سنجش و اندازه گیری

آزمون هاي كوتاه پاسخ(معرفي) در آزمون هاي كوته پاسخ از آزمون شونده خواسته مي شود كه كلمه، عبارت، جمله، عدد، يا علامتي را در پاسخ به يك سوال يا تكميل يك جمله بنويسند. سوالات اين آزمون ها براي سنجش هدف هاي آموزشي سطح پايين طرح مي شوند.  آزمون كوته پاسخ، حد واسط بين آزمون تشريحي و آزمون عيني است(چرا؟). شباهت اين نوع آزمون با آزمون تشريحي آن است كه در هر دوي آن ها صورت سوال به وسيله طراح سوال تهيه مي شود و جواب آن ها را آزمون شونده تهيه مي كند. با وجود اين، جواب سوال هاي ازمون هاي كوته پاسخ آن قدر مختصر است كه اين آزمون ها را به كلي از آزمون هاي تشريحي مجزا مي سازد و به آزمون هاي عيني نزديك مي كند.انواع آزمون هاي كوتاه پاسخ آزمون هاي كوته پاسخ را به 3 دسته پرسشي، كامل كردني، و تشخيصي يا تداعي تقسيم مي كنند. پرسشي: مركز استان مازندران كدام شهر است؟ كامل كردني: بزرگ ترين درياچه دنيا درياچه.......است. تشخيصي: بعد از نام هر استان، نام مركز آن را بنويسيد. خوزستان(.....)، خراسان شمالي(.......)، مركزي(............) محاسن و معايب آزمون هاي كوته پاسخ 1- اجراي آن ها آسان است. 2- تقلب را كاهش مي دهد. 3- نسبت به ازمون هاي چند گزينه اي، صحيح- غلط، و جور كردني اطلاعات تشخيصي بيشتري در اختيار مربيان قرار مي دهد. 4- در آن ها حدس كوركورانه وجود ندارد. 5- نمي توانيم از آن ها براي سنجش هدف هاي سطح بالاي يادگيري استفاده كنيم. 6- كاربرد زياد اين آزمون ها سبب تشويق يادگيرندگان به حفظ كردن اطلاعات جزئي و بي اهميت مي شود. 7- تصحيح و نمره گذاري آن ها به دقت و سرعت آزمون هاي عيني عملي نيست.قواعد تهيه سوال هاي كوته پاسخ مثال: در سال 1950، در كشور آمريكا چند مورد بيماري آبله مشاهده شده است؟ 1- هر سوال بايد موضوع مهمي را شامل شود. مثال ها:  1- ذغال سنگ چيست؟ ذغال سنگ به چه منظوري به كار مي رود؟ ذغال سنگ از چه موادي درست شده است؟ ذغال سنگ از چه عنصي شيميايي درست مي شود؟ 2- برگ تنباكو حاوي(نيكوتين) است. نام ماده سمي برگ تنباكو(نيكوتين)است. 2- صورت سوال واضح باشد به گونه اي كه به پاسخ مشخص و معيني نياز داشته باشد.قواعد تهيه سوال هاي كوته پاسخ 3- صورت سوال از روي مطالب كتاب عينا نقل نشود. اين امر موجب تشويق يادگيرندگان به حفظ كردن مطالب و مانع درك و فهم آنان مي شود. مثال: مقدار عدد ”پي“ چقدر است؟(3/1، 3/14، 3/141) مقدار عدد ”پي“ تا سه رقم اعشار چقدر است؟ 4- در سوال هاي داراي مسائل عددي، واحد مقياس و ميزان دقت لازم در محاسبات مربوطه را مشخص كنيد. مثال ها: كبد گلوكز اضافي را به صورت گليكوژن در خود (ذخيره )مي كند. در سوخت و ساز طبيعي بدن، گلوكز اضافي به صورت گليكوژن) ذخيره مي شود. 5- در سوال هاي كوته پاسخ كامل كردني، تنها كلمات و عبارات مهم حذف شوند.قواعد تهيه سوال هاي كوته پاسخ - (تحليلي) و (كلي) روش هاي تصحيح آزمون هاي (تشريحي) هستند. - دو روش معمول تصحيح آزمون هاي تشريحي روش(.....) و روش(.....) هستند. 6- در سوال هاي كامل كردني، تعداد زيادي جاي خالي منظور نشود. مثال ها: - در آزمايش هاي شرطي كردن پاولفي(پاسخ شرطي) به پاسخي گفته مي شود كه حيوان از آن طريق به صداي زنگ واكنش نشان مي دهد. - در آزمايش هاي شرطي كردن واكنش حيوان به صداي زنگ (پاسخ شرطي) مي گويند. 7- جاي خالي سوال هاي كامل كردني را تا آن جا كه ممكن است در قسمت پاياني سوال قرار دهيد.قواعد تهيه سوال هاي كوته پاسخ 8- جاي خالي همه سوال هاي كامل كردني را همواره يك اندازه تعيين كنيد.(چرا؟) اگر جاي خالي هر سوال متناسب با طول پاسخ مورد انتظار باشد، دانش آموزان ممكن است به اين مطلب پي ببرند و اين امر موجب كمك به آن ها در حدس زدن پاسخ درست مي شود. مثال ها: - (لندن) پايتخت كشور انگلستان است. - نام پايتخت كشور انگلستان چيست؟ (لندن) 9- تا حد امكان به جاي سوال هاي كامل كردني ، از سوال هاي پرسشي استفاده كنيد.قواعد تهيه سوال هاي كوته پاسخ مثال: موتور كشتي بخار با نيروي (.....) كار مي كند. 10- از كاربرد اشاراتي كه جواب سوال را مشخص مي كند، خودداري شود.سنجش يادگيري به كمك آزمون هاي صحيح- غلط نمونه ها: 1- ماده سبز موجود در برگ گياهان كلروفيل نام دارد.    صحيح- غلط 2- استفاده از نيروي بخار موجب انقلابي در حمل و نقل در قرن هفدهم شد.       صحيح- غلط،  اصلاح: 3- امكان دارد بدون يادگيري پيش نيازهاي اساسي يك درس، مطالب آن را ياد گرفت.    بله- نه 4- هر كسي آن درود عاقبت كار كه كشت.     موافق- مخالف 5- در بعضي سيارگان كه به دور ستارگان ديگر مي چرخند، نوعي زندگي هوشمندانه يافت مي شود.    واقعيت علمي      عقيده شخصي 6- كشور ايران هم مرز است با كشور:(سوالات چند صحيح- غلط) الف: عراق                                 صحيح- غلط ب: قزاقستان                           صحيح- غلط  ج : افغانستان                            صحيح- غلط در آزمون هايي كه صحيح- غلط نام دارند، هر سوال از يك جمله تشكيل مي شود كه آزمون شونده آن را به يكي از صورت هاي صحيح- غلط، درست- نادرست، بله- نه، موافق- مخالف، واقعيت- عقيده، و مانند اين ها پاسخ مي دهد. سوالات چند صحيح- غلط را با سوالات چند گزينه اي مقايسه كنيد.قواعد تهيه سوالات صحيح- غلط مثال ها: - بعضي چيزها در بعضي چيزهاي ديگر حل مي شوند. - در يك ليتر آب گرم نمك بيشتري حل مي شود تا در يك ليتر آب سرد. 1- موضوع هاي مهم و در ارتباط با هدف هاي آموزشي را در سوال هاي خود بياوريد.(سوال اول، يك بيان كلي و فاقد يك نكته مهم است) مثال ها: - در يك مثلث قائم الزاويه، مربع وتر برابر است با مجموع مربع هاي دو ضلع ديگر. - اگر وتر مثلث قائم الزاويه اي 7 س م باشد، هر يك از دو ضلع ديگر آن بايد از 5 س م بزرگ تر باشد. 2- سوال ها بايد درك و فهم را بسنجند و نه يادآوري كلمه به كلمه مطالب را. مثال ها: - ستارگان از خود نورهايي توليد مي كنند كه سوسو مي زند. - سوسو زدن نور ستارگان به علت حركت جو زمين است. 3- سوال هايي طرح كنيد كه درست يا غلط بودن آن ها قابل دفاع باشد.