سنجش و اندازه گیری

ﻣﻔﺮوﺿﻬﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻋﻠﻢ  

رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪه اي ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ. اﯾﻦ ﻓﺮﺿﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﯽ اﻧﺪ 

و ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ را در ﻣﺤﺪوده ي ﻓﻠﺴﻔﻪ ي ﻋﻠﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ، ﭘﯿﺶ ﻣﯽ ﻧﻬﻨﺪ. از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽ 

ﺗﻮاﻧﯿﻢ رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺮﺗﺮي آن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ رﻫﯿﺎﻓﺘﻬﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖ درك ﮐﻨﯿﻢ. ﻓﺮﺿﻬﺎي رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:   

1-ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ. ﻓﺮض اﺳﺎﺳﯽ رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﻢ و ﻫﺪﻓﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ وﺟﻮد دارد. ﺣﻮادث 

ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﯽ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽ اﻓﺘﻨﺪ. ﺣﺘﯽ در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻐﯿﺮ، ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ درﺟﻪ اي از ﻧﻈﻢ و ﺳﺎﺧﺘﺎر وﺟﻮد دارد و 

دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﯿﺰ از اﻟﮕﻮﯾﯽ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮان آن را درك ﮐﺮد     

اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ درك از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺎﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ارﺟﺎع ﻧﻤﯽ ﺷﻮد. از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ،ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ي اﺷﯿﺎء ﺷﺮاﯾﻂ و 

ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ي ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﺧﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن را ﻧﯿﺰ در ﺣﮑﻢ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم زﯾﺴﺘﯽ در ﺑﺮ ﻣﯽ 

ﮔﯿﺮد. ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ آﻧﭽﻪ را واﻗﻌﺎً اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻃﺒﯿﻌﺖ 

ﺿﺮورﺗﺎً ذاﺗﯽ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ. ﻣﺜﻼً ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻞ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮاي آﻣﺪن ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻓﺼﻠﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻬﺎر ﺑﻌﺪ از زﻣﺴﺘﺎن و 

زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﯾﯿﺰ، ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺑﻌﺪ از ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻬﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ. اﻣﺎ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﻤﻬﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ 

ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﯾﺮ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ.  

2- ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ. ﻓﺮﺿﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ، ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﺗﺮ از ﻓﺮﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه دارد 

ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻨﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻓﺮض ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻋﯿﻨﯿﺘﻬﺎ، ﺷﺮاﯾﻂ و ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﺰﺋﯽ از 

ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺧﺎص و ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮي دارﯾﻢ، اﻣﺎ ﺑﺎ آن روﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد، زﻧﺪﮔﯽ 

اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ. ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺗﮑﺮار ﭘﺬﯾﺮ، ﻣﻨﻈﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ. ذﻫﻦ 

اﻧﺴﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد و اﻓﮑﺎر دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ.  

3- ﻫﻤﻪ ي ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ دارﻧﺪ. اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ دارﻧﺪ ﻧﻤﺎد اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﯽ 

اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺑﯿﺎن از رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﺎ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺮاﯾﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ارواح و ﺟﺎدوﮔﺮي در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ. اﯾﻦ 

ﻓﺮض ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﺣﻮادث ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﻠﻞ ﯾﺎ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ دارﻧﺪ. اﯾﻦ ﻓﺮض، ﻓﺮض ﻣﺨﺎﻟﻒ آن را رد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ 

ﮔﻮﯾﺪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﻼوه، ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ وﻗﻮع ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ، اﯾﻦ 

ﻧﻈﺮ را رد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺎﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ دﯾﮕﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ. ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻓﺮض آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ را در ﺟﻬﺘﯽ 

دور از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺎﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ، ﻣﻘﺘﺪر ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ و آن را در ﻣﺴﯿﺮ ﻧﻈﺮ و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ 

ﺑﺒﺮﻧﺪ. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪﯾﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد از آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاي رواﺑﻂ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد.  12

4- ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻧﯿﺴﺖ. ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ اﻣﺮي ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻧﯿﺴﺖ. ادﻋﺎﯾﯽ ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﯿﻨﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﻮد. ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ 

ﺻﺮف ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ ﺳﻨﺘﻬﺎ، اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎي ذﻫﻨﯽ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮد. اﻣﮑﺎن ﺧﻄﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ وﺟﻮد دارد و ﺣﺘﯽ ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﻧﯿﺰ 

ﺑﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻋﯿﻨﯽ ﻧﯿﺎز دارد. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﮏ و اﻧﺘﻘﺎد اﺳﺘﻮار اﺳﺖ.  

