرانه بدور باشد. به اين منظور پيش شرط استفاده از روش هاي سنجش و اندازه گيري، شناخت علم، تاريخ و فلسفه علم و هستي شناسي، معرفت شناسي و روش شناسي رويكردهاي مختلف علمي به طور عموم و آگاهي از تاريخ و مباني فلسفي و رويكرد علمي زير بنايي هر يك از شيوه هاي سنجش و اندازه گيري است. اگر اين مهم (كه نيازمند زمان و غور در علم است) به انجام رسد، پژوهشگر و دانش آموخته ي آن مي تواند در مسايل مختلف مناسب ترين، مفيد ترين و قابل دفاع ترين روش ها (متدولوژي به عنوان يكي از مهمترين بخش هاي اندازه گيري) و تكنيك ها را بكار گيرد. بر اين اساس و به زعم نگارنده مطالعات سنجش و اندازه گيري در ايران بسيار شبيه به داستان فيل در تاريكي مي ماند.

فیل اندر خانه ی تاریک بود

عرضه را آورده بودندش هنود

از برای دیدنش مردم بسی

اندر آن ظلمت همی شد هر کسی

دیدنش با چشم چون ممکن نبود

اندر آن تاریکی اش کف می بسود

آن یکی را کف به خرطوم اوفتاد

گفت همچون ناودانست این نهاد

آن یکی را دست بر گوشش رسید

آن بر او چون بادبیزن شد پدید

آن یکی را کف چو بر پایش بسود

گفت شکل پیل دیدم چون عمود

آن یکی بر پشت او بنهاد دست

گفت خود این پیل چون تختی بدست

همچنین هر یک به جزوی که رسید

فهم آن می کرد هرجا می شنید

از نظرگه گفتشان شد مختلف

آن یکی دالش لقب داد این الف

در کف هر کس اگر شمعی بدی

اختلاف از گفتشان بیرون شدی

چشم حس همچون کف دستست و بس

نیست کف را بر همه او دسترس

و ......

[e-mail]

احاطه بر حوزه ي محتوايي پژوهش به عنوان پيش نياز استفاده از روش هاي اندازه گيري و آماري

با سلام

دوستان زيادي ايميل مي زنند و تماس مي گيرند و در مورد قسمت هاي فني و جزئي مدل هاي آماري و اندازه گيري سوال مي كنند. با توجه به برخورد فراواني كه با اين عزيزان در رشته هاي مختلف داشته ام لازم مي دانم توضيحاتي را ارئه دهم.

لازم است قبل از دست زدن به روش هاي كمي سازي و اعمال آماري مفاهيم آن را فرا بگيريم. متاسفانه خيلي از افراد آمار يا اندازه گيري را به جاي ابزار ديدن هدف مي بينند كه ممكن است سرچشمه ي اين طرز تفكر، تفكر اثبات گرايي بر حوزه ي علم مخصوصا در كشور ما و در نهادهاي دانشگاهي باشد. لازم است قبل از پژوهش مفاهيم و متغييرهاي مورد پژوهش را كاملا شناخت تا هدف و فلسفه و محدوديت هاي آن آشكار شود و چه بسا با توجه به اهدافي كه مورد نظر پژوهشگر است، مسيرهاي روشن تر و قابل دفاع تري وجود داشته باشد. 

گاهي (و البته نه هميشه) داده ها بياني از ويژگي هاي هستي است و سعي در تغيير آنها و برازش دادن آنها با مدلي كه براي شما مفروض است نه  تنها شايسته نيست بلكه شما را از مسير منحرف مي گرداند. يعني سعي در استفاده از يك مدل خاص كه در مقاله و يا پايان نامه اعداد و فرمول ها ظاهر شوند و اهميت كار شما را نشان دهند يك تصور سطحي است كه در ناهشيار دانش پژوهشان وارد شده است. آنچه مهم است سعي در شناخت بيشتر واقعيت است ( و چه بسا اين واقعيت شناخته نشود و يا نتوان آن را تبين كرد و به ديگران انتقال داد) و وظيفه ي انساني پژوهشگر حكم مي كند كه با قواي عقلي خود در اين كشف گام بردارد و بتواند متخصصين حوزه ي مطالعاتي خود را در مورد نتايج بدست آمده مجاب نمايد(هدف روش تحقيق).

مسئله ي ديگري كه از ديد بسياري مغفول مانده است فلسفه و فهم روش هاي اندازه گيري و آمار است به عنوان مثال بيشتر روش هاي برآورد كه مبتني بر احتمالات مي باشند استقلال احتمال رويداد هاي مختلف را مي طلبد كه در حوزه ي عمل نه تنها بررسي نمي شود (و گاهي مواقع از آزمون پذيري خارج مي شود) بلكه صرفا به خروجي نرم افزار توجه مي شود. پس شايسته است قبل از اندازه پذير كردن داده ها از طريق روش ها اندازه گيري و استفاده از اين داده ها به عنوان ورودي روش هاي آماري، نيارمندي ها، جايگاه استفاده و روش شناسي مسير اندازه گيري و روش هاي آماري و مدلسازي را بدانيم.

راههاي رسيدن به شناخت بسيار است و پژوهش علمي يكي از اين راهها است كه به دليل ويژگي هاي خاصي كه دارد استلزامات و نيازمندي هاي خاصي نيز دارد كه هر پژوهشگري لازم است آنها را بشناسد.

و من الله التوفيق

تحليل تشخيصي يا تحليل تميز

در اين گزارش ابتدا توضيحات مهمي در مورد تحليل تشخيصي ارائه شده كه مي تواند به عنوان جزوه ي درسي مورد استفاده قرار گيرد. مطالب مربوطه را اينجانب شخصا گردآوري و ترجمه نموده ام. در انتهاي كار كاربردي حرفه اي از اين تكنيك ارائه شده است.

تحليل تشخيصي

این فن آماری یک مدل پیش بین برای عضویت گروهی است و از توابع تشخیصی تشکیل شده که از طریق ترکیب خطی متغییرهای پیش بین به بهترین تمییز بین گروهها می رسد. توابع براساس نمونه ای از اعضا (CASES) تشکیل می شود که عضویت آنها در گروهها از قبل مشخص است. از این توابع می توان برای پیش بینی عضویت گروهی موارد جدیدی استفاده کرد، که عضویت گروهی آنها مشخص نیست. در صورتی که ما مواردی داشته باشیم که عضویت همه ی آنها در گروهها را بدانیم می توانیم به صورت تصادفی تعدادی از آنها را انتخاب کرده و اعتبار توابع بدست آمده را از طریق موارد باقی مانده بررسی کنیم. به تحليل تشخيصي تحليل مميزي نيز گفته مي شود. هدف اصلي تحليل مميزي همانطور كه گفته شد تشخيص تفاوت بين گروهها و پيش بيني احتمال تعلق يك مورد به يك گروه خاص است كه براي اين طبقه بندي از چندين متغيير مستقل كمي استفاده مي كند. تحليل مميزي تكنيك چند متغيره است كه با جدا كردن مجموعه هاي متمايز مشاهده ها و با تخصيص مشاهده هاي جديد به دسته هاي از پيش تعريف شده سر و كار دارند. مسأله ي آماري در مورد به وجود آوردن يك قانون (تابع تشخيص) بر مبناي اندازه هاي حاصل از افراد مي باشد. با استفاده از اين قانون مي توان افراد جديد را كه معلوم نيست از كدام جمعيت هستند، به يكي از جمعيتها منتسب كرد. از معروف ترين توابع مورد استفاده در تحليل مميزي ميتوان به تابع مميز فيشر اشاره كرد.

مفروضات:

1.       موارد باید مستقل از یکدیگر باشند

2.       متغییرهای پیش بینی کننده باید دارای توزیع نرمال چند متغییری باشند و ماتریس واریانس- کواریانس بین گروهی باید در بین گروهها برابر باشد.

3.       موارد باید مانع الجمع باشند یعنی یک مورد باید فقط به یک گروه تعلق داشته باشد و در ضمن گروهها جامع باشند.

4.       اگر گروهها طبقات باشند این روش خیلی مناست است تما در صورتی که گروهها بر اساس نمرات با مقیاس فاصله ای یا نسبتی باشند مسلمن رگرسیون اطلاعات بیشتر در اختیار فرد می گذارد. 

