سنجش و اندازه گیری

قصد داریم در اینجا بهترین حالت استفاده از مقیاس لیکرت را شرح دهیم. استفاده از این مقیاس به فراوانی در مطالعات پیمایشی استفاده می شود. رنسیس لیکرت (Rensis Likert)  در دهه 1930این مقیاس را بوجود آورد. مقیاس اصلی لیکرت 5 نقطه  د اشت.  با گذشت زمان این سوال مطرح شد که چه تعداد نقطه مناسب ترین حالت و بیشترین اطلاعات را از پاسخ دهنده فراهم می آورد؟

من مطالعات زیادی در مورد این باره را خوانده ام. در زیر نکاتی که این مطالعات در مورد آنها توافق دارند را ذکر می کنم:

1.       استفاده بیشتر از 7 نقطه  مناسب نیست: مطالعات نشان می دهد مردم قادر نیستند تا دیدگاه شان را در مورد یک موضوع در مقیاس های بالاتر از 7 نقطه  تعیین کنند و دچار سردرگمی می شوند. بنابراین مناسب ترین تعداد نقطه  ها  7 و کمتر از 7 است. اما در مورد تعداد نقاط دقیق آن نظر دقیق و نهایی وجود ندارد ولی مقیاس های 5، 4 و 3تایی بیشتر مورد توجه اند.

2.      انتخاب مقیاس های شماره ای برای مردم مشکل است. مقیاس های شماره ای که هر شماره بیانگر یک رتبه می باشد به این صورت است که دو کران بالا و پایین مقیاس تعریف شده و پاسخ دهنده بایستی با توجه به این دو کرانه نظر خود را مشخص کند.  به عنوان مثال مقیاس هایی که از 1 تا 5 شماره گذاری می شوند که در آن 5 بالاترین و 1 حداقل توافق یا نتیجه را شامل می شود صحت و دقت کمتری نسبت به همین مقیاس ها به همراه برچسب شان را دارند. در صورتی که از مقیاس های نمره ای استفاده می شود باید برچسب هر کدام از مقیاس ها ذکر شود.

3.      استفاده از برچسب ها تا حد امکان باید صحیح و شفاف باشد. به عنوان مثال استفاده از عباراتی مانند "اغلب"، "گاهی اوقات " و مانند اینها از فرد به فرد دیگر، از فرهنگ به فرهنگ دیگر متغییر است.  بهتر است پژوهشگران از عبارات مشخص و زمان دار مانند "هفته ای یک بار"   و نظیر آن استفاده کنند. علاوه بر این مطالعات نشان می دهند که مردم قادر به ایجاد تمایز بین "خوب و خیلی خوب"، "نا مطلوب و خیلی نامطلوب" نیستند و بهتر است بجای آن از عبارات خوب و عالی استفاده شود

4.      مطالعات در مورد استفاده از عبارت بی نظر در میان نقاط برشی اختلاف نظر دارند بعضی مطالعات استفاده از این گزینه را بدلیل عدم اطلاعات موجود در آن مناسب نمی دانند. من شخصا معتقدم بکار بردن این گزینه در بعضی از مطالعات مفید بوده و باید استفاده شود چون گاهی مواقع واقعا فرد اطلاع از موضوع ندارد و یا گاهی دچار تعارض بوده و نظر قطعی ندارد. در این حالت ها اگر از مقیاس های با تعداد نقاط برشی زوج استفاده شود موجب مخدوش شدن مطالعه شده و پاسخ های ناروا بدست می آید و موجب می شود تحقیق مسیر اشتباهی را طی کند. ممکن است گفته شود نقطه ی میانی منجر می شود که نتوانیم سبک پاسخ فرد را کنترل کنیم. برای پاسخ به این سوال باید پاسخ نامه هایی که بیشتر از یک تعداد سوال پاسخ نقطه ی وسط را دارند از جریان تحلیل کنار بگذاریم. در این حالت پاسخ دهندگان دچار بی تصمیمی بوده و بهتر آن است پاسخ های آنها در نتیجه گیری های نهایی وارد نشود. درمورد این افراد اگر آنها را مجبور به انتخاب پاسخ مثبت یا منفی کنیم نه تنها به پایایی (Reliability) نتایج ضربه زده ایم بلکه نتایج نیز گمراه کننده خواهند بود یعنی اعتبار (Validity) ندارند. در ضمن همیشه نظر دو قطب مثبت یا منفی ندارد.

در زیر مثال هایی از مقیاس توافق (Agreement) لیکرت ذکر می شود. علاوه بر توافق موارد دیگری مثل: فراوانی، اهمیت، کیفیت و احتمال نیز وجود دارند. اما از آنجایی که بیشتر پرسشنامه های موجود  از دید اول شخص بیان شده و در نظر دارد میزان توافق پاسخ دهنده را بسنجد فقط مثال های مقیاس توافق ذکر می شوند. این مثال ها از آدرس زیر اقتباس و برگردان شده است.

http://www.gifted.uconn.edu/siegle/research/Instrument%20Reliability%20and%20Validity/Likert.html

مثال های زیادی در این باره وجود دارد که نحوه ی بیان آنها وابسته به نحوه ی نگارش سوالات است.

بررسی تعداد نقاط برشی در بالا بر اساس میزان اطلاعات مفیدی است که هر مقیاس می تواند ارائه دهد. اما برای استفاده از آزمون های آماری همیشه نوع مقیاس داده ها یکی از ملاک های انتخاب آزمون های آماری است. برای استفاده از آزمون های پارامتری شرط اساسی مقیاس حداقل فاصله ای می باشد و نمی توان از این آزمون ها در زمانی که مقیاس اعداد ما رتبه ای است استفاده کرد. بعضی از پژوهشگران بر این باورند که می توان از آزمون های آماری پارامتری برای مقیاس های لیکرت بیشتر از 5 نقطه با احتیاط استفاده کرد. بنابراین تعداد نقاط از این منظر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. البته به نظر من زمانی که مقیاس لیکرت جمع بسته شده و به یک عدد می رسیم استفاده از آزمون های آماری پارامتری کمتر منجر به نتایج گمراه کننده می شود.

بنابراین به طور کلی می توان موارد بالا را این گونه خلاصه کرد که:

تعداد نقاط برشی به کار گرفته شده در مقیاس لیکرت وابسته به هدف پژوهش است و هر تعدادی که انتخاب شود مزایا و محدودیت های مخصوص به خود دارد.