سنجش و اندازه گیری

فهرست
مقدمه ١
بخش اول: آماده سازي داد هها ٥
فصل اول: تشكيل فايل داد هها ٧
١ داده نامه ٧
داده ها ٧
ساختار داده نامه ٨
بازكردن اس پي اس اس ٩
صفحه فايل داده ها ١١
۲ متغيرنامه ١٣
١٣ Name نام متغير
١٤ Label تعريف متغير
١٤ Measure سطح سنجش متغير
١٨ Values مقاديرمتغير
٢١ Missing داده هاي ناقص
٢٥ Type نوع متغير
٢٥ Width عرض
٢٦ Decimal اعشار
٢٧ Columns طول ستون
٢٧ Align ترازبندي
۳ وارد كردن داده ها ٢٨
نامگذاري فايل ٢٩
بستن اس پي اس اس ٣١
تمرين ٣٣
۴ بازكردن فايل ٣٥
صفحه بازخواني فايل ٣٥
فرمان آخرين داده ها ٣٧
فرمان بازكردن ٣٨
تمرين ٤٠
فصل دوم: پردازش داد هها ٤١
۱ خطايابي ٤١
خطايابي با توزيع فراواني ٤٢
خطايابي با جدول تقاطعي ٤٧
تمرين ٥٢
۲ تجديدطبقه بندي ٥٢
SPSS... ب برنامه كامپيوتري آمار
تحت عنوان متغيري ديگر ٥٣
تحت عنوان همان متغير ٥٧
تجديدطبقه بندي همزمان چندمتغير ٦٢
تمرين ٦٤
۳ مقياس سازي ٦٦
جمع كردن ٦٦
ميانگين گيري ٦٩
تمرين ٧١
بخش دوم: آمار توصيفي ٧٣
فصل سوم: تحليل متغير كيفي ٧٥
۱ توزيع فراواني ٧٥
جدول توزيع فراواني ٧٨
تمرين ٨١
۲ نمودارتوزيع متغيركيفي ٨٢
نمودار ميله اي ٨٢
نمودار دايره اي ٨٧
اصلاح نمودار ٩٠
تمرين ٩١
۳ گرايش مركزي ٩٣
تمرين ٩٥
فصل چهارم: تحليل متغير كمي ٩٧
۱ آماره هاي توصيفي ٩٧
شاخص هاي گرايش هاي مركزي ٩٧
شاخص هاي پراكندگي ١٠٢
شكل توزيع ١٠٦
مقادير صدك ١٠٨
تمرين ١١٣
۲ نمودار توزيع متغيركمي ١١٤
متغيركمي پيوسته ١١٤
متغيركمي گسسته ١٢٧
تمرين ١٢٨
فصل پنجم: رابطه دو متغير اسمي ١٣١
۱ جدول تقاطعي ١٣١
تمرين ١٣٥
۲ اندازه رابطه متغيرهاي اسمي ١٣٥
ضرايب دومتغيره اسمي ١٣٦
فهرست ت
تمرين ١٤٢
فصل ششم: رابطه دو متغير ترتيبي ١٤٣
۱ جدول تقاطعي ١٤٣
تمرين ١٤٧
۲ اندازه رابطه متغيرهاي ترتيبي ١٤٧
ضرايب دومتغيره ترتيبي ١٤٧
تمرين ١٥٣
فصل هفتم: رابطه دو متغير كمي ١٥٥
۱ ضريب تعيين ١٥٥
تمرين ١٦٣
٢ ضريب همبستگي پيرسون ١٦٤
تمرين ١٦٨
۳ نسبت همبستگي ١٦٨
تمرين ١٧١
فصل هشتم: كنترل رابطه دومتغيره ١٧٣
۱ كنترل رابطه دو متغيركيفي ١٧٣
كنترل جدول تقاطعي ١٧٣
كنترل ضرايب دو متغيركيفي ١٧٦
تمرين ١٧٩
۲ كنترل رابطه دو متغير كمي ١٧٩
كنترل رابطه با متغير سوم كيفي ١٧٩
كنترل رابطه با متغير سوم كمي ١٨١
تمرين ١٨٤
۳ كنترل رابطه متغيركمي بامتغيراسمي ١٨٤
تمرين ١٨٩
بخش سوم: آمار استنباطي ١٩١
