در تعريف اندازه‌ گيري گفته مي‌شود فرآيندي كه تعيين مي‌كند يك شخص يا يك شي چه مقدار از يك ويژگي برخوردار است و سنجش را نوعي اندازه‌گيري مي‌دانند كه در آن از آزمون و وسائل ديگري استفاده مي‌شود. بنابراين تعريف تعيين ويژگيهاي مورد سنجش ، فرآيند اجراي سنجش و بررسي فرآورده‌ها سه بخش مهم سنجش و اندازه‌گيري به شمار مي‌روند. بر اين اساس سنجش و اندازه گيري را در سه بخش عمده مرحله طراحي ، مرحله اجرا و مرحله بررسي فرآورده‌ها مي‌توان خلاصه كرد.

مرحله طراحي سنجش و اصول مربوط به آن


مرحله طراحي با سوالهايي از اين نوع سروكار دارد: چه كاري انجام خواهيم داد، و شامل تصميم‌هايي است درباره فعاليتهايي كه قرار است انجام گيرند. بطور ويژه در اين مرحله اقدامات زير صورت مي‌پذيرند. تحليل موقعيت ، تعيين و توصيف هدفها ، توصيف پيش نيازها ، انتخاب يا توليد وسايل و ابزارهاي مورد نياز ، تدارك برنامه مورد نياز.



به منظور تحليل موقعيت و يا شناخت پيش نيازها ممكن است به راهبردهايي دست زد كه شرائط موجود را بهتر و مناسب‌تر توصيف كند تا بر آن اساس بتوان تصميم‌هاي بعدي را دقيقتر و مناسبتر اتخاذ كرد، و تحليل موقعيت كمك خواهد كرد تا امكانات و شرائط موجود شناسايي شده و بر آن اساس گامهاي بعدي مثلا تهيه ابزار سنجش با واقع بيني صورت گيرد.


تعيين اهداف: سوالاتي از قبيل منظور از اجراي سنجش چيست؟ چگونه نتايجي مورد انتظار است؟ و ... اهداف كلي و جزئي سنجش را تعيين مي‌كنند. تعيين اهداف داراي اهميت زيادي است و به ويژه براي انتخاب و توليد ابزار سنجش بسيار مهم است.


انتخاب و توليد ابزار اندازه گيري: غالبا براي جمع آوري اطلاعات ضروري وسايل يا ابزارهايي مورد نيازند. در صورت موجود بودن وسايل بايد به بررسي و انتخاب مناسبترين آنها اقدام كرد. اگر وسايل مورد نياز موجود نباشند آنگاه بايد آنها را تهيه كرد. تهيه و توليد اين وسايل به دقت ، تخصص و صلاحيت نياز دارد. در هر حال نوع ابزار براي توليد و چه براي انتخاب از ميان ابزارهاي موجود بايد روشن باشد.


نوع ابزار مورد استفاده ممكن است يك آزمون باشد يا روشهاي ديگري چون مصاحبه ، مشاهده بر اين اساس استفاده از آزمون ، مصاحبه ، مشاهده سر ابزار اساسي براي جمع آوري اطلاعات در سنجش و اندازه گيري هستند. استفاده از ابزارهاي داراي روايي پاياني بسيار ضروريست. تعيين رواي با توجه به نوع روايي مورد نظر مثلا روايي محتوايي روايي صوري ، روايي ملاكي ، روايي پيش بيني و ... صورت مي‌گيرد. براي تعيين پاياني نيز از روشهاي بازآزمايي ، تنصيف ، فرمهاي موازي و يا روشهاي آماري مثل آلفاي كروبناخ و ... استفاده مي‌شود.