اگر هدف ما بررسی معناداری تفاوت بین گروهها باشد می توان از:

1.       مانووا

2.       روش های جایگشتی (تبدیلی) چند پاسخی

3.       تحلیل تشابهات گروهها

4.       آزمون منتل

استفاده می شود. اگر بخواهیم ببینیم که گروهها چگونه از یکدیگر متمایز می شوند یعنی چه متغییرهایی بهترین تمایز را بین گروهها دارند می توان از:

1.       تحلیل تشخیصی 

2.       درختان رگرسیونی و تحلیل طبقه ای 

3.       رگرسیون لجستیک

4.       تحلیل گونه های نشانگر 

استفاده کرد. 

تحلیل تشخیصی یک تکنیک آماری است که به پژوهشگر این امکان را می دهد تا تفاوت های بین دو گروه یا بیشتر از دو گروه را برحسب چند متغییر به صورت همزمان مورد مطالعه قرار دهد. در این روش چند متغییر اسمی با چند متغییر فاصله ای مرتبط می شود و از لحاظ فنی در واقع بسط یافته ی تحلیل واریانس چند متغییری است. در حوزه ی علوم انسانی به این تکنیک نیاز است. در جایگرینی کارمندان، آزمون های روانشناختی کودکان، تاثیرات درمان های پزشکی، تفاوت های اقتصادی بین مناطق مختلف جغرافیایی، پیش بینی رفتار رای دهندگان و خیلی زمینه های دیگر.

چه زمان هایی می توان از تحلیل تشخیصی استفاده کرد؟ در این تحلیل تمرکز روی داده های مربوط به موارد است که این موارد می توانند انسان ها، حیوانات، وضعیت اقتصادی در زمان های مختلف  و خیلی موارد دیگر باشد. گروهها باید طوری تعریف شوند که هر مورد فقط و فقط به یک گروه تعلق داشته باشد. زمان هایی که نمی توان عضویت موارد در گروهها را نمی توان تشخیص داد باید این موارد از تحلیل کنار گذاشته شوند تا به نتایج خطا منجر نشود. این موارد بعد از رسیدن به معادلات تشخیصی می توان عضویت گروهی شان را مشخص کرد.  

تفسیر فضایی از تحلیل تشخیصی

اگر متغییرهای پیش بین را که گروهها بر اساس آنها متمایز می شوند را به عنوان محورهای یک فضای P بعدی در نظر بگیریم هر مورد در این فضا دارای یک نقطه خواهد بود. بنابراین گروهها در این فضا از چندین نقطه ی کنار هم تشکیل می شود. اگر گروهها با هم نقاط اشتراکی داشته باشند در این صورت دیگر گروه ها یگانه نخواهند بود. به منظور خلاصه کردن نقاط در یک گروه باید مرکزیت هر گروه را پیدا کرد. نقطه ی مرکزی یا همان مرکز ثقل در مختصات هندسى نقطه اى است که مختصات ان ميانگين حسابى مختصات همه نقاط ان شکل است. چون هر یک از این نقاط معرف هر گروه می باشند می توان با مطالعه ی این نقاط متوجه شد که گروهها چگونه از یکدیگر متمایز می شوند. زمانی که تعداد متغییرها زیاد است ممکن است اطلاعات خیلی پیچیده و غیر قابل فهم شوند. 

محدودیت های  تحلیل تشخیصی

1.       تحلیل تشخیصی به نقاط پراکنده حساس است.

2.       ملاحظات مربوط به حجم نمونه.

الف) حداقل باید موارد 2 تا بیشتر از متغییرها باشند.

ب) در هر گروه حداقل باید دو مورد باشد.

ج) در هر گروه باید تعداد نمونه ها به اندازه ی کافی باشد تا میانگین ها و انحرافات به طور مشخصی برآورد شوند. بر اساس یک قانون سر انگشتی باید n بزرگتر مساوی 3*p باشد.

روش های حجم نمونه

الف) نمونه ی زنجیره ای تا زمانی که برآورد پارامترهای میانگین و واریانس ثابت شود.

ب) این ثبات می تواند از طریق روش های بازنمونه گیری مورد آزمایش قرار گیرد.

ج) به منظور کاهش متغییر ها می توان از طریق روش گام به گام استفاده کرد.

د) متغییر ها را به دو یا چند گروه مرتبط تقسیم کرده و در هر گروه یک تحلیل تشخیصی اجرا کنید.

ه) یافته ها را با دقت تفسیر کنید

تحلیل تشخیصی برای طبقه بندی پاسخگویان بر اساس مقادیر یک متغیر وابسته دو یا چند وجهی به کار می رود. در واقع زمانی که متغیر پاسخ کیفی و متغیرهای مستقل کمی باشند از این تحلیل استفاده می کنیم. در این تحلیل پاسخگویان بر حسب مقداری که بدست می آورند، در طبقات مختلف تفکیک می شوند. 

تحلیل تشخیصی روشی است که متغیرهای مستقل را برای ایجاد یک متغیر جدید ترکیب می کند که  هر یک از پاسخگویان برای آن مقداری بدست می آورند. در واقع تحلیل تشخیصی شبیه یک رگرسیون خطی چندمتغیره است با این تفاوت که در رگرسیون خطی چندمتغیره، متغیر پاسخ در سطح فاصله ای/نسبی است، اما در تحلیل تشخیصی مقیاس متغیر وابسته دو یا چندوجهی است. 

تحلیل تشخیصی را می توان برای چندین هدف مورد استفاده قرار داد که مهمترین آنها به شرح زیر است:

1-    طبقه بندی پاسخگویان به چندین گروه 

2-    بررسی اختلاف های میانگین متغیر مستقل بین گروههایی که بر اساس متغیر وابسته تشکیل می شوند.

3-    تعیین درصدی از واریانس متغیر وابسته که توسط متغیرهای مستقل تبیین شده اند.

4-    ارزیابی اهمیت نسبی متغیرهای مستقل در طبقه بندی متغیر وابسته 

به منظور تحلیل تشخیصی لازم است که یک سری از پیش فرضها رعایت شود، بر این اساس، پیش فرضهای تحلیل تشخیصی به صورت زیر است

1-    متغیر وابسته یک متغیر اسمی دو وجهی (یا چند وجهی) است.

2-    تمامی پاسخگویان (موارد) باید از یکدیگر  مستقل باشند. بنابراین نمی توان داده های مرتبط استفاده کرد.

3-    حداقل باید دو پاسخگو برای هرگروه وجود داشته باشد.

4-    حداکثر تعداد متغیر مستقل در مدل باید برابر با n-2 باشد.

5-    خطاها به طور تصادفی توزیع شده باشند.

6-     نداشتن همخطی: اگر یکی از متغیرهای مستقل همبستگی بالایی با متغیرهای دیگر داشته باشد و یا اینکه یکی از متغیرهای مستقل تابع متغیرهای دیگر باشد، همخطی بوجود می آید. 

در تحلیل  تشخیصی یک تابع تشخیصی وجود دارد که به ریشه کانونی معروف است و ترکیب خطی متغیرهای مستقل استاندارد شده را نشان می دهد. در واقع تابع تشخیص بر اساس مرکز ثقل گروهها ایجاد می شود. تعداد توابع تشخیص عبارت است از:

min(groups-1, predictors).

 در رابطه بالا، groups همان تعداد حالتهای متغیر پاسخ و predictors تعداد متغیرهای تبیینی است.

پارادايم هاي پژوهش

پارادايم هاي پژوهش

ديدگاه هاي زير بنايي معرفت شناسي

در پژوهش هاي علوم انساني به طور اعم، و پژوهش هاي علوم رفتاري به طور اخص، انتخاب رويكرد پژوهش براي پي بردن به واقعيت بر پايه ديدگاه فلسفي استوار است. زيرا پژوهشگران پاسخ سوال هاي زير بنايي از جمله اين كه ماهيت واقعيت چيست، ماهيت شناخت چيست و چگونه اين شناخت بدست مي آيد را به طور ضمني مفروض مي پندارند. به تعبير برخي صاحب نظران نظير دنيز و لينكلن پژوهشگر با انتخاب طرح پژوهش به طور ضمني چهار چوب نظري  فلسفي تحقيق، مهارت هاي پژوهشي مورد نياز و ساير پيش فرض هاي پژوهش را آشكار مي كند. 