فصل نهم: برآورد پارامتر ١٩٣
۱ برآورد آماره هاي يك متغيره ١٩٤
متغيرهاي كمي ١٩٤
متغيرهاي كيفي ١٩٨
تمرين ٢٠٠
۲ برآورد آماره هاي دو متغيره ٢٠١
خطاي استانداردضرايب دومتغيره اسمي ٢٠١
خطاي استانداردضرايب دومتغيره ترتيبي ٢٠٤
خطاي استانداردضرايب دومتغيره كمي ٢٠٥
SPSS... ث برنامه كامپيوتري آمار
برآورد ضرايب ٢٠٦
تمرين ٢٠٧
فصل دهم: آزمون آماري ٢٠٩
۱ تفاوت ميانگين ها ٢١٢
٢١٣ t آزمون
تحليل واريانس) ٢٢١ ) F آزمون
تمرين ٢٢٦
۲ تفاوت نسبت ها ٢٢٧
آزمون خي دو ٢٢٧
آزمون با متغير دوجمله اي ٢٣١
تمرين ٢٣٣
۳ ضرايب دومتغيره ٢٣٤
ضرايب دومتغيره اسمي ٢٣٤
ضرايب دومتغيره ترتيبي ٢٣٥
ضرايب دومتغيره كمي ٢٣٦
تمرين ٢٣٩
فصل يازدهم: آزمون هاي ناپارامتري ٢٤١
۱ آزمون هاي تك نمونه ٢٤١
تمرين ٢٥٢
۲ آزمون نمونه هاي وابسته ٢٥٢
آزمون هاي دونمونه اي ٢٥٣
آزمون هاي چندنمونه اي ٢٥٩
تمرين ٢٦٤
۳ آزمون هاي نمونه هاي مستقل ٢٦٥
آزمون هاي دونمونه اي ٢٦٥
آزمون هاي چندنمونه اي ٢٧٢
تمرين ٢٧٩
بخش چهارم: بخش هاي اس پي اس اس ٢٨١
٢٨٣ File فصل دوازدهم: فايل
٢٨٣ New ١ فايل جديد
٢٨٣ Data فايل داده ها
٢٨٥ Output فايل گزارش
٢٨٨ Syntax فايل برنامه نويسي
٢٩١ Open ٢ بازكردن فايل
٢٩٣ Recently Used Data آخرين داده ها
٢٩٤ Recently Used Files آخرين فايل ها
فهرست ج
٣ بازكردن فايل هاي ديگر ٢٩٥
٢٩٧ Save as ۴ نامگذاري فايل
٣٠١ Exist ٥ بستن فايل
٣٠٢ Export ٦ انتقال
٣٠٥ Edit فصل سيزدهم: ويرايش
۱ تغييرات در فايل ٣٠٥
٣٠٥ Copy کپي
٣٠٦ Cut جابجايي
٣٠٦ Paste الحاق
٣٠٧ Undo ابطال
٣٠٧ ReUndo رفع ابطال
٣٠٧ Clear پاک کردن
٣٠٨ Insert variable افزودن متغير
٣٠٨ Insert Case افزودن مورد
۲ جستجو ٣٠٨
٣٠٨ Find يافتن
٣٠٩ Replace جايگزيني
٣١٠ Go to case مورديابي
٣١١ Go to Variable متغيريابي
۳ صفحه آرايي ٣١١
٣١٤ Viewer ظاهر
٣١٤ Output labels عناوين
٣١٥ Pivot Tables جداول
٣١٧ Data فصل چهاردهم: داده ها
۱ تغيير تركيب داده ها ٣١٧
٣١٧ Sort Cases مرتب سازي موردها
٣١٩ Sort Variables مرتب سازي متغيرها
٣٢٠ Transpose وارون سازي
٣٢١ Merge Files ادغام فايل ها
۲ مشروط كردن مورد ها ٣٢٦
٣٢٦ Splite File تقسيم فايل
٣٢٨ Select Cases انتخاب موردها
٣٣٣ Weight Cases وزن بخشي به موردها
٣٣٧ Trasform فصل پانزدهم: تبديل
۱ محاسبات ٣٣٨
SPSS... ح برنامه كامپيوتري آمار
٣٣٨ Compute Variable محاسبه متغير
