ما سه راه برای ساخت نظریاتی داریم که بتوانیم از طریق آنها نحوه تعامل و ارتباط بین متغیرها را در پدیده های روانشناختی توضیح دهیم و دست به پیش بینی بزنیم: استفاده از زبان کلامی طبیعی، استفاده از مدل های فرمال ریاضیاتی و استفاده از مدل های محاسباتی. شهود انسان و استدلال کلامی محدودیت های فراوانی دارند. به عنوان مثال می توان به ده انتقاد اساسی که هیتزمن در سال 1991 فهرست کرده است اشاره کرد. یکی از این انتقادات فقدان توانایی تصور نحوه کارکردن سیستم های پویا است. مدل های فرمالی که در برگیرنده ی هم مدل های ریاضیاتی و هم مدل های محاسباتی است می توانند محدودیت های استدلال انسانی را برطرف نمایند.

ریاضیات یک علم کاملا تجربی است که شواهدی محکم و پایدار (اثبات) از آن حمایت می کند. ریاضیات به تنهایی یک علم کامل است و ویژگی علم دیگری محسوب نمی شود. مدل های ریاضیاتی می توانند به رفع خطاهای استدلال کلامی و منطقی که عموما در استدلال های کلامی موجودند کمک کنند.

پیچیدگی نظریه پردازی و داده ها اغلب نیازمند کمک گرفتن از کامپیوتر و زبان محاسباتی است. مدل های محاسباتی و ریاضیاتی می توانند به عنوان پیوستاری از فرآیند نظریه پردازی محسوب شوند. هر مدل محاسباتی بر مبنای یک مدل ریاضیاتی خاص است و تقریبا هر مدل ریاضیاتی می توانند به عنوان یک مدل محاسباتی به کار بسته شود. نظریات رواشناختی با توضیحات و شرح کلامی شروع می شود ولی می توانند از طریق مدل های ریاضیاتی فرمال شوند وبدنبال آن به زبان محاسباتی کد بندی شوند. از طریق آزمون مدل ها با داده های تجربی و بدست آوردن نتایج برازش مدل باخوردی به منظور اصلاح مدلها فراهم می شود و گزاره های کلامی طبیعی ابتدایی به شیوه ی بهتری فهم می شوند و تغییر می یابند.