ديدگاه هاي فلسفي زير بنايي معرفت شناسي را مي توان پارادايم هاي تحقيق ناميد. پارادايم يا چهار  چوب مرجع يا الگوي مفهومي مشتمل است بر مفروضات كلي نظري و مفاهيم و روش ها و فنون كاربرد آنها كه اعضاي جامعه علمي خاص آنها را مي پذيرند و طبق آن رفتار مي كنند. پارادايم ها سازه هاي انساني اند و چون از ابداعات ذهن انسان حاصل مي شوند در معرض خطاي انساني قرار دارند. هيچ سازه ذهني غير قابل مباحثه و اعتراض و انتقاد نيست و حمايت و طرفداري از هر پارادايم بايد بر قابليت متقاعد سازي و كار آمدي آنها در پاسخ به سوالات طرح شده درباره ي پديده ها باشد تا اين كه به بحث درباره جايگاه آنها پرداخته شود. پارادايم به منزله نظام پايه اعتقادي نيز مطرح شده است. اين نظام اعتقادي بر سه دسته فرضيات اساسي بنا مي شود. الف) فرضيات هستي شناختي ب) فرضيات معرفت شناختي و ج) فرضيات روش شناختي.

بنابراين بر هر پژوهشگر در هر حوزه اي از علم كه به مطالعات بنيادي و يا كاربردي علاقمند است لازم است پارادايم هاي پژوهش خود را بشناسد و اين مستلزم آشنايي با فلسفه ي علم است كه گسترده ي آن از اصول فلسفه و روش رئاليسم علامه طباطبايي تا منطق اكتشاف علمي پوپر كشيده شده است.

ضرغامي 

[e-mail]

معرفي كتاب ارشد در روش تحقيق

كتاب ارشد

مجموعه علوم تربيتي و روانشناسي

روش تحقيق

در روانشناسي و علوم تربيتي

فهرست مطالب

فصل اول - علم و روش علمي و مفاهيم پايه در تحقيق ................................................................................... 1

مقدمه / علم / هدف هاي علم و نظري ه / تعاري ف / انواع نظريه / هدف هاي نظريه / نظريه صور ي /

نظريه ي قياسي / نظريه تمثيلي / نظريه تجريدي / ويژگي هاي نظريه / روش علمي و مراحل آن / منابع

اطلاعاتي / مراحل روش علمي / ويژگي هاي علوم انساني / تحقيق و مفاهيم اساسي آن / ويژگي هاي

تحقيق علمي / مراحل تحقيق / انتخاب و تنظيم موضوع تحقيق / منابع و مراجع بر انتخاب موضوع /

محدوديت ها در تحقيق / اشتباهات رايج در تنظيم موضوع تحقيق / سوالات چهارگزينه اي / پاسخنامه

سوالات چهارگزينه اي

فصل دوم - مسئله و فرضيه.............................................................................................................................. 27

مسئله / نحوه ي انتخاب مسئله / ملاك هاي مربوط به مسئل ه / ارزيابي مسئل ه / تدوين فرضي ه /

ويژگي ها يا ملاك هاي فرضيه ي خوب / منابع تشكيل فرضيه / اهميت فرضيه / انواع فرضيه / مزاياي

فرضيه / كليت و اختصاصي بودن فرضي ه ها / نكته ي آخ ر / سوالات چهارگزينه اي / پاسخنامه سوالات

چهارگزينه اي

فصل سوم - مفاهيم، سازه ها، متغيرها و تعاريف ......................................................................................... 43

مقدمه / مفهوم / سازه ها / متغير و انواع آن / تعريف هاي مولفه اي و عملياتي / اندازه گيري متغيرها /

تهيه ابزار يا وسايل انداز ه گيري / پيش بيني مقياس كمي / سوالات چهارگزينه اي / پاسخنا مه سوالات

چهارگزينه اي

فصل چهارم – جامعه و نمونه ............................................................................................................................. 61

جامعه / نمونه / اشتباه هاي رايج در نمونه گيري / تعريف جامعه / نمونه گيري / نمونه گيري تصادف ي /

نمونه گيري منظم يا سيستماتيك / نمونه گيري طبقه اي / نمونه گيري خوشه اي / نمونه گيري غيرتصادفي

/ حجم يا اندازه ي نمونه / برآورد حجم نمونه / سوالات چهارگزينه اي / پاسخنامه سوالات

چهارگزينه اي

فصل پنجم – انواع روش هاي تحقيق................................................................................................................. 81

مقدمه / تحقيق تاريخي / ويژگي هاي تحقيق تاريخي / مراحل تحقي ق تاريخي / تحقيق توصيف ي /

ويژگي هاي تحقيق توصيفي / مراحل تحقيق توصيفي

فصل ششم – تحقيق زمينه يابي ......................................................................................................................... 87

مقدمه / هدف هاي تحقيق زمينه يابي / انواع طرح هاي تحقيق زمين ه يابي / مصاحبه / انواع مصاحبه /

انواع خطاهاي مهم و منابع گمراه كننده در يك مصاحبه / پرسش نام ه / مراحل اجراي زمينه يابي

پرسش نامه اي / مزاياي تحقيق زمينه يابي / محدوديت هاي تحقيق زمينه يابي

فصل هفتم – تحليل محتوا .................................................................................................................................. 97

مقدمه و تعريف / محدوديت هاي تحليل محتوا / مراحل اجراي تحليل محتوا

فصل هشتم – تحقيق فراتحليلي...................................................................................................................... 101

- مقدمه / مراحل اجراي روش فراتحليل / 1- شناسايي منابع و ارزش يابي نتايج پژوهش ها / 2

اندازه اثر / P ارزشيابي نتايج پژوهش / 3- تر كيب و مقايسه نتايج پژوهش با يكديگر / سطح معناداري

استفاده از روش هاي آماري در اجراي فراتحليل / نحوه ي محاسبه ي اندازه ي اثر / تفسير اندازه ي / ES

اثر / روش هاي مقايسه و تلفيق (تركيب) نتايج پژوهش هاي انجام شده / مزاياي فراتحليل / منابع خطا /

محدوديت هاي فراتحليل / كاركردهاي فراتحليل

فصل نهم – تحقيق كيفي.................................................................................................................................... 115

مقدمه / نقاط ضعف روش تحقيق كيفي / تصميمات پژوهشگر در طرح تحقيق كيفي / ميزان مشاركت /

ميزان محرمانه بودن

فصل دهم – تحقيق همبستگي.......................................................................................................................... 119

مقدمه / همبستگي / انواع تحقيق همبستگي / مراحل تحقيق همبستگي / 1- مراحل مطالعات همبستگي

رابطه اي / 2) مراحل تحقيق پيش بيني / روش هاي محاسبه ي ضريب همبستگي دو متغير ي / همبستگي

همبستگي دو / (T) همبستگي كندال / (rno) همبستگي رتبه اي اسپيرمن / (r) ( پيرسون (گشتاوري

همبستگي دو رشته اي گسترده / همبستگي دو رشت ه اي / (rpbis) و دو رشته اي نقطه اي (rbis) رشته اي

نقطه اي / همبستگي چهار خانه اي (تتراكوريك) و ضريب في / همبستگي ايتا (ن سبي) / ضريب توافقي

كاهش همبستگي و اصلاح آ ن / كاهش همبستگي به علت محدوديت دامنه متغيرها / همبستگي / (c)

سهمي يا پاره اي / ب) روش هاي محاسبه ضريب همبستگي چند متغيري / الف) رگرسيون چند متغيري

/ ب) تجزيه و تحليل متمايز كنند ه / ج) همبستگي كانني / د) ماتريس همبستگي و تحليل عامل ي / معنادار

بودن همبستگي / تفسير ضريب همبستگي

فصل يازدهم – روش تحقيق پس رويدادي (علّي – مقايس هاي).................................................................. 129

روش تحقيق پس رويدادي (علّي – مقايسه اي) / مقدمه / مقايسه ي روش هاي پس رويدادي با آزمايش ي

/ مقايسه ي تحقيق پس رويدادي و همبستگي / كنترل در تحقيقات پس رويدادي / نكات مثبت تحقيق پس

رويدادي / محدوديت هاي تحقيق پس رويدادي / مراحل مختلف تحقيق پس رويدادي

فصل دوازدهم – تحقيق آزمايشي.................................................................................................................... 135

مقدمه / گروه هاي آزمايشي و شاهد در تحقيق آزمايشي / ويژگي هاي پژوهش آزمايشي / نحوه كنترل