٣٤٣ Count شمارش مقادير
٣٤٥ Rank رتبه بندي موردها
۲ طبقه بندي متغير ٣٤٦
٣٤٦ Recode تجديدطبقه بندي
٣٤٧ Automatic Recode تجديدكدگذاري خودكار
٣٤٨ Replace Missing جايگزيني داده هاي ناقص
فصل شانزدهم: سايربخش ها ٣٥٥
٣٥٥ View ۱ بخش نما
٣٥٥ Font نوع خط
٣٥٦ Gride Lines خطوط چهارخانه
٣٥٧ Value Lables نمايش تعريف مقادير
٣٥٨ Utilities ۲ بخش خدمات
٣٥٨ Variables متغيرها
٣٦٠ Help ۳ بخش راهنما
٣٦٠ Topics راهنماي موضوعي
٣٦١ Tutorial راهنماي اختصاصي
٣٦٢ Case Studies بررسي هاي موردي
٣٦٣ Command Syntax refrence مرجع برنامه نويسي
٣٦٥ Algorithms راهنماي فرمول هاي آماري
٣٦٦ What’s This? راهنماي جدول
ضمائم ٣٦٩
ضميمه الف ٣٧٠
ضميمه ب ٣٧٣
ضميمه ج ٣٧٦
واژه نامه فارسي  انگليسي ٣٨٣
منابع مورد استفاده ٣٩١
نمايه ٣٩٣
مقدمه
روش هاي آماري يكي از ابزارهاي اصلي تحقيقات كمي در بسياري از رشت ه هاي علوم
اجتماعي، علوم انساني، علوم زيستي و ... است و آموزش آن ب راي دانشجويان بسيار با
اهميت و تقريبًا گريزناپذير است، چه مطالعه و تحقيق در باره بسياري از مضامين و
موضوعات مستلزم استفاده از رو ش ها و تكنيك هاي آماري است . امروزه كه كامپيوتر
عموميت يافته است برنامه هاي كامپيوتري محاسبات آماري نقش مهمي در گسترش كاربرد
آمار در تحقيقات دارد، زيرا با اجراي سريع و دقيق محاسبات آماري و برداشتن امر شاق
محاسبات از دوش دان ش پژوهان، كاربرد آمار را به امر ساد ه اي تبديل م ي كند . گذشته از
اين، با اتكا به اين قابليت برنام ه هاي كامپيوتري محاسبات آماري، محور تدريس درس آمار
ديگر محاسبات و ا رائه فرمو ل هاي محاسباتي نخواهد بود، بلكه تشريح منطق اساسي مفاهيم
آماري و مفهوم آنها و كاربردشان در رشت ه هاي مربوط و خلاصه تفهيم بهتر آمار خواهد
شد كه اين نيز خودكاربرد آمار را گسترد هتر مي كند.
هم از اين رو، امروزه در دانشگا ه ها ارائه درسي سه يا چهار واحد ي ب راي آ موزش
كاربرد كامپيوتر كه عمدتًا براي محاسبات آماري است عموميت يافته است . اين كتاب نيز
به منزله كتاب درسي چنين آموزشي طرحريزي و تدوين شده است : اين كتاب آموزش
نحوه كاربرد برنامه كامپيوتري ا س پي اس اس براي محاسبات آماري در سطح در وس آمار
دوره كارشناسي ا ست كه عمومًا آمار يك متغيره و دو متغيره (آمار توصيفي يك متغيره و
دومتغيره و آمار استبناطي قرين با آن) است.