قواعد تهيه سوالات صحيح- غلط مثال ها: - چين آستين، داستان سراي آمريكايي، متولد 1790، يك نويسنده پركار بود و شهرتش به خاطر داستان معروف او غرور و تعصب است كه در سال 1820 انتشار يافت. - شهرت چين آستين به خاطر داستان غرور و تعصب است. 4- از جمله هاي پيچيده و چند قسمتي استفاده نكنيد. مثال ها: - آب و هواي انگلستان، به سبب نفوذ گلف استريم اقيانوس اطلس، از بيشتر كشورهاي هم عرض جغرافيايي آن سردتر است - آب و هواي انگلستان از بيشتر كشورهاي هم عرض جغرافيايي آن سردتر است. - آب و هواي انگلستان، تحت تاثير گلف استريم اقيانوس اطلس قرار دارد. 5- در هر سوال بيش از يك موضوع قرار ندهيد.قواعد تهيه سوالات صحيح- غلط مثال ها: - در انتخابات رياست جمهوري سال 1992، بسياري از مردم به بيل كلينتون راي دادند. - در انتخابات رياست جمهوري سال 1992، بيش از 60 درصد راي دهندگان به بيل كلينتون راي دادند. 6- در صورت امكان از زبان كمي و دقيق استفاده كنيد نه از زبان كيفي و غير دقيق. مثال ها: - جامعه ملل بلافاصله پس از پايان يافتن جنگ جهاني دوم تشكيل نشد. صحيح- غلط - جامعه جهاني پيش از شروع جنگ جهاني دوم تشكيل شده بود. 7- تا آن جا كه ممكن است از طرح سوالات منفي پرهيز كنيد. مثال ها: - همه  شهرهاي بزرگ با قطار به هم مرتبط اند. - يك“مادر برد“ ممكن است باعث حاموش شدن رايانه شخصي شود. 8- از كلمات راهنما يا اشاره دهنده به جواب درست استفاده نكنيد.قواعد تهيه سوالات صحيح- غلط 9- سعي كنيد تعداد سوال هاي غلط بيشتر از تعداد سوال هاي درست باشد.(چرا؟)  پژوهش ها نشان داده اند كه بيانات غلط تا حدي بهتر از  بيانات درست، بين دانش آموزان داراي پيشرفت بالا و پايين تميز قايل مي شوند. 10- طول سوال هاي درست و سوال هاي غلط تقريبا هم اندازه باشند(چرا؟).محاسن و معايب سوال هاي صحيح- غلط 1- تهيه اين نوع سوال ها كار نسبتا آساني است. 2- تصحيح پاسخ ها با سرعت، سهولت و عينيت انجام مي شود. 3- بخش گسترده اي از محتواي درس را مي توان با اين نوع سوال مورد پوشش قرار داد( به دليل تدارك تعداد زياد سوال). 4- همه موضوع هاي درسي را نمي توان به صورت عبارت هاي صحيح- غلط در آورد. 5- تهيه سوالاتي كه بازده هاي مهم يادگيري را بسنجند كار آساني نيست. 6- ميزان حدس پذيري در اين نوع سوالات بالا است.سنجش يادگيري به كمك آزمون هاي جور كردني راهنمايي: در جاهاي خالي مقابل اكتشافات و اختراعات ستون سمت راست زير، حروف اول مربوط به كاشفان و مخترعان ستون سمت چپ را بنويسيد. هر پاسخ را بيشتر از يك بار به كار نبريد. 1- پني سيلين                          الف- ماري كوري 2- پرتو                                    ب- دي باك 3- راديوم                                پ- فلمينگ 4- واكسن فلج                         ت- هاروي 5- قلب مصنوعي                     ث- رونتگن 6- گردش خون                        ج- سالك                                                چ- پاستور هر آزمون جور كردني از تعدادي تمرين تشكيل مي شود و هر تمرين نيز شامل سه بخش است:1) راهنماي انجام تمرين، 2) فهرست محرك ها يا پرسش ها، و 3) فهرست پاسخ ها. نمونه بالا، متداول ترين الگوي سوال هاي جور كردني است اما سوال هاي جور كردني به اين الگو منحصر نمي شوند.سوال هاي جور كردني(الگوي طبقه بندي) راهنمايي: در ستون اول در زير نام دستوري قسمت هاي مختلف يك جمله داده شده است. در جاي خالي مقابل هر جمله از ستون دوم حرف مربوط به نام دستوري كلمه اي را كه با حروف كج نوشته شده است بنويسيد. الف- صفت    ب-قيد    پ- حرف اضافه    ت- حرف ربط (...) 1- كسي در مدرسه نبود جز ناظم. (...) 2- تا درس نخواني چيزي نمي آموزي. (...)3- پرويز از احمد دانش آموز كوشاتري است. در اين الگو تعداد پرسش ها مي تواند از تعداد پاسخ ها بيشتر باشد.سوال هاي جور كردني(الگوي فهرست اصلي) راهنمايي: در پرسش هاي زير شما بايد تاثير ئرزش را بر فرايند ها و مواد مختلف بدن تعيين كنيد. براي هر پرسش مطابق با توضيحات زير در پاسخ نامه علامت بزنيد. الف:- اگر نتيجه ورزش قطعا افزايش چيزي است كه در پرسش آمده. ب- اگر نتيجه ورزش قطعا كاهش چيزي است كه در پرسش آمده. پ- اگر ورزش هيچ گونه تاثير چشم گيري بر چيزي كه در پرسش آمده ندارد يا تاثير آن غير قابل پيش بيني است.                                                                                               الف       ب            پ 1- ضربان قلب 2- فشار خون 3- مقدار قند موجود در خون 4- مقدار هواي اضافي در شش ها 5- و ...قواعد تهيه سوال هاي جور كردني 1- موضوع هاي مهم و در ارتباط با هدف هاي آموزشي را در سوال ها قرار دهيد. 2- پرسش ها و پاسخ هاي هر تمرين را متجانس قرار دهيد.( يعني به يك مفهوم، طبقه، يا زمينه واحد مربوط باشند). 3- طول فهرست پرسش ها و پاسخ ها را كوتاه بگيريد( 4 تا 10 ماده). مشكل فهرست هاي طولاني اين است كه دانش آموزان آن قدر وقت صرف جدا كردن پاسخ مناسب براي يك پرسش مي كنند كه ممكن است يادشان برود كه به دنبال چه چيزي مي گردند. 4- توضيحات مفصل را در فهرست پرسش ها قرار دهيد و مطالب كمتري را در فهرست پاسخ ها بنويسيد. 5- اطلاعات لازم در باره چگونه جور كردن پرسش ها و پاسخ ها را در راهنماي سوال بنويسيد. 6- از نوشتن تمرين ها  يا سوال هايي كه پرسش ها و پاسخ هاي آن ها كاملا جور مي شوند، پرهيز شود.(زيرا اگر آزمون شونده پاسخ همه پرسش ها به جز يكي را بداند، پرسش آخري خود به خود جواب داده مي شود). 7- هر يك از پاسخ ها بايد براي تمام پرسش ها درست جلوه كند. 8- پرسش ها با شماره و پاسخ ها با حرف مشخص شوند. 9- فهرست پرسش ها و پاسخ ها به طور منطقي مرتيب شوند.( براي مثال، نام ها به ترتيب حروف الفبا، تاريخ ها به ترتيب صعودي، و اعداد از كوچك به بزرگ). در غير اين صورت وقت زيادي صرف يافتن آن ها مي شود. 10- همه پرسش ها و پاسخ هاي يك سوال را در يك صفحه قرار دهيد. 11- در نوشتن صورت سوال ها ابتكاري عمل كنيدنمونه اي از سوال جور كردني ابتكاري راهنمايي: شما در باره زمين و حركات آن، آن گونه كه واقعا وجود دارد، اطلاعاتي كسب كرده ايد. در اين سوال بايد آثار شرايطي كاملا فرضي را شناسايي كنيد. در مقابل شماره هر سوال در پاسخ مامه، بر حسب موارد زير علامت بزنيد. الف - در صورتي كه زمين نسبت به مدار خود مايل نبود، ب- در صورتي كه مدار به جاي بيضي دايره بود، پ- در صورتي كه زمين به جاي شرق به طرف غرب مي چرخيد، ت- در صورتي كه زمين با همين جرم نصف قطر فعليش را داشت، ث- در صورتي كه زمين ماه نداشت، 1- طول روزهاي شمسي مساوي مي بودند. 2- اشيا روي زمين 4 برابر وزن فعلي خود را داشتند. 