/ انتخاب تصادفي / تكرارپذيري / كنترل واريانس (منابع واريانس ) / اعتبار تحقيق / عواملي كه اعتبار

دروني را تهديد مي كنند (متغيرهاي مزاحم و ناخواسته ) / عواملي كه اعتبار بيروني را تهديد مي كنند . /

انواع طرح هاي تحقيق آزمايشي (بين گروهي ) / طرح هاي شبه آزمايشي / طرح هاي آزمايش ي /

طرح هاي آزمايشي واقعي كه براساس تحليل عاملي و اندازه گيري هاي مكرر انجام م ي گيرند عبارتند از :

/ طرح هاي نيمه آزمايشي

فصل سيزدهم – آزمايش ميداني و طر حهاي درون آزمودن يها................................................................ 161

آزمايش ميداني / اعتبار بيروني / اعتبار سازه / توان آزمايش / معايب آزمايش ميداني / طرح هاي تك

طرح هاي بازگشتي شامل : / / AB آزمودني / فرايند تحقيق / انواع طرح هاي تك آزمودني / طرح پايه اي

با يك متغير مستق ل / سوالات ABAB طرح / ABAB طرح هاي / BAB طرح / BCB طرح / ABA طرح

چهارگزينه اي / پاسخنامه سوالات چهارگزينه اي

فصل چهاردهم – راههاي آماري براي طرحهاي پژوهشي ........................................................................... 189

-1 آزمون هاي بي پارامتري / آزمون رتبه هاي نشان دار ويلكاكسو ن / آزمون من – ويتني / آزمون

فريدمن / آزمون گرايش ال پيج / آزمون كراسكال – واليس / آزمون گرايش جانكهير / آزمون

وابسته) / آنواي يك راهه ) t مستقل / آزمون t مجذور كاي (خي 2) / آزمون هاي پارامتريك / آزمون

(مستقل) / آنواي يك راهه (وابسته) / آنواي دو راهه (مستقل) / آنواي دو راهه (مستق ل) / آنواي دو

راهه (وابسته) / آنواي دو راهه (آميخته)

فصل اول

علم و روش علمي و مفاهيم پايه در تحقيق

مقدمه

حوزه هاي دانش براساس نوع معياري كه براي درستي دانش خود به كار مي گيرند شناخته شده اند . از

جمله مي توان دانش (معرفت، علم ) 1 فلس في، دانش ديني، دانش هنري و دانش تجربي 2 را نام برد . معيار

حقيقت در فلسفه ، استدلال و برهان است . در دين، كتب و متون مقدس، در هنر، تجارب شخصي و احساس

هنرمند و در دانش تجربي، مشاهده، معيار حقيقت است . البته اين سخن بدان معنا نيست كه معرف ت هاي

مختلف از منابع گوناگون كسب دانش استفاده نمي كنند. مسلماً در علوم تجربي از استدلال و برهان استفاده

مي شود اما داور نهايي در علوم تجربي، قابليت مشاهده و تجربه پذيري است.

در كتاب حاضر، منظور ما از علم، همان علم تجربي است كه وابسته به مشاهده مي باشد. بنابراين ما به

هر نوع مطالعه ي پديده ها به عنوان علم نمي نگريم مثلاً ستاره شناسي شاخه اي از دانش يا معرفت است كه

به عنوان علم (تجربي) پذيرفته نمي شود و علت اساسي، متدولوژي آن است.

علم

علم چيست؟ به اين پرسش نمي توان به آساني جواب داد . در حقيقت هيچ تعريف بي واسطه اي از علم

نمي توان ارائه كرد . در عوض سعي خواهيم كرد برداشت ها و ديدگاه هاي مربوط به علم را مط رح و سپس

كاركردهاي آن را تشريح كنيم.

علم واژه اي است كه سوء تفاهم ها در مورد آن زياد است . به نظر مي رسد سه تفكر قالبي رايج فهم

فعاليت علمي را ضايع مي سازند. اولين تفكر قالبي مربوط به روپوش سفيد آزمايشگاهي با گوشي طبي

است.

دومين تفكر قالبي در دانشمندان اين است كه آنان افرادي باهوش هستند كه م يانديشند و نظريه هاي پيچيده

مي سازند. آنان نظريه پردازان غير تجربي هستند، گرچه تفكر و نظريه شان به نتايج علمي بينجامد.

سومين تفكر قالبي علم را با مهندسي و تكنولوژي (فن شناسي ) برابر مي سازد. تصور بر اين است كه علم

يعني ساختن پل ها، اصلاح ماشين ها، اختراع ماشين هاي آموزشي و نظاير آن.

1 -Know ledge

2 -Science

فصل دوم

مسئله و فرضيه

مسئله

تدوين مسئله در پژوهش امر مهمي است و پژوهشگر هميشه نمي تواند مسئل هي خود را به وضوح طرح

كند، شايد تصور ي كلي درباره ي مسئله داشته باشد و پيش از آن كه بتواند بگويد به دنبال پاسخ به چه

سئوالاتي است، زمان زيادي را صرف تفكر و مطالعه كند. بنابراين چيزي كه در بيان مسئله وجود دارد اين

است كه اگر كسي مي خواهد مسئله اي را حل كند، بايد بداند كه مسئله چيست و اين خود منوط به اين امر

است كه شخص بداند قصد انجام چه كاري را دارد . ديگر آنكه شخص بداند ماهيت مسئله چيست . بيان

مسئله در پژوهش بسيار مهم است.

پژوهشگر بايد براي تهيه ي يك پاسخ مناسب به سئوال هاي پژوهش، به دنبال گردآوري داده ها باشد و

بداند درباره ي مسئله اي كه با آن مواجه است ، چه اطلاعاتي موجود است و پيشينه ي پژوهشي را مورد

مطالعه قرار دهد و توانايي تجزيه و تحليل داده هاي جمع آوري شده را داشته باشد . طرح سئوال و انجام

پژوهش به دو دليل صورت مي گيرد:

1) به منظور تحقيق بنيادي است كه انگيزه پژوهشگر ميل به كسب دانش است.

2) به منظور تحقيق كاربردي است و استفاده از نتايج علمي براي انجام دادن بهتر امور.

در هر دو نوع تحقيق، نيازمند طرح مسئله و تد وين فرضيه هستيم و به دنبال آن جمع آوري داده ها و

نتيجه گيري درباره ي روابط بين متغيرها صورت مي گيرد.

نحوه ي انتخاب مسئله

همان طور كه گفته شد انتخاب مسئله مي تواند براي افزايش دانش نظري باشد يا به دنبال تأمين رفاه

مردم باشد و كاربرد عملي داشته باشد.

انتخاب مسئله پژوهش بستگي به انگيزه هاي پژوهشگر دارد . اين كه پژوهشگر علاقه مند است در

زمينه هاي نظري كاري كند يا در زمينه هاي عملي ، بستگي دارد به ذوق و سليقه وي و تخصص و

تجربه هايش.

فصل سوم

مفاهيم، سازه ها، متغيرها و تعاريف

مقدمه

نظام هاي علمي داراي دو مولفه هستند و پژوهشگران در اين دو سطح عمل مي كنند: 1) سطح نظريه –

فرضيه – سازه و 2) مشاهده. اين دو سطح در عين اين كه از هم جدا هستند به يكديگر مربوط هم هستند .

بدين جهت اين دو سطح را متمايز از هم مي دانيم كه سطح اول يعني ، نظريه – فرضيه – سازه يك سطح

مفهومي است و از مفاهيم تشكيل مي گردد؛ ولي سطح مشاهده، عملي است و در اين سطح پژوهشگر داده ها

را جمع آوري مي كند.

اما همان طور كه مطرح شد اين دو سطح به هم مربوط هستند و پژوهشگر ضمن پژوهش بين اين دو

سطح در حركت است . به هنگام بيان فرضيه در سطح نظريه – فرضيه – سازه عمل مي شود و وقتي براي

آزمودن فرضيه، به دنبال مشاهده و جمع آوري داده مي رويم در سطح مشاهده قرار م يگيريم.