اين كتاب نه تنها جايگزين آموزش آمار و كتا ب هاي آمار دوره كارشناسي نيست ،
بلكه خواندن اين كتاب مستلزم گذراندن دروس آمار و تسلط بر مفاهيم و رو ش هاي
آماري است . گو اي ن كه در تشريح نحوه كاربرد ا س پي اس اس براي محاسبه مفاهيم آماري
معمو ً لا توضيح مختصري هم در باره آن مفاهيم ارائه مي شود اما براي اين كه بتوانيم از
برنامه كامپيوتري اس پي اس اس براي محاسبات آماري در سطح دوره كارشناسي استفاده
كنيم ابتدا بايد در س هاي آمار اين دوره را گذرانده و ضمن اشراف بر محاسبات آماري با
منطق و كاربرد مفاهيم آماري خوب آشنا شده باشيم.
SPSS... ٢ برنامه كامپيوتري آمار
برنامه كامپيوتري ا س پي اس اس فقط براي محاسبات آمار دوره كارشناسي نيست، بل كه
بخش عمده اي از آن به آمار پيشرفته و حرف ه اي اختصاص دارد كه در دور ه هاي تح صيلات
تكميلي (كارشناسي ارشد و دكتري ) آموزش داده م ي شود . محاسبات آمار پيشرفته و
حرفه اي معمو ً لا بسيار پيچيده و طولاني است و آموزش آن همراه با برنامه محاسبات آمار
پيشرفته و حرفه اي اس پي اس اس در يك كتاب واحد مفيدتر و كارآمدتر است . بنابراين،
اين كتاب آموزش ت مام برنامه كامپيوتري اس پي اس اس و راهنماي جامع آن نيست و فقط
شامل آن بخ ش هايي از اس پي اس اس است كه به محاسبات آمار دوره كارشناسي (آمار
توصيفي و استنباطي يك متغيره و دومتغيره ) و مقتضيات اجراي اين محاسبات اختصاص
دارد.
در اين كتاب، برنامه كامپيوتري ا س پي اس اس براي محاسبات آمار ي يك متغيره و دو
متغيره گام به گام با يك مثال مبسوط و در چهار بخش تشريح مي شود . بخش اول به
آماده سازي داد ه ها اختصاص دارد . براي انجام محاسبات كامپيوتري آمار ه ها و رو ش هاي
آماري ابتدا بايد داده ها را وارد برنامه ا س پي اس اس كرده، ويژگ ي آنها را براي
اس پي اس اس تعريف كنيم كه مضمون فصل اول اس ت . سپس بايد با اصلاحاتي مانند
برطرف كردن خطاهايي كه ط ي گردآوري داد ه ها و انتقال آنها به برنامه ا س پي اس اس
پيش مي آيد داد هها را پردازش كنيم (فصل دوم).
بخش دوم تشريح نحوه كاربرد برنامه ا س پي اس اس بر اي محاسبات كامپيوتري آمار
توصيفي يك متغيره و دومتغيره است . تحليل آماري يك متغيره كيفي در فصل سوم و
تحليل آماري يك متغيره كمي در فصل چهارم به ميان م ي آيد . رابطه دومتغيره اسمي در
فصل پنجم، رابطه دومتغيره ترتيبي در فصل ششم ، رابطه دومتغيره كمي در فصل هفتم و
كنترل آماري رابطه دومتغيره هم در فصل هشتم عنوان مي شود.
بخش سوم هم تشريح نحوه كاربرد برنامه ا س پي اس اس براي محاسبات آمار استنباطي
است. برآورد پارامتر كه روش هاي برآورد و استنباط خصوصيات جمعيت از روي
خصوصيات نمونه است در فصل نهم مطرح مي شود . در فصل دهم آزمون آماري و در
فصل يازدهم نيز آزمون ناپارامتري كه براي نشان دادن ميزان تعميم پذيري نتايج نمونه به
جمعيت است به ميان م يآيد .