5- داﻧﺶ از راه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮادراﮐﻬﺎ، ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﺎ 

اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ. ادراك اﻧﮕﺎره ي اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ و از ﻃﺮﯾﻖ اﺣﺴﺎس ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد:  

ﻋﻠﻢ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﺣﺴﯽ اﻧﺴﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺠﺮﺑﻪ 

ﻫﺎي ﻓﺮد اﺳﺖ، ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺑﻌﺎد ﺟﻬﺎن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، زﯾﺴﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارد.  

اﯾﻦ ﻓﺮض ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ي ﻻﻣﺴﻪ، ﭼﺸﺎﯾﯽ، ﺷﻨﻮاﯾﯽ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﮔﺮدد. ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ 

ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯾﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد. ﻣﺸﺎﻫﺪه «ﻓﻮراً ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد» ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از اﺻﻄﻼﺣﺎت، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺪا ﻧﯿﺴﺖ. ﻫﻤﺎن 

ﻃﻮر ﮐﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮف اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺳﺮﮐﺎرل ﭘﻮﭘﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ:  

داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺮاي ﺳﺎده ﺑﺎور... ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از ﻧﺮدﺑﺎن ﻋﻠﻢ 

ﺑﺎﻻ ﻣﯽ روﯾﻢ... اﻣﺎ اﮔﺮ از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده ام ﮔﺰارش ﮐﻨﻢ ﺑﻌﯿﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﻔﻬﻤﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﺒﻬﻢ 

اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻢ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺰارش ﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﺴﺘﻢ؛ ﮐﻪ ﺻﺪاي زﻧﮕﯽ را ﻣﯽ ﺷﻨﻮم؛ ﭘﺴﺮك روزﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮوش ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زﻧﺪ. 

آژﯾﺮي زوزه ﻣﯽ ﮐﺸﺪ؛ ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺰارش ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ اﯾﻦ ﺳﺮوﺻﺪا ﻣﺮا آزار ﻣﯽ دﻫﺪ؟... ﻋﻠﻢ ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺮي ﻧﯿﺎز دارد.  

از ﺟﻨﺒﻪ ي ﺗﺎرﯾﺨﯽ، اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ، ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎﺷﺪ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه اي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن 

ﻣﯽ داﻧﺴﺖ، ﯾﺎ «ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺾ» را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ.  

6- ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮﺗﺮ از ﺟﻬﺎﻟﺖ اﺳﺖ. در ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه وﺟﻮد 

دارد ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮد آن و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺸﺮ ﮐﺴﺐ ﮐﺮد. ﺑﺤﺚ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ از ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ 

ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ را در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﯾﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻏﯿﺮ ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮ 

ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. آﻧﭽﻪ ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ، اﮐﻨﻮن ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ و داﻧﺶ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در آﯾﻨﺪه اﺻﻼح ﺷﻮد. ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﻋﻠﻢ 

ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ، روﺷﻬﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ در آن ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ.  

ﻋﻘﯿﺪه ي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﻬﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﻀﺎد دارد. ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﯿﺪﺋﻮن 

ﺳﯿﻮﺑﺮگ و راﺟﺮﻧﺖ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪ:  

ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎن وﻗﺘﯽ ارﺗﻘﺎ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ او ﺑﯽ ﻗﺮار، ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ و «در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺣﻘﯿﻘﺖ، ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي 

ﺑﺴﺘﻪ ي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻀﺎد دارد. ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن و ﺗﻀﺎد آن ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﻣﻄﻠﻖ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺖ.  13

ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ را ﻫﻢ اﮐﻨﻮن «ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ». ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ روﺷﻬﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ 

اﻧﺠﺎم اﻣﻮر را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﯽ اﻧﺪازد. ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮاي آﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﻃﺮ، ﭘﺎﯾﺪاري وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد زﯾﺎن آور اﺳﺖ. در ﻋﻮض رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ 

ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺴﺒﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اراﺋﻪ دﻫﺪ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ:  

از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻄﻘﯽ در دراز ﻣﺪت ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﻧﻘﻄﻪ ي ﻗﻮﺗﯽ اﺳﺖ اﻣﺎ از آن ﺣﯿﺚ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ 

اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد در ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽ 

اﻧﺪازﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﮐﻨﺎر روﻧﺪ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺧﺸﮏ و ﺑﯽ ﻣﻨﻄﻖ اﻋﺘﻘﺎدات ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ﺧﻮاه ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺘﺎزﻧﺪ ﻋﻠﻢ از 

ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﻣﯽ اﯾﺴﺘﺪ.