3- خط استئاي كره آسماني و مدار خورشيد يكي بود 4- خورشيد از شرق غروب مي كرد. 5- ستاره شمالي ديگير بايد انتخاب مي شد. 6- نيروي جادبه 4 برابر بيشتر از حالا بود. 7- سرعت حركت زمين بر مدارش در ضمن سال تغيير نمي كرد. 8- طول روز و شب در تمام طول سال در همه عرض هاي جغرافيايي برابر بود.امتيازها و محدوديت هاي سوال هاي جور كردني 1- از آن جا كه پاسخ دادن به اين سوال ها زمان زيادي لازم ندارد، تعداد زيادي آز آن ها را مي توان در يك زمان معين مورد استفاده قرارداد. 2- تصحيح سوالات جور كردني به سرعت و سهولت امكان پذير است و نيازي به مصصح متخصص ندارد. 3- براي سنجش هدف هاي آموزشي سطح بالاتري نسبت به سوالات صحيح- غلط مي توان استفاده كرد. 4- اگر به دفت تهيه نشوند، ممكن اسن فراگيران را به حفظ طوطي وار تشويق كنند. 5- تهيه آن ها در مواردي كه مجموعه اي همگون از مطالب نباشد، دشوار مي شود.سنجش يادگيري به كمك آزمون هاي چند گزينه اي بيت زير ازكدام منبع است؟   ز سم ستوران در آن پهن دشت    زمين شد شش و آسمان گشت هشت الف- شاهنامه فردوسي       ب- بوستان سعدي پ- هفت پيكر نظامي          ت- مثنوي مولوي هر سوال چند گزينه اي از 3 قسمت تشكيل شده است: 1) تنه سوال، 2) گزينه كليد، و 3) گزين ه هاي انحرافيانواع سوالات  چند گزينه اي 1- نوع پرسشي مثال: ژان والژان اولين بار كه محكوم به اعمال شاقه شد چه چيزي ربوده بود؟ الف- شمعدان هاي اسقف ب- يك قرص نان پ- چند قطعه چوب ت- پوشش سكوي خطابه كليسا 2- نوع نا تمام مثال: مهم ترين ويژگي هدف هاي اموزشي رفتاري اين است كه ـــــ. الف- بر حسب عملكرد قابل اندازه گيري نوشته مي شوند. ب- مهارت هاي سطح بالاي يادگيري را شامل مي شوند. پ- مطالب جزئي محتواي درس را در بر مي گيرند ت- دانش آموزان به راحتي آن ها را مي آموزند.انواع سوالات  چند گزينه اي 3- نوع تنها گزينه درست مثال: چه كسي چرخ خياطي را اختراع كرد؟ الف- فولتون ب- هوو پ- سينگر ت- ويتني ث- وايت 4- نوع بهترين گزينه مثال: مي توان گفت كه يادگيري عبارت است از ـــــــ. الف- كسب اطلاعات تازه در نتيجه آموزش ب- ايجاد تغييرات نسبتا پايدار در توان رفتاري يادگيرنده پ- ايجاد تغييرات مطلوب و مورد نظر در رفتار يادگيرنده ت- توانايي به خاطر سپردن و ياد آوري تجارب پيشينانواع سوالات  چند گزينه اي 5- نوع منفي مثال: كدام مورد در زير از قواعد تهيه آزمون هاي چند گزينه اي نيست؟ الف- مربوط بودن همه گزينه ها به موضوعي واحد ب- سنجش تنها يك هدف به هر سوال پ- قرار دادن حداكثر دو مطلب در هر سوال ت- استفاده نكردن از گزينه“ همه موارد بالا“ در مواردي كه پيدا كردن تعدادي گزينه انحرافي به ظاهر درست، دشوار باشد چنان چه تهيه گزينه هاي درست آسان تر باشد، مي توانيم از سوال هاي نوع منفي استفاده كنيم كه در آن ها همه گزينه ها به جز يكي درست اند.انواع سوالات  چند گزينه اي 6- نوع جايگزين در سوال هاي نوع جايگزيني، در متن يا تنه سوال غلط هايي گنجانيده مي شود و ازمون شونده بايد آن ها را با گزين ههاي پيشنهادي جايگزين كند. مثال: مطلب زير را بخوانيد و با توجه به سوال هايي كه بعد از آن آمده براي قسمت هايي كه با شماره مشخص شده اند جايگزين تعيين كنيد. به درستي كه از نيروهاي آموزش و پرورش بايد به طور كامل استفاده شود تا جوانان از ماهيت واقعي خطراتي كه دمكراسي را تهديد مي كند اگاه شوند. زيرا (1)هيچ جاي ديگري به جز آموزشگاه نمي تواند فرصت هاي خوب يا بهتري(2) در اختيار جوانان قرار دهد تا به طور واقعي(3) به كنه مسائل پي ببرند. 1-  الف- ، زيرا                          ب- ؛ زيرا       پ- ـ زيرا       ت- هيچ علامتي قبل از زيرا لازم نيست 2- الف- فرصت هاي خوب يا خوب تري ب- فرصت هاي بهتر يابهتري پ- فرصت هاي بهتر يا بدتري ت- فرصت هاي بهتريانواع سوالات  چند گزينه اي 7- نوع ناتمام پيشنهادي در اين نوع سوال ها، ازمون شونده با تو ضيحاتي كه در متن سوال مي ايد راهنمايي مي شود و او بايد با توجه به آن  راهنمايي ها جواب درست را پيدا كند. مثال: به سيبي كه مزه اش ترش و شيرين است چه نوع سيبي گفته مي شود؟(جواب يك كلمه سه حرفي است). كدام گزينه زير حرف اول آن كلمه است؟ الف- ت      ب- م      پ- ش              ت- گانواع سوالات  چند گزينه اي 8- نوع پاسخ تركيبي در اين نوع سوال، جمله هاي يك پاراگراف به هم ريخته اند و ازمون شونده بايد ان ها را پشت سر هم مرتب كند. مثال: جمله هاي زير را به ترتيبي بايد پشت سر هم قرار دهيم تا از مجموع آن ها يك پاراگراف مطلب معني دار به دست آيد. جمله ها:                                                           گزينه ها: 1- ....                                              الف- 1،2،3،4،5 2- ....                                              ب- 5،2،3،1،4 3....                                                 پ- 5،1،3،2،4، 4....                                                  ت- 5،4،3،2،1 5-....قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي 1- هر سوال بايد يك موضوع مهم يا يك هدف آموزشي را اندازه بگيرد. در طرح هر سوال، نويسنده سوال بايد از خود بپرسد كه“آيا دانستن و ندانستن پاسخ سوال در صلاحيت آزمون شونده، از لحاظ مطلب مورد آزمايش، تاثير دارد يا نه؟“ 2- بيشتر از يك هدف يا يك مطلب در هر سوال قرار ندهيد.(چرا؟) زيرا در صورت پاسخ غلط معلوم نمي شود كه آزمون شونده كدام مطالب را ندانسته و علت عدم موفقيت او چه بوده است. قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي 3- متن سوال ها را كاملا روشن و در حد درك آزمون شوندگان بنويسيد. سوال هايي كه در آن ها كلمه ها و عبارت هاي دشوار و غير قابل درك به كار مي روند، نمي توانند به خوبي توانايي مورد نظر را سنجش كنند. سوال ضعيف:  در آزمون هاي عيني، اصطلاح عيني: الف- به روش مشخص كردن نتايج يادگيري مربوط است ب- به روش انتخاب محتواي آزمون مربوط است پ- به روش تصحيح جواب ها مربوط است ت- به روش ارائه مطالب مربوط است سوال بهتر: در آزمون هاي عيني، اصطلاح عيني به چه چيزي مربوط است؟ الف- مشخص كردن نتايج يادگيري         ب- انتخاب محتواي آزمون پ- تصحيح جواب ها                               ت- ارائه مطالب 4- از تكرار مطالب در گزينه ها خودداري شود.