مقدمه ٣
در بخش آخر هم بخ ش ها و قسم ت هاي برنامه اس پي اس اس كه براي اجراي برنامه
اس پي اس اس براي محاسبات آمار دوره كارشناسي لازم يا سودمندند مطرح مي شود.

بخش اول: آماده سازي داده ها
براي انجام محاسبات كامپيوتري آمار ه ها و روش هاي آماري با برنامه اس پي اس اس
ابتدا بايد داده هاي (اطلاعات ) گردآوري شده را وارد برنامه اس پي اس اس كرده،
ويژگي آنها را براي اس پي اس اس تعريف كنيم. فصل اول به همين موضوع
اختصاص دارد . سپس بايد جرح و تعدي ل ها و پرداز ش ها يي مانند برطرف كردن
خطاهايي كه طي گردآوري داده ها و انتقال آنها به برنامه اس پي اس اس پيش مي آيد
در داد ه ها اعمال كنيم تا براي محاسبات آماري آماده شود . فصل دوم هم به اين
موضوع اختصاص دارد.

فصل اول: تشكيل فايل داده ها
در برنامه اس پي اس اس قسمتي كه داده هاي (اطلاعات) گردآوري شده را وارد آن
كرده و ويژگي آنها را تعريف م ي كنيم فايل داده ها مي ناميم. فايل داده ها هم شامل
دو قسمت است : يكي داده نامه كه داده ها را وارد آن م ي كنيم و ديگري متغيرنامه كه
ويژگي داده ها را در آن تعريف مي كنيم.
١ داده نامه
داده ها
اطلاعات و داده هايي كه محقق م ورد تحليل آماري قرار مي دهد ويژگ ي هاي
مجموعه اي از عناصرند . ويژگي ها را متغير مي ناميم كه تأكيدي است بر تغي ير و
تفاوت عناصر بر حسب ويژگي معيني . عناصر ي هم كه ويژگي هاي آنها را تحليل
مي كنيم واحدهاي تحليل يا مورد هاي تحليل مي خوانيم . به عنوان مثال، اطلاعات
مربوط به كشو ر هاي مختلف كه هر سال در سالنامه هاي آماري سازمان ملل منتشر
مي شود شامل متغيرهايي چون درآمد سرانه ، ميزان رشد سالان ه ي جمعيت و ميزان
SPSS... ٨ برنامه كامپيوتري آمار
باسوادي است كه واحد تحلي ل آنها كشور است . خصوصيات و نگرش ها و نقطه
نظرات مردم راجع به موضوعات مختلف كه در نظرسنجي ها و با پرسشنامه
گرد آوري مي شود متغيرهايي هستند كه واحد تحليل آن ها فرد است.
ساختار داده نامه
ساختار داده نامه در فايل داده ها نيز ب ه گونه اي است كه اين دو وجه داد ه ها (متغير و
۱) كه هر - واحد تحليل ) را دربر مي گيرد؛ داده نامه جدولي دو بعدي است (شكل ۱
رديف آن به يك عنصر يا مورد (واحد تحليل ) اختصاص دارد و هر ستون آن هم به
يك متغير.
براي وارد كردن داد ه هاي تحقيق در فايل داده ها ابتدا بايد متغيرهاي تحقيق را
براي فايل داد ه ها تعريف كنيم؛ تعريف متغير هم شامل درج عنوان، نوع متغير،
تعريف مفهوم متغير، طبقات متغير، سطح سنجش و ... است. در اينجا نحوه تعريف و
وارد كردن اطلاعات به فايل داد ه ها را گام به گام با يك مثال مبسوط تشريح
مي كنيم.