مرحله اجراي سنجش و اصول مربوط به آن


شرايط اجراي سنجش بستگي به اهداف سنجش دارد كه در مرحله طراحي مشخص مي‌شوند. هر چند ممكن است برخي اهداف نيازي به شرايط و موقعيت مشخص نداشته باشند. مثلا در محل كار فرد آزمودني اجرا شوند، با اين حال رعايت نكاتي كه پاسخگويي و ارائه اطلاعات مفيدتر را ميسر مي‌سازد ضروري است. بطور كلي شرايط اجراي سنجش بايد به گونه‌اي باشد كه از هر لحاظ آسايش جسمي و فكري افراد مورد سنجش را تامين نمايد. اين نكته در رابطه با آزمون شوندگان خردسال با دقت بيشتري رعايت مي‌شود.


علاوه بر شرايط فيزيكي مثل نور ، صوت ، سرما و گرما و ... شرايط رواني افراد مورد سنجش نيز بر عملكرد آنان تاثير دارد. مهمترين اين عوامل اضطراب است كه با اتخاذ تدابيري در مرحله طراحي و اجراي آنها مرحله سنجش بايد، به حداقل برسند. بطور كلي در اين مرحله با سوالاتي از قبيل سروكار داريم كه چگونه آن را انجام مي‌دهيم. روشن است پاسخگويي به اين سوال جوانب مختلف فيزيكي ، زماني و ... را در بر مي‌گيرد. 

مرحله بررسي فرآورده‌ها و اصول مربوط به آن


بعد از تهيه و اجراي فرآيند سنجش براي تفسير و معني دادن به نتايج و مورد استفاده قرار دادن آنها معلوم لازم است كه درباره اطلاعات جمع آوري شده اقداماتي انجام دهيم. در اين مرحله عمدتا نياز به استفاده از روشهاي آماري لازم مي‌شود. بر اين اساس آشنايي با اين روشها و استفاده مناسب و درست از آنها از اصول اساسي سنجش به شمار مي‌رود.



آشنايي با مقياسها شامل مقياس اسمي ، نسبي ، ترتيبي و فاصله‌اي و كاربرد آنها.


آشنايي با آمار توصيفي شامل تعريف متغير ، فراواني ، توزيع فراواني ، نمودارها ، شاخصهاي گزينش مركزي شامل ميانه ، ميانگين ، نماد شاخصهاي پراكندگي شامل دامنه تغيير ، واريانس و انحراف معيار و ... .


آشنايي با آمار استنباطي شامل آشنايي با روشهاي همبستگي ، تحليل واريانس ، في دو ، آزمون تي و ... .

كاربرد سنجش در روان شناسي


اصولا فرآيند سنجش و اندازه ‌گيري اهميت ويژه‌اي در حوزه‌هاي مختلف روان شناسي داراست. شايد بتوان گفت روانشناسي تربيتي از حوزه‌هايي است كه سنجش و اندازه گيري نقشي اساسي ايفا مي‌كند. روان شناسي تربيتي به بررسي اصول سنجش و اندازه‌گيري در زمينه آموزش و پرورش مي‌پردازد. شناسائي اين اصول و كاربرد دقيق آن از مراحل سه گانه اساسي فرآيند آموزش و تدريس به شمار مي‌رود. سه مرحله آموزش كلاسي عبارت است از مراحل پيش از آموزش ، حين آموزش و پس از آموزش.


بخش عمده مرحله پس از آموزش و بخشهايي از مراحل اول و دوم به فرآيند سنجش اختصاصي مي‌يابد. با استفاده از اين فرآيند و با كاربرد اصول آن، معلم يا روان شناسي تربيتي به بررسي رفتارهاي ورودي آغازين براي شروع آموزش ، تغييرات رفتاري در حين آموزش كه حاكي از وجود يادگيري است و نتايج حاصل از يادگيري و ارزشيابي اثر بخشي يادگيري مي‌پردازد. روان شناسان باليني و ساير حوزه‌ها نيز براي سنجش علائم باليني ، ويژگيهاي شخصيتي ، تغييرات رشدي ، تفاوتهاي فردي اصول سنجش را مورد استفاده قرار مي‌دهند.