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي سوال ضعف: جدول مشخصات: الف- نشان مي دهد كه چگونه مي توان از ازمون براي بهبود امر آموزش و يادگيري استفاده كرد ب- نمونه بهتري از محتواي درس و هدف هاي آموزشي به دست مي دهد پ- روش مورد استفاده در تصحيح پاسخ هاي آزمون را مشخص مي كند ت- عينيت ازمون را افزايش مي دهد سوال بهتر: مهم ترين فايده استفاده از جدول مشخصات در تهيه ازمون هاي پيشرفت آن است كه ــــــ . الف- آموزش و يادگيري را بهبود مي بخشد ب- نمونه بهتري از محتواي درس و هدف هاي آموزش به دست مي دهد پ- روش مورد استفاده در تصحيح پاسخ هاي آزمون را مشخص مي كند ث- عينيت ازمون را افزايش مي دهد 5- مطالب اصلي را به طور كامل در تنه سوال قرار دهيد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي سوال ضعيف: كدام يك از مطالب زير درست است؟ الف- سوال هاي انشايي بهترين نوع سوال براي ارزشيابي هدف هاي تركيب است ب- تهيه جدول مشخصات براي آزمون هاي انشايي مفيد نيست پ- سوال هاي عيني را تنها در كلاس هاي دانشگاه مي توان اجرا كرد ت- هدف هاي رفتاري از دير باز مورد استفاده معلمان قرار داشته اند سوال بهتر: در رابطه با استفاده از سوال هاي انشايي و ارزشيابي هدف هاي آموزشي بايد گفت كه ـــ . الف- سوال هاي انشايي بهترين نوع سوال براي ارزشيابي هدف هاي تركيب است ب- سوال هاي انشايي براي ارزشيابي هدف هاي هيچ يك از طبقات حوزه شناختي، مفيد نيستند پ- بين سوال هاي انشايي و عيني از لحاظ ارزشيابي هدف هاي گوناگون چندان تفاوتي وجود ندارد ت- بهتر است از سوال هاي انشايي به ندرت استفاده شود 6- همه گزينه هاي يك سوال بايد متجانس و به موضوع واحدي مربوط باشد هر چه گزينه ها متجانس تر باشند، به همان نسبت سوال دشوارتر خواهد بود. در واقع، تجانس گزينه ها يكي از راه هاي كنترل سطح دشواري سوال هاستقواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: سوال ضعيف-يك پسر بچه كوررنگ، كوررنگي خود را از چه كسي به ارث مي برد؟ الف- پدر  ب- مادر   پ- پدر مادر    ت- نياكان دور سوال بهتر-يك پسر بچه كوررنگ، به احتمال بسيار زياد كوررنگي خود را از چه كسي به ارث مي برد؟ الف- پدر     ب- مادر    پ- پدر پدر      ت- مادر مادر اگر چه در سوال ضعيف گزينه ب درست است اما گزينه هاي پ و ت هم كاملا غلط نيستند. 7- سوال را طوري بنويسيد كه پاسخ درست، تنها پاسخ درست يا قطعا درست ترين پاسخ باشد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي 9- گزينه هاي انحرافي را طوري بنويسيد كه توجه آزمون شوندگان بي اطلاع از موضوع سوال را به خود جلب كنند. چند پيشنهاد براي نوشتن گزينه هاي انحرافي(لين و گرانلند، 2000): - از غلط هاي معمول دانش آموزان استفاده كنيد. - از عبارت هايي كه ظاهر درست نما دارند استفاده كنيد. - از لحاظ محتوا متجانس و شبيه به گزينه هاي درست باشند. - از لحاظ طول، واژگان، ساختار جمله شبيه به گزينه درست باشند. - براي پاسخ دهندگان مسلط گمراه كنندن نباشند.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: نزديك به 70 درصد جمعيت مردم يك مملكت افرادي هستند كه هوشبهر آنان ــــــ . الف- بين 100 و 150 است. ب- بين 50 و 100 است. پ- بين 85 و 115 است. ت- هيچ كدام درست نيست. 10- گزينه هاي هر سوال را طوري بنويسيد كه از نظر دستوري و جمله بندي به نحو درست مكمل متن سوال باشند.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: اسناد مالكيت مردم در كجا ثبت مي شود؟ الف- اداره كل ثبت اسناد و املاك ب- اداره كل ثبت احوال پ- وزارت امور اقتصادي و دارايي ت- وزارت علوم و آموزش عالي 11- از به كار بردن اشاره هاي دستوري نامربوط خودداري كنيد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: در طرح سوال هاي چند گزينه اي تمامي موارد زير بايد رعايت شود به جز: الف- كوتاه كردن متن اصلي سوال يا طولاني كردن پاسخ ها ب- نوشتن متن اصلي سوال به صورت يك جمله طولاني پ- خط كشيدن زير عبارت منفي يا برجسته كردن آن ت- استفاده از موقعيت هاي واقعي در سوال هاي كاربردي 12- در سوالات منفي كلمات منفي را برجسته جلوه دهيد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: - در رابطه با استفاده از سوال هاي انشايي در ارزشيابي هدف هاي اموزشي نمي توان گفت كه ــــــ . الف- سوال هاي انشايي براي ارزشيابي هدف هاي طبقه تركيب بهترين نوع نيستند ب- سوال هاي انشايي براي ارزشيابي  همه طبقات حوزه شناختي مفيد نيستند پ- سوال هاي انشايي و عيني تفاوت زيادي با يكديگر ندارند ت- استفاده از سوال هاي عيني براي هدف هاي دانش هميشه صلاح نيست 13- از نوشتن سوال هايي كه در آن ها متن سوال منفي و گزينه ها هم منفي هستند اجتناب كنيدقواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: مركز استان مازندران كدام يك از شهرهاي زير است؟ الف- چالوس   ب- آمل    پ- بابل     ت- هيچ كدام 14- حتي الامكان از كاربرد عبارت هايي مانند“همه  موارد، ”هيچ كدام از موارد“ و ” هيچ كدام“خودداري كنيد.(چرا؟) زيرا انتخاب گزينه ”هيچ كدام“ مشخص نمي كند كه آيا دانش آموز پاسخ درست سوال را مي داند يا خير.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي 16- سوال ها را مستقل از يكديگر بنويسيد. پاسخ دادن  به يك سوال نبايد شرط لازم براي پاسخ دادن به سوال ديگر باشد. زيرا اگر جواب آزمون شونده به سوال ائل غلط باشد، جواب سوال دوم نيز الزاما غلط خواهد بود.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: سوال ضعيف- با توجه به اين كه نيروي جاذبه كره زمين شش برابر نيروي جاذبه كره ماه است، اگر جرم جسمي در روي زمين 60 كيلو گرم باشد، جرم اين جسم در كره ماه چند كيلو گرم است؟ الف- 0/6       ب- 6         پ- 10       ت- 60 سوال بهتر- اگر جرم جسمي در روي زمين 60 كيلو گرم باشد، جرم اين جسم در كره ماه چند كيلو گرم است؟ الف- 0/6       ب- 6         پ- 10       ت- 60 17- از طرح  سوال هاي گمراه كننده بپرهيزيد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: سوال ضعيف:- در نظريه شرطي سازي كلاسيك پاولفي، خاموشي عبارت است از: الف- بي اثر شدن محرك شرطي ب- بي اثر شدن محرك غير شرطي پ- تغيير شكل دادن پاسخ ت- خسته شدن جاندار در اثر پاسخ زياد سوال بهتر:- در نظريه شرطي سازي كلاسيك پاولفي، خاموشي عبارت است از: الف- بي اثر شدن محرك شرطي ب- بي اثر شدن محرك غير شرطي پ- تغيير شكل دادن پاسخ طبيعي ت- تغيير شكل دادن محرك غير طبيعي هر گاه در ميان گزينه ها تنها يك زوج گزينه متضاد به كار رود كه يكي از آن ها گزينه درست باشد، احتمالا آزمون شونده انتخاب خود را به همين دو گزينه محدود خواهد كرد. 18- دو گزينه متضاد كه يكي از آن ها درست است به كار نبريد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: كدام يك از موارد زير تعريف درست يادگيري است؟ الف- افزايش اطلاعات ب- كسب رفتار مطلوب پ-كسب رفتار نامطلوب ت- ايجاد تغييرات نسبتا پايدار در توان رفتاري در نتيجه تجربه 19- طول گزينه درست را در سوال هاي مختلف تغيير دهيد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي 20- محل گزينه درست را در ميان گزينه هاي انحرافي به طور تصادفي انتخاب كنيد. 21- در آزمون هاي تكويني از گزينه نمي دانم استفاده كنيد. 22- تا آن جا كه ممكن است در تنه سوال به جاي جمله ناتمام از جمله پرسشي استفاده كنيد.قواعد تهيه سوال هاي چند گزينه اي مثال: - طبق نظر ديباكي ـــــ عامل اصلي بيماري قلبي است. الف- كلسترول    ب- فربهي     پ- سيگار كشيدن    ت- استرس - طبق نظر ديباكي عامل اصلي بيماري قلبي ــــــ است. الف- كلسترول    ب- فربهي     پ- سيگار كشيدن    ت- استرس 23- در سوال هايي كه تنه سوال آن ها جمله ناتمام است، جاي خالي را در قسمت آخر جمله قرار دهيد.امتيازها آزمون هاي چند گزينه اي 1- اين آزمون ها از ساير آزمون هاي عيني انعطاف پذيرترند. آن ها علاوه بر دانش، توانايي استدلال، قضاوت، و بسياري بازده هاي مهم ديگير را مي سنجند. 2- با استفاده از سوال هاي چند گزينه اي مي توان در يك زمان محدود تعداد زيادي از هدف هاي آموزشي و بخش مهمي از محتواي درس را اندازه گيري كرد. 3- آزمون هاي چند گزينه اي نسبت به آزمون هاي صحيح- غلط كمتر امكان حدس زدن كوركورانه را به آزمون شونده مي دهند. 4- پاسخ هاي اين سوال ها به سادگي و با عينيت كامل قابل تصحيح هستند. 5- دانش آموزان و معلمان اين نوع آزمون ها را به ساير آزمون هاي عيني ترجيح مي دهند. 6- اگر گزينه هاي انحرافي اين آزمون ها با توجه به اشتباهات و كج فهمي هاي متداول يادگيرندگان تهيه شوند، منبع بسيار مناسبي براي تشخيص مشكلات يادگيري دانش آموزان خواهند بود.محدوديت هاي آزمون هاي چند گزينه اي 1- ساختن اين آزمون ها بسيار دشوار است. از جمله اين كه معلمان غالبا نمي توانند تعدادي گزينه انحرافي خوب براي سوال هاي چند گزينه اي انتخاب كنند. 2- معلمان اغلب سوال هاي چند گزينه اي را در حد سنجش اطلاعات جزئي و كم اهميت مي نويسند. 3- در مقايسه با بعضي آزمون هاي ديگر، خواندن اين آزمون ها و پيدا كردن گزينه درست مستلزم صرف وقت نسبتا زيادتري است. به ويژه اگر گزينه ها خيلي شبيه به هم ساخته شوند.روش اجراي امتحان اجراي صحيح هر امتحاني مستلزم توجه دقيق به دو اصل است: 1- ايجاد شرايط مناسب- براي اين كه بتوانند توانايي و مهارت هاي آموخته شده را بر حسب محتواي آزمون ابراز دارند  2- راهنمايي آزمون شوندگان- براي اين كه به وضوح بدانند چه كاري انجام دهند و چگونه عمل كنند. تصحيح و نمره گذاري سوالات عيني الف- امتحان هاي عيني 1- تهيه پاسخ نامه كليد 2- تعيين نمره هر ورقه بر اساس دستورالعمل آزمون ( با /يا بدون اعمال نمره منفي) S= R                   S= نمره ورقه،     = Rتعداد پاسخ هاي درست،    =Wتعداد پاسخ هاي غلط، =Kتعداد گزينه هاتصحيح و نمره گذاري سوالات انشايي يكي از دشواري هاي مربوط به نمره گذاري امتحانات تشريحي، ذهني بودن نمره ها و تاثير عوامل خارجي در نمره هاي امتحاني است كه از دقت ارزشيابي مي كاهد. بعضي از عواملي كه سبب كاهش دقت و ثبات نمره هاي امتحاني است عبارتند از: 1- مهارت آزمون شونده در نويسندگي و توانايي او در پروراندن موضوع كه گاهي هم ممكن است فاقد محتواي لازم باشد. 2- خوش خط بودن، رعايت نظم و ترتيب و در نظر گرفتن پاكيزگي و نقطه گذاري در نوشتن مطالب. 3- خستگي و بي حوصلگي و حالات روحي مصحح هنگام تصحيح ورقه. 4- سليقه و نظر شخصي مصحح ورقه امتحاني 5- خطاي هاله اي: يعني اين كه تصحيح ورقه امتحاني تحت تاثير ساير خصايص آزمون شونده قرار گيرد.قواعد تصحيح سوال هاي تشريحي  1- پاسخ ها بر اساس هدفي كه در سوال گنجانده شده است تصحيح شوند. 2- قبل از تصحيح، براي هر سوال يك پاسخ نمونه يا الگو فراهم شود. 3- پاسخ ها، سوال به سوال تصحيح شوند و نه ورقه به ورقه. 4- هنگام تصحيح از شناسايي نام پاسخ دهندگان خود داري شود. 5- تمام پاسخ هاي آزمون شوندگان به يك سوال را در يك نشست و بدون وقفه زماني تصحيح شوند. 6- به نمره سوال هايي كه قبلا تصحيح شده اند نگاه نكنيد. 7- پس از تصحيح هر سوال بايد ترتيب قرار گرفتن ورقه ها را بر هم زنيم. تا خطاي نمره گذاري ناشي از ترتيب ورقه ها تعديل شود.  7- بر روي برگه ها، اشتباهات آزمون شوندگان را تصحيح كنيد و اظهار نظرهاي خود را بنويسيد. 8- از روش هاي متنوع نمره گذاري استفاده كنيد.انواع روش هاي نمره گذاري سوال تشريحي 1- روش تحليلي(امتياز بندي) 2- روش كلي(سراسري)   3- روش ويژگي هاي اصلينمره گذاري به روش تحليلي در روش تحليلي، پاسخ نمونه به سوال مورد نظر به اجزاي كوچك تري تقسيم مي شود و براي هر جزء مشخص نمره يا امتياز جداگانه اي در نظر گرفته مي شود. هم چنين در اين روش براي عواملي چون قدرت بيان، ساختمان منطقي پاسخ و ذكر دلايل امتياز هاي جدا گانه اي منظور مي شود.نمره گذاري به روش كلي در روش كلي يا سراسري، كه به ان روش درجه بندي نيز مي گويند، پاسخ نمونه به اجزا و قسمت هاي مختلف تقسيم نمي شود بلكه تنها به صورت يك معيار به كار مي رود. در اين روش داور، تمامي پاسخ هر فرد به يك سوال را مي خواند و يك برداشت كلي از آن كسب مي كند و بعد اين برداشت كلي را به يك نمره تبديل مي كند.  در روش درجه بندي، مي توان شيوه هاي مختلفي را براي نمره گذاري پيشنهاد كرد. براي مثال، مي توان يك نمره دوگانه مورد استفاده قرار دا(قبول- رد)، يا مقياس را به 5 واحد افزايش داد: خيلي خوب(5)، خوب(4)، متوسط(3)، ضعيف(2)، خيلي ضعيف(1)نمره گذاري به روش ويژگي هاي اصلي در اين روش تصحيح كننده، ويژگي هاي اصلي پاسخ آزمون شونده به هر سوال را سنجش مي كند و براي هر يك از آن ها، نمره اي از 4 تا 0 كه معرف عالي تا غير قابل قبول اند، منظور مي كند.