فرض كنيم در تحقيقي به نام پيمايش نگرش ها در پي بررسي و مطالعه نگرش
مردم به موضوعاتي چون خانواده و امثالهم هستيم و براي اين امر پرسشنام ه اي شامل
۳۱ پرسش تدوين كرده ايم تا با انتخاب نمون ه اي احتمالي از مردم يك شهر و با
مصاحبه حضوري با آنها پرسشنامه را كه دربرگيرنده داده هاي تحقيق ما است پر
كنيم. اين پرس شنامه در ضميمه الف ارائه شده است . ما اين پيمايش را اجرا كرده ايم
و حال برآنيم تا داده هاي گردآوري شده (ضميمه ج) را وارد داده نامه برنامه
اس پي اس اس كنيم. بدين منظور ابتدا برنامه اس پي اس اس را باز مي كنيم و سپس
متغيرهاي خود (پرسش هاي پرسشنامه ) را براي آن تعريف كرده ، سرانجام داده ها را
وارد فايل داده ها در برنامه اس پي اس اس مي كنيم.
فصل اول: فايل دادهها ٩
Data View ١ صفحه اس پي اس اس (فايل داده ها)، جدول داده نامه - شكل ١
بازكردن اس پي اس اس
- براي باز كردن (فعال كردن ) برنامه اس پي اس اس در پايين صفحه ويندوز (شكل ۱
۲) قسمت شروع را باز مي كنيم (روي آن كليك مي كنيم ). ١ سپس در
قسمت برنامه ها در قسمت اس پي اس اس روي
۱. براي باز كردن يك برنامه كامپيوتري در صفحه مانيتور نشانگر موس را روي آن مي بريم و
قسمت سمت چپ موس را فشار مي دهيم (كليك مي كنيم).
SPSS... ١٠ برنامه كامپيوتري آمار
۱۶ (يا هر شمار ه دي گري مث ً لا اس پي اس اس / قسمت اس پي اس اس ۰
۱۱ يا اس پي اس اس ۱۵ يا اس پي اس اس بالاتر از ۱۶ ) كليك مي كنيم. ٢ /۵
در ويندوز SPSS ٢ قسمت بازكردن اس پي اس اس - شكل ١
۲. برنامه اس پي اس اس مرتبًا با تغييراتي تحت شماره هاي بالاتر به بازار مي آيد . با اين همه، اين
تغييرات جزيي بوده، عمومًا به جنبه صوري و بصري مربوط است و پايه و اساس و ساختار
عمومي برنامه اس پي اس اس تغيير نمي كند. بنا بر اين، مطالب ي كه در اين كتاب عنوان م ي شود
كم و بيش براي شماره هاي قبلي اس پي اس اس و احتما ً لا شماره هاي بعدي قابل اعمال است.
فصل اول: فايل دادهها ١١
۱۶ در صفحه ويندوز يا خانه بالاي برنامه ها / ممكن است قسمت اس پي اس اس ۰
قرار داشته باشد . در هر حال با كليك كردن آن قسمت ، برنامه اس پي اس اس باز
مي شود. ٣
صفحه فايل داده ها
با باز شدن برنا مه اس پي اس اس، صفحه اي تحت عنوان ويرايشگر يا داده پرداز
۱) كه همان فايل داده ها - ظاهر مي شود (شكل ۱ SPSS Data Editor اس پي اس اس
است و براي سهولت آن را صفحه اس پي اس اس يا همان فايل داده ها مي ناميم. اما در
۳) كه براي بازخواني فايل هايي - بدو امر صفحه اي روي فايل داده ها مي افتد (شكل ۱
است كه قب ً لا باز شد ه اند. فع ً لا اين صفحه را لغو مي كنيم ( بعد ًا كه فايل
داده هاي خود را تشكيل دادي م از اين صفحه براي باز كردن آن استفاده خواهي م
Untitled كرد). در بالاي صفحه فايل داده ها عبارت مجموعه داده هاي بي نام 1
آمده است . هرگاه فايل داده ها را نامگذاري كنيم نام فايل جايگزين [DataSet0]
.(۵- عبارت مذكور مي شود (مانند شكل ۱
،Edit پردازش ،File رديف اول صفحه فايل داد ه ها شامل بخش هايي چون فايل
است كه هر بخش Help و راهنما Analyiz تحليل ،Transform تبديل ،Data داده ها
نيز شامل قسمت هايي است . بعدًا رفته رفت ه با اين بخ ش ها و قسمت ها آشنا خواهيم
شد.