مفهوم 1

مفهوم، نماد بسيار مهمي در پژوهش علمي است . مفهوم به مجموعه اي از رويدادها يا محر كها اطلاق

مي شود كه داراي ويژگ يهاي مشتركي هستند. مفهوم واژه اي است كه م يتوان آن را انتزاع رويدادهاي قابل

مشاهده دانست . به طور مثال وزن به عنوان مفهوم يك بيان كلي از مشاهده ي چيزهاي سبك و سنگين

است. سطح انتزاع مفاهيم با هم متفاوت است ، بخصوص د ر حوزه ي علوم رفتاري و اجتماعي با هم

مفاهيمي سروكار داريم كه سطح انتزاع آن ها بسيار بالاتر از علوم فيزيكي است . مفهوم پيشرفت تحصيلي،

مفهومي است كه حاصل انتزاع از برخي رفتارهاي كودكان مانند خواندن واژه ها، حل مسايل رياضي رسم

اشكال است كه مورد مشاهده قرار گرفته اند.

يك مفهوم به خودي خود يك پديده نيست بلكه نماد يك پديده است . هنگامي كه با يك مفهوم مواجه

مي شويم، انواع رفتارها يا پديده هاي قابل مشاهده را مي توان از آن استنباط كرد ، پس مفهوم دورنمايي

است كه از آن مي توان براي مشاهده پديده ها استفاده كرد . سوم، از طري ق مفاهيم، عمل طبقه بندي و تعميم

صورت مي گيرد و چهارم اين كه مفاهيم از مؤلفه هاي نظريه ها هستند.

1-concept

فصل چهارم

جامعه و نمونه

جامعه

در هر پژوهش علم ي، هدف پژوهشگر دست يابي به دانش و كشف قوان ين جامعه است . وقتي مي گوئ يم

پيشرفت تحص يلي دانش آموزان دبستان ي مناطق شهر ي استان اصفهان ب يشتر از مناطق روستا يي است ،

اين اص لي است كه درباره جامعه ي كودكان دبستا ني است ان اصفهان ب ي ان شده است و ي ا هنگام ي كه

پژوهشگري م ي خواهد تأث ير دو روش تدر يس را در پ يشرفت تحص يلي دانش آموزان دبستان ي استان تهران

بررسي كند، ا ين مطالعه درباره ي جامعه ي دانش آموزان دبستان ي استان تهران انجام مي پذ يرد. بنابر اين

جامعه ي آماري به مجموعه اي از اش يا، اشخاص، مكان ها و رويدادهايي اطلاق مي شود كه در ي ك ي ا چند

صفت مشترك هستند . جامعه با ا ين صفت يا صفات مشترك ب ين اعضا ي آن مشخص مي شود . هر چه

تعداد صفت هايي كه بين اعضا مشترك است كمتر باشد حجم جامعه يا تعداد اعضاي جامعه بيشتر مي شود

« زنان » و هر چه تعداد صفت هاي مشت رك ب ين اعضا ب يشتر باشد، جامعه محدودتر مي شود. به طور مثال

يك جامعه ي آماري است كه تمام زنان جهان را شامل مي شود و صفت مشترك اين جامعه، زن بودن است.

با دو صفت زن بودن و تحص يل كرده بودن مشخ ص مي شود « جامعه ي زنان، تحص يلات بالا ي د يپلم »

كه محدودتر از جامعه ي زنان است.

علاوه بر صفت يا صفت هاي مشترك كه در بين همه ي اعضا ي ي ك جامعه ي آمار ي مشترك است،

صفاتي ن يز وجود دارند كه در ب ين همه ي افراد جامعه مشترك ن يستند. به اي ن صفت ها ، صفت هاي غ ي ر

مشترك يا متغ ير مي گويند. به طور مثال جامعه ي دانشجويان پسر ا يراني يك جا معه آمار ي است كه صفات

مشترك اعضا ي آن ا يراني، پسر بودن و دانشجو بودن است، اما بعض ي دانشجو يان دانشگاه دولت ي هستند

و برخ ي آزاد، بعض ي مجرد هستند و برخ ي متاهل اند، بعض ي در طول تحص يل در كنار خانواده هستند و

برخي دور از خانواده، پس صفات غ ير مشترك شامل وضع يت تاهل ، بوم ي و غ ير بوم ي بودن، دانشجو ي

دولتي و غير دولتي بودن است. آنچه پژوهشگر علاقه مند به مطالعه ي آن است صفات غير مشترك است.

در هر پژوهش، اول ين قدم ا ين است كه جامعه مورد مطالعه با يد تعريف شود. مثال هاي زير، نمونه هايي

از جامعه ي آماري هستند:

- دانشجويان رشته روان شناسي دانشگاه هاي سراسري و آزاد استان تهران

- دانش آموزان پسر دوره ي راهنمايي استان اصفهان

- معلمان كلاس اول دبستان استان خوزستان كه آموزش ضمن خدمت را گذرانده اند.

فصل پنجم

انواع روش هاي تحقيق

مقدمه

پژوهشگر پس از تعيين انتخاب موضوع تحقيق بايد به دنبال انتخاب روش تحقيق باشد . منظور از

انتخاب روش تحقيق اين است كه تعيين شود چه روش ي براي بررسي موضوع مورد نظر مناسب و لازم

است.

هدف از انتخاب روش تحقيق اين است كه محقق مشخص كند چه روشي را اتخاذ كند تا با سرعت

بيشتر و صرف هجويي در هزينه و با سهولت بيشتر به پاسخ دست يابد.

انواع روش هاي تحقيق كه در ادامه توضيح داده خواهند شد عبارتند از:

-1 تحقيق تاريخي

-2 تحقيق توصيفي

-3 تحقيق تداومي و مقطعي (زمينه يابي)

-4 تحليل محتوا

-5 تحقيق فراتحليل

-6 تحقيق كيفي

-7 تحقيق علي – مقايسه اي (پس رويدادي)

-8 تحقيق همبستگي

-9 تحقيق آزمايشي

در فصل حاضر به دو مورد تحقيق تايخي و توصيفي خواهيم پرداخت و با توجه به فشردگي مطالب

مربوط به هر يك از روش هاي ديگر، آن ها را به تفكيك در فصول بعدي به بحث خواهيم گذاشت.

تحقيق تاريخي

در تحقيق تاريخي، پژوهشگر وقايع گذشته را كه در يك مقطع زماني مشخص روي داده اند مورد

مطالعه و بررسي قرار مي دهد . در اين روش تحقيق، پژوهشگر حقايق گذشته را از طريق جمع آوري

اطلاعات و ارزشيابي درستي و نادرست ي اطلاعات و با توجه به دلايل موجود، مورد تجزيه و تحليل قرار

مي دهد.

فصل ششم

تحقيق زمينه يابي

مقدمه

تحقيق زمينه يابي 1 يا پ يمايشي روش ي است جهت جمع آوري اطلاعات به منظور بررس ي نگرش ها ،

باورها، عقا يد و ارزش هاي مردم و تجز ي ه و تحل ي ل پاسخ ها به پرس ش هايي كه به ا ي ن منظور طرح

گرديده اند. از اين روش در انواع مطالعات اكتشافي، توصيفي، تبيين و ارزشيابي استفاده مي گردد.

در روش تحق يق زمينه يابي از مشاهده ي طبيعي بر اي جمع آوري اطلاعات توص يفي استفاده مي شو د و

لازم است رفتار افراد گروه نمونه كه معرف جامعه هستند به دقت مشاهده و ثبت شود . مثل زماني كه قرار

است داده هايي بر اي توص يف اين كه مردم چه نوع كالا ي مصرف ي را ترج يح مي دهند يا نگرش افراد نسبت

به نامزدهاي رياست جمهوري و يا عادات تماشاي تلويزيون جمع آوري مي شود.

از روش زمينه يابي م ي توان بر اي توص يف و بررس ي تغ ييرات در جامعه ن يز استفاده كرد . البته برخ ي

منابع خطا مانع از جمع آور ي دق يق و صح يح داده ها مي گردند و در توص يف ويژگي هاي جامعه خطا ايجاد

مي گردد، بنابراين لازم است ابزارهاي اندازه گيري (مصاحبه يا پرسشنامه) با دقت تدوين شوند، نمونه گيري

درست صورت گ يرد، براي اجراي تحقيق، روش مناسب انتخاب شود، طرح پژوهش ي زمينه يابي تدو ين

گردد و داد هها مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گيرند.

هنگامي كه پژوهشگر كل جامعه را مورد مطالعه قرار مي دهد، از روش سرشمار ي استفاده مي كند، اما

اغلب نمونه هايي از كل جامعه انتخاب شده و مورد مطالعه قرار مي گيرند و نتا يج به كل جامعه تعم يم داده

مي شود.