براي مثال، اگر سوال تشريحي معلم از دانش آموز خواسته است كه نامه اي دوستانه بنويسد، بايد به دنبال ويژگي هااي مانن بذله گويي، توصيف دقائق، و... باشد.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات به طور كلي امتحانات- به ويژه امتحانات مرحله اي- براي رسيدن به هدف هاي زير انجام مي شوند: 1- كشف  نقاط قوت و ضعف فراگيران به منظور هدايت يادگيري آنان. 2- كشف نارسايي هاي احتمالي در مواد و وسايل آموزشي و كوشش براي رفع آن ها. 3- ارزشيابي سطح كارايي روش هاي تدريس و كوشش براي اصلاح نارسايي ها و افزايش مهارت مدرس در تدريس. براي رسيدن به اهداف فوق صرف رجوع به نمره امتحاني فراگيران كفايت نمي كند بلكه نتايج امتحان بايد بر اساس روش هاي آماري تجزيه و تحليل شود.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات تجزيه و تحليل نتايج امتحانات براي پاسخ دادن به پرسش هاي اساسي زير صورت مي گيرد: 1- هر يك از فراگيران به كدام يك از هدف هاي آموزشي رسيده و به كدام هدف ها نرسيده اند؟ پاسخ به اين پرسش را مي توان از روي پاسخ هر فراگير به هر يك از پرسش هاي امتحان به دست آورد. نتيجه اين كار را در اصطلاح، عملكرد هر فراگير در هر يك از برايندهاي يادگيري مي ناميم. زيرا هر پرسش امتحاني يكي از برايندهاي يادگيري را اندازه گيري مي كند.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات 2- به طور كلي هر يك از فراگيران تا چه اندازه به هدف هاي آموزشي رسيده اند؟ براي پاسخ به اين پرسش لازم است سطح عملكرد هر فرد در كل آزمون تعيين شود. عملكرد هر فرد در كل آزمون نشان مي دهد كه او به چند درصد هدف هاي آموزشي رسيده است. 3- به طور متوسط فراگيران كلاس، تا چه اندازه به هر كدام از هدف هاي آموزشي رسيده اند. پاسخ به اين پرسش نشان خواهد داد كه چند درصد فراگيران كلاس، به هر پرسش امتحاني پاسخ درست داده اند. نتيجه حاصل از اين بررسي عملكرد كلاس در هر يك از برآيندهاي يادگيري است.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات 4- به طور كلي فراگيران كلاس، تا چه اندازه به هدف هاي آموزشي رسيده اند. براي پاسخ دادن به اين پرسش لازم است تعيين شود كه چند درصد فراگيران كلاس، به همه هدف هاي مورد نظر دست يافته اند. نتيجه اي را كه از اين بررسي به دست مي آيد، عملكرد كلاس در كل آزمون مي ناميم.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات بنا بر اين، تجزيه و تحليل نتايج امتحان مستلزم تعيين چهار شاخص است كه مي توان با يك روش ساده آماري آن ها را مشخص كرد. اين چهار شاخص عبارتند از: 1- درصدعملكرد هر فراگير در هر يك از برآيندهاي يادگيري. 2- درصد عملكرد هر فراگير در كل آزمون(همه برآيندهاي يادگيري). 3- درصد عملكرد كلاس در هر يك از برآيندهاي يادگيري. 4- درصد عملكرد كلاس در آزمون.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات عيني - تهيه جدول كار و وارد كردن نتيجه پاسخ هر دانش آمور به هر سوال جدول كار براي تجزيه و تحليل يك آزمون 8 سوالي در مورد 16 دانش آموز فرضيتجزيه و تحليل نتايج امتحانات عيني ملاك هاي به دست آمده در جدول كار را مي توانيم با توجه به يكي از درجه هاي توصيفي مانند خيلي خوب، خوب، رضايت بخش، ضعيف و خيلي ضعيف درجه بندي كنيم.تجزيه و تحليل نتايج امتحانات تشريحي 1- در امتحانات تشريحي از نوع محدود پاسخ، ابتدا بايد هر يك از پرسش هاي امتحان به اجزاي تشكيل دهنده آن تجزيه و به هر بخش شماره جداگانه اي داده شود. مثال: شكل يك سلول عصبي را رسم كنيد و سه بخش اصلي آن را نام گذاري كنيد.  رسم شكل(1)، نوشتن دندريت در محل مناسب(2)، نوشتن جسم سلولي در محل مناسب(3)، نوشتن اكسون در محل مناسب(4). هر بخشي از هر سوال كه شماره گذاري شده است، در صورتي درست محسوب مي شود كه با آن پاسخ كامل داده شود.پاسخ هاي ناقص، نارسا و يا پرسش هايي كه به ان ها پاسخ داده نشده است، غلط محسوب مي شوند. بنا بر اين،تهيه جدول كار، انجام محاسبات و تعبير و تفسير نتايج آن دسته از سوال هاي انشايي كه محدود پاسخ هستند و پاسخ آن ها را مي توانيم به اجزاء كاملا مشخص و نسبتا عيني تقسيم كنيم، عينا مانند امتحانات عيني انجام مي گيرد. سوال هاي انشايي باز- پاسخ مانند انشاي فارسي، و يا سوال هاي تشريحي كه سطح تركيب و ارزشيابي را در حيطه شناختي ارزشيابي مي كند، با اين روش نمي توان تجزيه و تحليل كرد.تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون - استفاده از روشي كه در اين جا برای تجزیه و تحلیل پرسش های آزمون ارائه مي شود، تنها براي آزمون هاي قدرت كه همه يا بيشتر آزمودني ها فرصت كافي براي پاسخ دادن به همه پرسش ها را داشته اند مجاز است. نمره گذاري اين آزمون ها نيز بايد به صورت نمره(1) براي پاسخ درست و نمره(0) براي پاسخ غلط باشد. هدف از تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون آن است كه: (1) با حذف پرسش هاي نامناسب و يا تجديد نظر در آن ها، كيفيت آزمون بهتر و بر كارايي آن در سنجش خصيصه مورد نظر افزوده شود.(2)براي تعيين سطح توانايي آزمودني ها يك معيار تشخيصي به دست آيد.تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون در اين روش، از تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون، مي توانيم اطلاعات زير را به دست آوريم. 1- سطح دشواري سوال: نسبت افرادي كه به آن سوال پاسخ درست داده اند. 2- ضريب تشخيص يا تميز سوال:تفاوت سطح دشواري در گروه قوي و گروه ضعيف 3- ميانگين و انحراف معيار نمره هاي خام آزمون 4- ضريب اعتبار يا پايايي آزمون 5- خطاي معيار آزمون 6- شاخص اندازه سنجي يا درجه بندي آزمودني ها با توجه به توزيع نمره هاي خام آزمون. اين شاخص اعتبار يا پايايي آزمون را نيز نشان مي دهد.مراحل تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون 1- انتخاب گروه نمونه به روش تصادفي و اجراي آزمون 2- تصحيح و نمره گذاري پاسخ نامه ها 3- مرتب كردن پاسخ نامه ها از پايين ترين به بالاترين نمره 4- انتخاب 27 درصد پاسخ نامه ها از نمره هاي بالا و 27 درصد ديگر از نمره هاي پايين 5- استخراج اطلاعات مطابق جدول كار پيشنهاد شده روش تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون جدول تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمونشاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون 1-  =Puضريب دشواري در گروه قوي 2- Pl  =ضريب دشواري در گروه ضعيف 3-P =ضريب دشواري در کل گروه 4- Pq = واريانس 5- D= ضريب تميز 6- X2= آزمون معني داري ضريب تميز 7- محدوديت اندازه D( با توجه به سطح دشواري سوال) 8- معرفي جدول فلانگال 9- معرفي جدول معني دار بودن ضرايب تشخيص Dروش تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمونبررسي سطح دشواري سوال هاي آزمون 1- سطح دشواري سوال در يك آزمون خوب چقدر بايد باشد؟ به هدف هاي كاربردي و نوع سوال بستگي دارد: اگر قرار است آزموني ساخته شود كه مثلا 20 درصد افراد بالاي يك جامعه را از سايرين متمايز كند، در اين صورت لازم است سطح دشواري سوال هاي آزمون حدود 0/20 باشد. اما اگر قرار است آزموني ساخته شود كه سطح توانايي هاي آزمودني ها را بر حسب احتمال توزيع نمره ها در يك توزيع بهنجار نشان دهد، در اين صورت سطح دشواري آزمون نيز بايد از منحني توزيع بهنجار پيروي كند.شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون 2- سطح دشواري مطلوب براي انواع سوال هاي عيني براي تعيين سطح دشواري مطلوب براي يك سوال لازم است كه سازنده آزمون احتمال يافتن پاسخ درست سوال را توسط افراد بي اطلاع يا يافتن پاسخ درست بر اساس تصادف صِرف را در نظر بگيرد.  احتمال يافتن پاسخ درست تصادفي يك سوال صحيح- غلط 50 درصد و پاسخ درست تصادفي يك پرسش 3، 4، و 5 گزينه اي به ترتيب 0/33، 25 و 20 درصد است.بنا بر اين سطح دشواري 0/50 براي پرسش هاي صحيح- غلط، و سطح دشواري 0/33، 0/25 و 0/20 به ترتيب براي پرسش هاي 3، 4 و 5 گزينه اي مناسب نيست. زيرا درصد احتمال پاسخ تصادفي درست براي آزمودني هاي بي اطلاع همين اندازه است. از سوي ديگر، پرسش هايي كه سطح دشواري آن ها صفر و يا 1 است، نيز پرسش هاي مناسبي نيستند؛ زيرا افراد گروه بالا را از  پايين تفكيك نمي كنند. شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون 3- تعيين سطح دشواري مطلوب براي انواع سوال هاي عيني حد مطلوب سطح دشواري براي هر سوال معمولا برابر ميانگين 100 درصد پاسخ هاي درست(p=1) و احتمال پاسخ تصادفي سوال است(كاپلان و ساكوزو، 1989). بنا بر اين، حد مطلوب دشواري براي يك سوال 4 گزينه اي برابر با 0/625 است.}0/625=2/(0/25+1){.سطح دشواري مطلوب براي پرسش هاي صحيح- غلط 0/75}0/75=2/(0/5+1).{ و براي پرسش هاي كوتاه پاسخ برابر با 0/50 است. }0/50=2/(0+1).{ شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون 4- محاسبه حدود اطمينان براي سطح مطلوب دشواري سوال براي اين كه سطح دشواري سوال هاي آزمون در حد مطلوب يا سطح بهينه باشند، لازم است بين سطح دشواري محاسبه شده براي سوال هاي آزمون و سطح بهينه، از نظر آماري تفاوت معني دار وجود نداشته باشد. براي اين كه معلوم شود آيا تفاوت سطح دشواري سوال هاي آزمون با سطح بهينه معني دار است يا نه، كافي است براي سطح بهينه سوالات با در نظر گرفتن تعداد گزينه ها حدود اطميناني در سطح 95 يا 99 درصد در نظر گرفته شود. چنانچه سطح دشواري مشاهده شده براي هر سوال در محدوده سطح بهينه برآورد شده قرار گيرد، مي توان گفت كه آن سوال داراي سطح دشواري در حد مطلوب يا در سطح بهينه است.شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون حدود اطمينان سطح دشواري بهينه براي سوال هاي آزمون از فرمول زير محاسبه مي شود: P=Popt +_ tSp  P =حدود اطمينان سطح دشواري بهينه Popt =سطح دشواري بهينه محاسبه شده با توجه به نوع سوال Sp =خطاي معيار نسبت براي سطح دشواري بهينه t =اندازه(t) در درجه آزادي (N-1) در جدول (t مبين) است( Nمجموع افراد گروه هاي بالا و پايين). خطاي معيار نسبت از فرمول زير محاسبه مي شود:شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون حدود اطمينان براي يك سوال چهار گزينه اي در نمونه اي به حجم 26 نفر( دو گروه 13 نفري) به شرح زير است. P=0/625 ± 0/095 * 2/878 = 0/625 ± 0/2648  0/36 < p < 0/89 بدين ترتيب حدود اطمينان سطح دشواري بهينه در سطح اطمينان 99 درصد بين 0/36 و 0/89 است.هر يك از پرسش هاي ازمون كه بين اين دو حد قرار بگيرد داراي سطح دشواري مطلوب است. پرسش هايي كه سطح دشواري ان ها پايين تر از سطح دشواري بهينه باشند، به عنوان پرسش هاي دشوار و آن هايي كه بالاتر از سطح دشواري بهينه باشند به عنوان پرسش هاي اسان محسوب مي شوند.شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون در بسياري از آزمون هاي رواني، سازنده آزمون علاقه مند است آزموني بسازد كه تفاوت هاي فردي ازمودني ها را اندازه گيري كند. آزمون مناسب آزموني است كه به دقت اين تفاوت ها را نشان دهد. در چنين مواردي لازم نيست كه همه سوال هاي آزمون داراي سطح دشواري در فاصله بين دو حد سطح دشواري بهينه باشند، بلكه آزمون بايد سوال هاي اسان و دشوار را نيز شامل شود.شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون 4- تعيين سطح دشواري و ضريب تميز براي پرسش هاي تشريحي مراحل تحليل سوال هاي يك آزمون تشريحي به روش ويتني و سيبرز(1970) 1- تعيين دو گروه 25 درصدي بالا و پايين 2- محاسبه مجموع نمرات گروه بالا و پايين براي سوال مورد نظر 3- محاسبه ضريب هاي دشواري و تميز به كمك فرمول هاي زير:   H∑= مجموع نمره هاي افراد يا برگه هاي گروه بالا(25 درصد) l∑= مجموع نمره هاي افراد يا برگه هاي گروه پايين(25 درصد) N= تعداد افراد يا برگه هاي 25 درصد گروه مورد نظر Score max= حداكثر نمره ممكن در سوالشاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون مثال: تعيين سطح دشواري و ضريب تميز براي پرسش هاي تشريحي جدول: اطلاعات مورد نياز براي تحليل سوال تشريحيشاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون محاسبات:شاخص هاي تجزيه و تحليل پرسش هاي آزمون محاسبات براي يك سوال فرضي:به روش نيتكو(2001)محاسبه شاخص هاي آماري آزمون پس از تجزيه و تحليل سوال ها و حذف سوال هاي نامناسب، سازنده آزمون بايد با توجه به سوال هايي كه در فرم اصلي آزمون گنجانيده مي شوند، به محاسبه شاخص هاي آماري آزمون بپردازد. مهم ترين اين شاخص ها عبارتند از: 1- ميانگين نمره هاي خام 2- محاسبه انحراف معيار نمره هاي خام آزمون 3- محاسبه اعتبار و پايايي(همساني دروني) آزمون 4- محاسبه خطاي معيار اندازه گيري 5-  شاخص اندازه سنجيمحاسبه شاخص هاي آماري آزمون الف- ميانگين نمره هاي خام 1-                                                                       M=∑P 2-                                                       M=(∑Pu+ ∑Pl)/2 ب- انحراف معيار نمره هاي خام: پ- ضريب اعتبار و پايايي: ت- خطاي معيار اندازه گيري:محاسبه شاخص هاي آماري آزمون ث- شاخص اندازه سنجي شاخص اندازه سنجي نقشي دوگانه دارد. 1- نخست اين كه شاخصي از ثبات و پايايي آزمون است. هر چه تعداد واحدهاي اتدازه سنجي بيشتر باشد، آزمون پايايي بيشتري دارد. به علاوه اگر تعداد واحدهاي اندازه سنجي در يك آزمون 12 و در آزمون ديگر 6 باشد، مي توان گفت كه اعتبار آزمون اول دو برابر آزمون دوم است.