تئوري ناپارامتريک سوال پاسخ بخشي ديگر از مدل هاي نظريه سوال- پاسخ را شامل مي شود که بر اساس حداقل مفروضه هاي مورد نياز براي اندازه گيري بهينه از افراد و سوالات استوار است. اين مدل ها هم براي سوالات دو وجهي و هم براي سوالات چند وجهي پي ريزي شده اند. در يک تعريف کلي تئوري نا پارامتريک سوال- پاسخ موردي خاص از مدل هاي سوال پاسخ شناخته شده مثل مدل راش, مدل هاي دو و سه پارامتري و مدل پاسخ درجه اي است. اين مدل هاي ناپارامتريک به گونه اي طراحي شده اند که بر بسياري از مجموعه داد ها برازش يابند و همچنان توان کافي براي نشان دادن ويژگي هاي يک اندازه گيري رضايت بخش ،مثل رتبه بندي افراد براساس نمرة کل و رتبه بندي سوالات با استفاده از ميانگين هر سوال را داشته باشند. نوع گسترش داده اين مدل توانايي تجزيه و تحليل سوالات چند وجهي مثل پرسشنامه هاي نگرش شنج را دارد. قبل از توضیح روش کار و چگونگی روند تحلیل سوال با این تئوری پاره ای از مفاهیم آن را توصیف می کنیم.

مفروضه های مدل هاي غير پارامتريک

درجه ای که یک مدل می تواند داده های مشاهده شده را تفسیر کند بوسیله میزان واقعیت مفروضه های مربوط به فرایند پاسخدهی که منجربه نمره گذاری سوال شده تعیین می شود0

1-     تک بعدی بودن: یعنی همه سوالات یک تست صفت مکنون مشابه را اندازه بگیرد. تا آنجا که امکان دارد باید سعی شود تا ابزار هایی برای اندازه گیری تهیه کنیم که یک صفت روانشناختی یا توانایی معنی دار را در یک زمان بسنجد. عنوان شده است که استفاده از چند آزمون تک بعدی بشکل همزمان دارای روایی پیشبین بیشتری از یک آزمون چند بعدی می باشد.

2-     استقلال موضعی: یعنی پاسخ فرد در هر سوال تحت تاثیر پاسخ او به سوال های دیگر نباشد. این یک مفروضه قوی است. این امر می تواند در اثر یادگیری به دلیل تمرین به وجود آید. حتی ممکن است قرار گرفتن فرد در معرض اهداف مطلوب و اظهارات سرنوشت ساز باعث تغیییر جهت تفکر فرد در مورد رفتار خودش شود و به نوبت پاسخ های او را به گو یه های بعدی تحت تاثیر قراردهد. هر دو مثال باعث تغییر تتا در طول  آزمون گیری می شوند در حالی که استقلال موضعی بیانگر ثابت بودن تتا است.

3-     تکنوا افزایی تابع آگاهی ها:  بدین معنی است که احتمال شرطی به طور یکنواخت روی تتا بدون کاهش باشد.

4-     عدم تداخل توابع: مفروضات سه گانه بالا برای بسیاری از کاربرد های مدلهای ناپارامتریک کافی است به ویژه زمانی که تاکید بر اندازه گیری افراد است. اما در بعضی از کاربرد ها نیاز است که  سوالات بر اساس دشواری مرتب شوند. در این حالت مفروضه بیان می کند که تابع های سوال پاسخ در امتداد پیوستار توانایی با هم تلاقی یا تداخل نداشته باشند.  

انواع مدلهاي غير پارامتريک

الف) مدل تکنوا افزای هموار 

موکن(1971) بيان مي کند که تکنوا افزای هموار  (MH) مجموعه اي از سوال هاست تحت مفروضه هاي استقلال موضعي, همه جفت هاي سوال با همه خرده گروه هاي از مفروضات و همه زير مجموعه هاي سوال همبستگي مثبت دارند. اهمیت این مدل این است که می توان بوسیله نمره کل، پاسخ دهندگان را به طور احتمالی روی مقیاس تتا رتبه بندی کرد.

براي يک تکنوا افزای هموار مجموعه ای از سوالها, i را براي هر توزيع  که  را در نظر مي گيرد. يک مفهوم نزديک که قابل پيش بيني باشد ارزشي از خطاي گاتمن (0و1)  که کوچکتر از استقلال کناري شرطي است که جزیيات آشکاري را ارائه مي کند. QUOTE   QUOTE   QUOTE  

ب) مدل تکنوا افزای جفتی

تکنوا افزای جفتی (DM). صرفاً براي مجموعه اي از سوالها برقرار است که شکل  تکنوا افزای جفتی دارند. ترتيب دشواري  سوالها براي همه اشخاص يکسان است که يک نتيجه مستقيم است. در این مدل ویژگی تغییر ناپذیری ترتیب سوال برقرار است. یعنی با پذیرفتن این روابط احتمالی به صورت یک قائده، ترتیب سوالها بر اساس میانگین آنها برای هر مقدار معین تتا که انتخاب کنیم یکسان است.

اقتباس از جناب آقای قاسم کشاورز