هدف هاي تحقيق زمينه يابي

براي انجام تحقيق زمينه يابي دلايل زيادي مي تواند وجود داشته باشد. روش زمينه يابي روشي است كه

براي توص يف عقا يد، نگرش ها و احساسات مردم و واقع يت هاي اجتماع ي مثل جنس، پا يگاه اجتماع ي –

اقتصادي، سن و شغل و غيره و تبيين روابط بين آنها استفاده مي شود.

به طور كلي اين تحقيق سه هدف را دنبال مي كند:

1 -survey Research

-1 توصيف

-2 تبيين

-3 كشف

فصل هفتم

تحليل محتوا

مقدمه و تعريف

تحليل محتوا، مطالعه ارتباطات است به منظور توصيف رفتار اجتماعي و آزمون فرضيه اي كه در مورد

آن تدو ين شده است . يا به عبارت ي تح ليل محتوا يك روش پژوهش ي است كه به صورت منظم و ع ين ي،

محتواي آشكار ارتباطات را توص يف مي كند. روش هاي ع يني و منظم باعث تم يز اين روش از سا ير روش هاي

پژوهشي مي شوند. در واقع روشي است كه به صورت منظم و عيني، ويژگي هاي پيام ها را تعيين م يكند.

برخي تح ليل محتوا را به عنوان روش ي منظم كه برا ي بررس ي محتوا ي اطلاعات ثبت شده استفاده

مي گردد، تعر يف كرده اند. كرلينجر آن را روش مطالعه و تجز يه و تحل يل ارتباط (توصيف محتوا ي آشكار

يك ارتباط) به شكلي نظام دار، عيني و كمي، به منظور سنجش متغيرها مي داند.

منظور از نظام دار بودن اين است كه محتوا يي كه با يد تح ليل شود طبق قواعد روشن ي انتخاب شود از

جمله انتخاب نمونه براساس ش يوه ي درست و هر ماده شانس برابر ي جهت تحل يل داشته باشد . همينطور

فرايندهاي ارز يابي نيز بايد نظام مند باشد و با تمام محتواي مورد بررسي يكسان عمل شود. در روش هاي

كدگذاري، تجزيه و تحليل و مدت زماني كه كدگذران صرف مي كنند، يكساني عمل، مشاهده شود.

دوم اين كه تح ليل محتوا ع يني است ، يعني محقق نبا يد سوگ يري شخص ي داشته باشد . تحق ي ق بايد

تكرارپذير باشد و اگر پژوهشگر ديگري بخواهد آن تحقيق را تكرار كند، به نتايج مشابهي برسد.

سوم اين كه تحليل محتوا كم ي است . هدف تح ليل محتوا بازنما يي دق يق ي ك مجموعه پ ي ام ها است و

براي رسيدن به عينيت بايد كمي سازي كرد.

هدف تح ليل محتوا پاسخگو يي به سئوال هايي است كه با موارد تجز يه و تحل يل ارتباط مستق يم دارند .

در هر ارتباطي سه عنصر وجود دارد: فرستنده، پيام، پيام گيرنده.

از حلقه هاي ارتباط ي ب ين محتواي پيام و ويژگي هاي فرستنده مي توان به ويژگي هاي گيرن ده پ ي برد .

پژوهشگران اغلب تحليل محتوا را به جهت بررسي و تعيين تأثير پيام برگيرنده به كار مي برند.

منظور از محتوا ي آشكار يعني محتو اي ظاهر ي و هدف اين است كه محتوا به همان شكل ي كه ظاهر

شده است كدگذاري شود نه به شكلي كه تحليل گر آن را احساس مي كند.

در گذشته ت حليل محتوا بر تع يين فراوان ي وقا يع يا متغ يرهاي مورد مطالعه تاك يد داشت ، اما اكنون ا ي ن

روش بينشي دروني است كه به منظور مطالعه تغييرات اجتماعي به كار برده مي شود.

فصل هشتم

تحقيق فراتحليلي

مقدمه

گاهي در نتا يج برخ ي پژوهش ها اعم از روان شناس ي، علوم اجتماع ي و سا ير علوم رفتار ي تناقض هايي

مشاهده مي شود. بررسي نتا يج و مقا يسه آنها با يكديگر به چند دل ي ل كار ي دشوار و غ ي ر ممكن است .

تفاوت در تداب ير آزما يشي از پژوهش ي به پ ژوهش د يگر و كنترل عوامل مح يط ي و روش هاي تحق ي ق

گوناگون و ابزارها ي اندازه گيري متفاوت ، موجب مي شوند كه پژوهشگر نتواند يافته ها را مقا يسه كند و در

اين صورت پژوهشگر ممكن است نياز داشته باشد كه فرايند بازنگر ي تصح يح شود، چرا كه مطالع ه ي

تحقيقات قب لي به شكل ك يفي داراي اشكال هايي است. از جمله ا ينكه اين روش ها ذهن ي هستند و پژوهشگر با

توجه به ملاك هاي ذهن ي خود پژوهش هاي قب لي را بررس ي مي كند؛ دوم اين كه پژوهشگر در انتخاب نوع

ويژگي ها و نكات دچار مشكل مي گردد. انتخاب نوع و يژگي مهم است چون هدف ، حل تناقض در يافته هاي

بدست آمده از پژوهش هاي گوناگون است.

بنابراين ن ياز به يك روش منظم است كه با استفاده از نت ايج پژوهش هاي انجام شده، آن ها را مورد

تفسير و ارزش يابي قرار دهد و نقاط ضعف آنها را شناسايي كند.

فراتحليل مجموعه اي از فنون نظامدار برا ي حل تناق ض هاي يافته هاي بدست آمده از پژوهش هاي

مختلف است . اين روش نتا يج بررس ي هاي گوناگون را به مق ياس مشترك تبديل مي كند يا به عبارت ديگر با

استفاده از روش هاي آمار ي، پژوهش هاي انجام شده را ترك يب مي كند. در اين روش واحد تجز يه و تحل ي ل

يعني نمره از مطالعه به دست مي آيد، نه آزمودني.

بنابراين فرا تحل ي ل مجموعه اي از روش هاي آمار ي است كه برا ي يكپارچه كردن نتا يج حاصل از

پژوهش هاي آزما يشي و همبستگ ي كه هر كدام به طور مستقل درباره ي ي ك موضوع يكسان انجام گرفته اند، به

كار مي رود و پ يش فرض اين است كه هر كدام از پژوهش ها برآورد متفاوت ي از پارامترها ي جا معه و روابط

بين متغيرها را نشان مي دهند كه با تجزيه و تحليل اين يافته ها، برآورد دقيق تري از جامعه به دست مي آيد.

در فر اتحليل ابتدا اطلاعات از منابع اول يه استخراج مي شود، سپس با استفاده از روش هاي آمار ي با

يكديگر ترك يب مي شود و بالاخره ي ك كل جد ي د به دست مي آي د. در روش هاي فراتح لي ل، پژوهشگر،

ويژگي ها و داده هاي پژوهش هاي قب لي را ب ه شكل كم ي ثبت مي كند و بعد با ترك ي ب نتا يج تحق يقات قبل ي،

فصل نهم

تحقيق كيفي

مقدمه

روش هاي همبستگ ي و آزما يشي از عمده تر ين روش هاي پژوهش كم ي هستند . اساس روش هاي

پژوهش كم ي بر ا ين است كه به متغ يرها ارزش عدد ي داده مي شود، به گونه اي كه بتوان آنها را به طور

آماري تحليل كرد. علاوه بر روش هاي پژوهش كمي، روش هاي پژوهشي ديگر با نام رو شهاي كيفي وجود

دارند. اين روش ها، برخلاف روش هاي كم ي (مانند روش هاي همبستگ ي و آزما ي شي) و يژگ ي هاي مورد

بررسي را به كم يت تبد يل م ي كنند. در ا ين روش ها پد يده هاي مورد نظر همان گونه كه هستند (به صورت

كيفي) بررسي مي شوند. روش هاي كم ي به كشف روابط ب ين پد يده ها علاقه مندند در حالي كه روش ك يف ي

سعي بر توص يف پد يده ها دارد و پژوهشگر مي كوشد در دن ياي افراد مورد پژوهش به طور كامل غرق

شود و از ديدگاه كساني كه درگير آن هستند به كنه معني امور پي ببرد.