(ناتال و اسكورنيك، 1974). اين رابطه خطي كه در مقياس اندازه سنجي وجود دارد، در مورد ضريب همبسنگس گشتاوري صدق نمي كند. به عنوان مثال اگر همبستگي دو بار اجراي يك ازمون 0/83 و همين همبستگي در مورد آزمون ديگر 0/43 باشد، نمي توان گفت كه اعتبار و پايايي ازمون اول دو برابر آزمون دوم است. 2- دومين نقش شاخص اندازه سنجي اين است كه براساس آن مي توان توزيع نمره هاي خام آزمودني ها را درجه بندي كرد. در اين درجه بندي حاشيه خطاي درجه بندي به علاوه و منهاي يك است.محاسبه شاخص هاي آماري آزمون مثال: درجه بندي آزمودني ها بر حسب شاخص درجه بندي آزمون توزيع نمره هاي آزمون: بين 10تا 83. تعداد واحدهاي مقياس اندازه سنجي: 7 دامنه تغيير نمره ها: 73= 10-83 دامنه تغيير نمره هاي هر يك از 7 درجه: بنا براين، با اين آزمون مي توان آزمودني ها را به 7 طبقه تقسيم و براي هر طبقه درجاتي در نظر گرفت. حدود نمره هاي خام اين 7 درجه در جدول زير نشان داده شده است.محاسبه شاخص هاي آماري آزمونتجزيه و تحليل گزينه هاي انحرافي در آزمون هاي كه به صورت پرسش چند گزينه اي تهيه مي شوند، علاوه بر آن كه ضريب تشخيص و سطح دشواري پرسش ها بايد با هدف هاي ازمون هماهنگ باشند، گزينه هاي انحرافي هر پرسش نيز بايد از كارايي لازم برخوردار باشند. گزينه هاي انحرافي هر پرسش چند گزينه اي در صورتي داراي كارايي است كه دو ويژگي زير را دارا باشند: 1- توجه افراد بي اطلاع از موضوع مورد اندازه گيري را به اندازه گزينه درست به خود جلب كنند. 2- براي آزمودني هايي كه در مورد موضوع مورد اندازه گيري توانايي و مهارت كافي دارند، گول زننده نباشند. اگر گزينه هاي انحرافي مناسبي طراحي شوند، انتظار مي رود كه اولا درصد انتخاب گزينه هاي انحرافي توسط افراد گروه پايين بيشتر از درصد انتخاب گروه بالا باشد. ثانيا بين درصد انتخاب گزينه هاي غلط توسط افراد دو گروه تفاوت معني دار وجود داشته باشد.تجزيه و تحليل گزينه هاي انحرافي مثال:تجزيه و تحليل گزينه هاي انحرافي سوال شماره 1: به اين سوال 86 درصد افراد گروه پاسخ داده اند، بنا براين سوال آساني است. گزينه انحرافي الف براي هيچ يك از افراد گروه بالا جادبه اي نداشته اما توجه 8 درصد افراد گروه پايين را به خود جلب كرده است(5=2:25). چون بين درصد پاسخ هاي دوگروه بالا و پايين به اين گزينه از نظر آماري تفاوت معني دار وجود دارد (                           )، بنابراين گزينه الف از كارايي لازم برخوردار است. تفاوت نسبت انتخاب گزينه هاي ج و د توسط افراد دو گروه به ترتيب در سطح 0/05 و 0/01 معني دار است. بنابراين مي توان گفت كه اين سوال با وجود اسان بودن داراي گزينه هاي انحرافي مناسب و موثر است.تجزيه و تحليل گزينه هاي انحرافي سوال شماره 2: سطح دشواري اين سوال 0/28 و لذا سوال دشواري است. همه گزينه هاي انحرافي نتيجه افراد را به خود جلب كرده و لذا گزينه هاي موثري بوده اند. در همه موارد، فراواني و درصد انتخاب گزينه هاي انحرافي توسط افراد گروه ضعيف بيش از افراد گروه قوي بوده و تفاوت بين نسبت انتخاب ها معني دار است. بنابراين گزينه هاي انحرافي از كارايي لازم برخوردار بوده اند.تجزيه و تحليل گزينه هاي انحرافي سوال شماره 3: اين سوال با سطح دشواري 0/20، سوال دشواري است. اما چون درصد پاسخ هاي درست افراد گروه ضعيف بيش از درصد پاسخ هاي درست گروه قوي است، لذا سوال ضريب تشخيصي مناسبي ندارد. علت اين امر احتمالا از آن جا ناشي مي شود كه گزينه انحرافي ب براي گروه قوي جاذبه زيادي داشته است. به طوري كه 60 درصد افراد اين گروه(0/60=15:25) آن را به عنوان گزينه درست انتخاب كرده اند. بنابراين گزينه ب گول زننده است. با وجودي كه گزينه هاي الف و د از كارايي كافي برخوردارند، اما چون سوال فاقد قوه تميز است بايد در آن تجديد نظر كلي به عمل آيد يا به كلي از آزمون حذف شود. تجزيه و تحليل گزينه هاي انحرافي سوال شماره 4: سطح دشواري اين سوال 0/70 است كه از اين نظر با وجود آسان بودن، سوال مناسبي است و گزينه انحرافي(د) از كارايي لازم برخوردار است. اما هيچ يك از گزينه هاي الف و ج كارايي لازم را نداشته است.، زيرا توجه هيچ يك از آزمودني ها، حتي آزمودني هاي گروه ضعيف را نيز به خود جلب نكرده اند. چنان چه لازم باشد كه اين سوال در آزمون گنجانده شود، بايد در گزينه هاي الف و ج تجديد نظر شود تا به قدر كافي توجه افراد گروه ضعيف را به خود جلب كنند.تجزيه و تحليل گزينه ها سوال شماره 5: سوال شماره 5 با داشتن سطح دشواري 0/54 سوال مناسبي است. به ويژه ان كه همه گزينه هاي  انحرافي از كارايي لازم برخوردار بوده اند. زيرا اين گزينه بيشتر توجه افراد گروه پايين را به خود جلب كرده اند. اين سوال را به همين صورت مي توان در آزمون فرم اصلي به كار بست. ساير روش هاي تجزيه و تحليل سوال هاي آزمون 1- همبستگي دو رشته اي نقطه اي 2- ضريب همبستگي دو رشته اي 3- ضريب فاي(ф) 4- ضريب همبستگي تتراكوريك 5- ضريب همبستگي فاي به عنوان شاخص همبستگي دو سوال 6- منحني خصيصه سوال 7- نظريه سوال- پاسخروش های سنجش فرايندها و فراورده های يادگيری غير شناختی آزمون های کتبی يا مداد و کاغذی عمدتا برای اندازه گيری هدف های آموزشی و بازده های يادگيری حوزه شناختی يعنی هدف های دانش، فهميدن، کاربستن، تحليل، ترکيب، و ارزشيابی مناسب اند. اما استفاده از اين آزمون ها در ساير حوزه های يادگيری، يعنی حوزه روانی- حرکتی و حوزه عاطفی به تنهايی کافی نيست و برای سنجش هدف های اين حوزه ها بايد از تدابير ديگری سود جست.يادگيری هايی که به خوبی با آزمون های متداول کتبی قابل سنجش نيستند(از گرانلاند و لين، 1990)