به هر حال هدف ا ين روش ، توص يف پد يده ها و واقع يت هاي اجتماعي از د يدگاه افراد است نه از دي دگاه

مشاهده كننده . برخي از محققان ك يفي معتقدند برا ي درك د يدگاه د يگران با يد تا حد امكان از نظر ي ه هاي

قبلي كمتر استفاده كرد و محقق بايد خود را در بطن موضوع قرار دهد و ارزش هاي شخصي و

پيش داوري هاي خود را كنار بگذارد و جهان را از دريچه ديد ديگران تجربه كند.

نقاط قوت تحقيق كيفي

-1 بررس ي رفتار در شر ايط طب يعي: در ا ين روش، رفتار اجتماع ي در شر ايط طبيع ي مورد مطالعه

قرار مي گرفته و پد يده در دن ياي واقع ي مورد بررس ي قرار مي گيرد و به هم ين د لي ل نت يجه پژوهش مورد

اعتماد است.

-2 عمق ادراك: چون در اين روش محقق به طور مستقيم در زندگي اشخاص وارد مي شود مي تواند به

نظرهاي شخصي افراد دست يابد.

-3 انعطاف پ ذ يري: در روش ك يفي محقق مي تواند علاوه بر سئوال هاي از پيش طرح شده، به دنبال

پاسخ سئوالات ي باشد كه ضمن تحق يق پ يش مي آيد و بد ين ترت يب مي تواند تح قيق خود را براساس شرا يط

پيش آمده، گسترش دهد.

فصل دهم

تحقيق همبستگي

مقدمه

تحقيق همبستگ ي يكي از انواع تحق يق هاي غ ير آزما يشي است كه در آن رابطه ي دو يا چند متغ ير مورد

بررسي قرار مي گيرد. تحقيقات مختلف هدف هاي گوناگون ي مي توانند داشته باشند . در برخ ي پژوهش ها به

توصيف پ ديده ها در زمان حال پرداخته مي شود و در برخي علاوه بر توصيف، تبيين يعن ي علل آن پد ي ده

مورد بررس ي قرار مي گيرد و از طر يق ايجاد رابطه ب ين زمان حال و گذشته، به دنبال مشخص كردن علل و

عوامل يك پد يده هستند، به طور مثال چرا م ي زان بزهكار ي در نوجوانان فاقد پدر 20 درصد ب ي شتر از

نوجوانان واجد پدر مي باشد. گاهي نيز يك پژوهش در سطح پيش بيني عمل مي كند و بين زمان حال و آينده

رابطه برقرار مي كند و از طر يق م طالعه وضع موجود ، مي خواهد وضع يت يك پد ي ده را در آ ينده مشخص

كند، به طور مثال م يزان پ يشرفت تحص يلي دانش آموزان دبستان ي چقدر خواهد بود . بالاخره در ي ك

پژوهش، هدف مي تواند كنترل باشد ، يعني مي توانيم يك پد يده را تحت كنترل خود در ب ياوريم. به طور مثال

چگونه مي توان ميزان پيشرفت تحصيلي دانش آموزان دبستاني را 15 درصد افزايش دارد.

حال ببينيم تحقيق همبستگي كدام هدف پژوهشي را دنبال مي كند.

همبستگي

از تحق يقات همبستگ ي ب يشتر به منظور توص يف و پيش بيني استفاده مي شود. در تحق ي ق همبستگ ي به

سئوالات زير پاسخ داده مي شود:

آيا بين دو متغير رابطه وجود دارد؟

و در صورت وجود رابطه:

الف) جهت رابطه چگونه است (مثبت يا منفي است)؟

ب) شدت رابطه چقدر است؟

ضريب همبستگ ي يك ابزار آمار ي است كه به پژوهشگر كمك مي كند تا پاسخ اين پرسش ها را پيدا كند.

فرض كن يد پژوهشگر مي خواهد بداند كه رابطه ي بين نمره هاي پ يشرفت تحص يلي گروه ي از دانش آموزان

با نمره هاي آنان در زمينه ي ديگري مثل هوش چگونه است.

فصل يازدهم

روش تحقيق پس رويدادي (علّي – مقايسه اي)

روش تحقيق پس رويدادي (علّي – مقايسه اي)

مقدمه

روش هاي علّي – مقايسه اي يا روش هاي پس رويدادي 1 معمولاَ به تحقيقاتي گفته مي شود، كه پژوهشگر

در آن ها به بررس ي علل احتمال ي وقوع يك متغ ي ر وابسته مي پردازد .به عبارت د يگر ا ي ن نوع تحق ي ق،

گذشته نگر بوده و سعي مي كند از معلول پي به علت احتمالي برد.

از آنج ايي كه برا ي پ ي بردن به رابطه ي علت و معلولي لازم است كه ابتدا علت را به وجود آورد و بعد

معلول را مورد مشاهده قرارداد، پژوهشگر با دستكاري يك متغير، متغير دوم (وابسته) را مورد

است . « خصيصه اي » ، اندازه گيري قرار مي دهد، اما گاه ي اين روش امكا ن پذير ن يست. در برخ ي مواقع علت

به طور مثال جنسيت متغيري غير قابل دستكار ي است . در بعض ي مواقع ، علت خص ي صه اي ني ست، اما

دستكاري آن ها از كنترل پژوهشگر خارج است . اطلاعات لازم برا ي بررس ي علل وقوع ي ك رو ي داد زمان ي

جمع آوري مي شود، كه آن رو يداد رخ داده است مثل موفق يت در كنكور و يا پرخاشگر ي در نوجوانان فاقد

پدر. در اين نوع پژهش ها علل احتمال ي موفق يت در كنكور يا علل پرخاشگري در نوجوانان در اخت يار محقق

نيست، پژوهشگر فقط ا ين افراد را شناسا يي مي كند و و يژگي هاي آن ها را مورد بررس ي قرار مي دهد تا

بتواند به علل احتمالي اين ويژگي ها پي ببرد.

كرلينجر مي گويد تحقيق پس رويدادي عبارت است از، مطالعه ي عين ي و منظم بودن كنترل مستق يم

متغيرهاي مستقل . در اين پژوهش ها متغ ير مستقل از پ يش اتفاق افتاده و قابل دستك اري محقق ن يست. فقط

پژوهشگر براساس بررس ي هاي خود فرضيه هايي در مورد علت احتمالي پديده ي مورد نظر تدوين مي كند و

بعد به آزمون آن ها مي پردازد، و براساس نتايج به دست آمده نكاتي را مطرح مي كند.

براي انجام تحقيق پس رويدادي سه شرط لازم است:

-1 اول ا ين كه ب ين متغ ير وابسته و مستقل تغ ييرات همزمان را بتوان مشاهده كرد . گاهي وجود رابطه

بين دو متغ ير به علت وجود متغ ير سوم ي است كه موجب همبستگ ي ب ين آن دو متغ ي ر مي گردد ، كه اگر

متغير سوم حذف شود، ديگر رابطه ي بين دو متغير اول مشاهده نخواهد شد.

1 -causal - comparative

فصل دوازدهم

تحقيق آزمايشي

مقدمه

تحقيق آزما يشي روش ي است كه در آن پژوهشگر، محرك، رفتار ي ا شر ايط محيط ي را دستكار ي

مي كند، تا نحوه ي تاثير اين تغييرات را بر شرايط يا رفتار آزمودني ها مورد مشاهده و بررسي قرار دهد.

پژوهشگر با يد از تاث ير سا ير عوامل و متغ يرها بر نتا يج پژوهش آگاهي داشته باشد، كوشش كند سا ير

عوامل را به شكلي كنترل يا حذف كند، تا بتوان به روابط علت و معلولي دست يابد.

تحقيق آزما يشي روش ي را برا ي آزمودن فرض يه فراهم مي كند. پس از طرح و ب يان مسئله ، ي ك پاسخ

احتمالي يا فرض يه پ يشنهاد مي گردد و رابط ه ي احتمالي ب ين متغ يرهايي كه تحت شرايط كنترل شده هستند

مورد مشاهده قرار مي گيرد، رابطه ي مطرح شده، مورد تأييد قرار مي گيرد يا رد م يشود.

تحقق آزما يشي، روش كلاس يك آزما يشگاه ها و پژوهش هاي علم ي است . تحق ي ق آزما ي شگاهي بس يار

موثر و كارآمد در كشف دانش و ارائه ي نظر يه هاي علم ي مي باشد. اما از آنجا كه در علوم انسان ي مسائل

داراي پ يچيدگي ب يشتري هستند ، از روش هاي آزما ي شگاهي كمتر استفاده مي شود . بنابرا ين از تحق ي ق

آزمايشي در شرايط غير آزمايشگاهي نيز استفاده مي شود، مانند كلاس درس كه عوامل يا متغيرها تا حدي

قابل كنترل هستند.

پس تحق يق آزما ي شي ر ا مي توان به دو طبقه تقس يم كرد : آزما يش آزما ي شگاهي و آزما يش غ ي ر

آزمايشگاهي (آزمايش ميداني).

آزمايش آزما يشگاهي در يك موقع يت ف يزيكي جدا از موقع ي ت هاي عاد ي و طب يع ي انجام مي گي رد.

پژوهشگر متغير مستقل را دستكاري و متغيرهاي مزاحم يا ناخواسته را با دقت هر چه بيشتر كنترل مي كند

يعني اثر آن ها را حذف يا خنث ي مي كند. با اندازه گيري دق يق متغ يرهاي آزما يشي، وار يانس خطا به حداقل

مي رسد.

البته از محدود يت هاي روش آزما يشي آزما يشگاهي، مصنوع ي شدن شرا يط آزما يش مي باشد. هنگامي

كه پژوهشگر مي كوشد تا تمام متغيرهاي ناخواسته را كنترل كند، اين عمل موجب ايجاد يك محيط ساختگي

مي گردد، كه با مح يط طب يعي و واقع ي زندگ ي متفاوت است ، در نت يجه تعم يم پذ يري نتا يج تحق ي ق مختل

مي گردد. اعتبار دروني آزمايش آزمايشگاهي در مقايسه با ساير روش هاي تحقيق بالا است.

فصل سيزدهم

آزمايش ميداني و طرح هاي درون آزمودني ها

در اين فصل ابتدا آزما يش م يداني مورد بحث قرار خواهد گرفت، و سپس طرح هاي درون آزمودن ي ها

توضيح داده خواهد شد.

آزمايش ميداني 1

هنگامي كه صحبت از آزما يش مي شود تصور مردم بر وجود ي ك آزماي شگاه و انجام مطا لعه در آن

است. در حا ليكه وجود يك آزما يشگاه لزوماً منجر به يك آزما يش دق يق نمي گردد. آنچه در انجام آزما يش

مهم است آرا يش تصادف ي است كه برا ي انجام آن نيازي به وجود آزماي شگاه نيست . انجام آزما يش در

محيط طب يعي نوع ي آزما يش است كه به آن آزما يش م يداني گفته مي شود. علت انجام آزما يش در مح يط

طبيعي مي تواند به دلايل زير باشد.

1) تعميم نتايج به شرايط طبيعي تر

2) تعميم نتايج به افراد جامعه

3) افزايش توان آزمايش

4) واكنش طبيعي آزمودني ها در زمان آزمايش

اعتبار بيروني

همان طور كه مي دانيم منظور از اعتبار بيروني، تعميم نتايج آزمايش به جامعه مي باشد، يعني شر ايطي

كه خارج از فضا ي آزمايش است. هدف آزمايش مي داني اي ن است كه نتا يج آزماي شگاهي را در شر ايط

طبيعي بدست آورد.

هدف بعد ي، تعم يم نتا يج به گروه هاي مختلف مردم است . معمولاً در آزما يشگاه ها نمونه ها داوطلبانه

انتخاب مي شوند كه با مرد م جامعه متفاوت خواهند بود ، نمي توان نتا يج حاصل از آزما يش بر رو ي اي ن

افراد را به گروه هاي مختلف افراد جامعه تعميم داد.

1 -field experiment

فصل چهاردهم

راه هاي آماري براي طرح هاي پژوهشي

-1 آزمون هاي بي پارامتري

آزمون رتبه هاي نشان دار ويلكاكسون

آزمون و يلكاكسون براي طرح هاي وابسته ي دو موقعيتي به كار برده مي شود كه در آن آزمودن ي ها

يكسان و همتا هستند . هدف اين آزمون مقا يسه عملكرد هر آزمو دني (يا جفت هاي آزمودن ي ها ) به منظور

يافتن تفاوت هاي معنادار ب ين نمر ه هاي آن ها در دو موقع يت است . فرض كن يد مي خواهيم بدان يم كه آ ي ا بين

مقدار واژگان مورد استفاده ي كودكاني كه مهد كودك مي روند يا در خانه مي مانند، تفاوت ي وجود دارد . در

ابتد از نظر سن، جنس، هوش ي ا هر متغ ي ر « خانه » و « مهد » چنين شر ايطي لازم است دو گروه كودكان

ديگري كه فكر مي كنيم ممكن است ن ياز به كن ترل آن داشته باش يم، همتا شوند و بعد مورد آزمون قرار

گيرند.

آزمون و يلكاكسون جز آزمون هاي بي پارامتري است و در شرا يطي مورد استفاده قرار مي گي رد كه

داده ها ترتيبي اند، آزمودني ها يكسان يا همتا هستند (طرح وابسته) و متغير مستقل داراي دو سطح باشد.

مقا ي سه مي گردد تا مشخص W محاسبه مي شود و با ارزش بحران ي W در اين نوع آزمون، ارزش

معني دار است؟ W شود كه آيا ارزش مشاهده شده

آزمون من – ويتني

آزمن من و يتني را با يد در طرح مستقل (آزمودني ها متفاوت ) دو موقع يتي به كار برد . منظور از دو

موقعيتي اين است كه متغ ير مستقل دارا ي دو سطح يا دو موقع يت است. فرض كنيد مي خواهيم تأثير ماده ها

يا مطالب معن ي دار را در يادآوري بررس ي كن يم. از يك گروه شش نفر ي مي خواهيم كه ماد ه ها ي ا مطالب

معني دار را ياد بگ يرند (يك موقع يت)، تعداد واژه هاي به ياد مانده مع يار مناسب ي بر اي اندازه گيري حافظه ي

آزمودني ها است و موقعيت ديگر يادآوري مطالب و واژه هاي بي معني است.

چون در يك طرح مستقل مبنايي براي مقايسه ي تفاوت بين جفت هاي نمره ها وجود ندارد ، بنابر اين در

اين نوع آزمون ، نمره هاي همه آزمودن ي هاي متفاوت را به شكل ي ك مجموعه واحد ، رتبه بندي مي كنند .

چنانچه تفاوت هاي بين دو موقع يت تصادف ي باشد (فرضيه صفر ) نمره ها و رتبه ها با ي د در دو موقع ي ت

منابع

-1 بيابانگرد، اسماعيل. ( 1384 ). روش هاي تحقيق در روان شناسي و علوم تربيتي، تهران: نشر دوران.

-2 دلاور، علي. ( 1380 ). مباني نظري و عملي پژوهش در علوم انساني و اجتماعي، تهران: انتشارات رشد.

-3 دلاور، علي. ( 1384 ). روش تحقيق در روان شناسي و علوم تربيتي، تهران: نشر ويرايش.

-4 سرمد، زهره و همكاران. ( 1376 ). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران: انتشارات آگاه.

-5 شريفي، حسن پاشا و شريفي، نسترن . ( 1383 ). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران : انتشارات

سخن.

-6 كرلينجر، فرد، ان . ( 1986 ). مباني پژوهش در علوم رفتاري، تر جمه حسن پاشا شريفي و جعفر

نجفي زند ( 1389 ). تهران: انتشارات آواي نور.

-7 گرين، جوديت و اُليويرا، مانوئلادي . كاربرد آزمون هاي آماري در پژوه ش هاي علوم رفتاري، ترجمه

علي دلاور و مهرداد پژهان. ( 1380 ). تهران: نشر اسباران.

-8 نادري، عزت الله و سيف نراقي، مريم . ( 1385 ). روش هاي تحقيق و چگونگي ارزشيابي آن در علوم

انساني، تهران: دفتر تحقيقات و انتشارات بدر.

-9 وزيري، شهرام و همكاران . ( 1383 ). روش تنظيم و گزارش پژوهش در روان شناسي و مشاوره و

علوم تربيتي، تهران: نشر روان.