۳. اگر برنامه اس پي اس اس در كامپيوتر مورد استفاده شما نصب نشده است مي توانيد با تهيه
سي دي برنامه اس پي اس اس به سادگي آن را نصب كنيد.
SPSS... ١٢ برنامه كامپيوتري آمار
٣ صفحه بازخواني فاي لهاي اس پي اس اس - شكل ١
رديف دوم صفحه فايل داده ها شامل فرمان هاي اجرايي چون ضبط و
پرينت است. جدولي هم كه در صفحه فايل داد ه ها قرار دارد ه مان جدول ي
است كه داده ها را وارد آن مي كنيم و آن را جدول داده ها يا به اختصار داده نامه
مي ناميم. اما قبل از و ارد كردن داده ها به اين جدول بايد متغيرها را Data View
تعريف كنيم.
فصل اول: فايل دادهها ١٣
۲ متغيرنامه
صورت مي گيرد. براي باز Variable View تعريف متغيرها در جدولي به نام متغيرنامه
كردن متغيرنامه در انتهاي صفحه فايل داد ه ها قسمت متغيرنامه را
كليك مي كنيم. بدين ترتيب ، در صفحه فايل داده ها جدول متغيرنامه به جاي جدول
۴). در جدول - داده نامه ظاهر م ي شود كه مختص تعريف متغيرها است (شكل ۱
متغيرنامه هر رديف به يك متغير اختصاص دارد و هر ستون نيز توصيف يكي از
ويژگي هاي متغير است.
٤ جدول متغيرنامه در صفحه فايل داده ها - شكل ١
Name نام متغير
اسم متغير درج مي شود. به عنوان مثال، متغيرهاي Name در ستون نام متغير
مخفف متغير و V . و ... نامگذاري كرده ايم ،V3 ،V2 ،V پيمايش نگرش ها را متغير 1
شماره ها نيز منطبق با شمار ه سؤالات پرسشنامه پيمايش نگرش ها از شماره ۱ تا شماره
SPSS... ١٤ برنامه كامپيوتري آمار
۳۱ است . پيدا است كه براي هر متغير هر نامي را كه مناسب ببينيم مي توانيم انتخاب
كنيم.
از آنجا كه در متغيرنامه هر رديف به يك متغير اختصاص دارد ۳۱ رديف به
متغيرهاي پيمايش نگرش ها اختصاص مي يابد. اما علاوه بر اين يك رديف هم به
مي گذاريم. بدين ترتيب، ID شماره پرسشنامه اختصاص مي دهيم و نام آن را
متغيرنامه پيمايش نگرش ها بدوًا شامل ۳۲ رديف م ي شود (اين بدان معنا است كه
داده نامه هم بدوًا شامل ۳۲ ستون مي شود).
Label تعريف متغير
كه ستون پنجم متغيرنامه است به تعريف مفهوم متغير Label ستون تعريف متغير
اختصاص دارد . ما تعريف بي شتر متغيرهاي پيمايش نگرش ها را همان پرسش هاي
پرسشنامه انتخاب كرد ه ايم. باز پيد ا است كه مي تواني م مفهوم متغير خود را به هر
خود را (V صورتي كه مناسب م ي دانيم تعريف كني م. به عنوان مثال، ما متغير اول ( 1
همان پرسش پرسشنامه ( چ ه سن ي برا ي ازدوا ج پس ر مناس ب اس ت؟) تعريف كرده ايم اما
را فقط جنسيت تعريف كرده ايم V را فقط تحصيلات يا متغير 21 V متغير 16
۵). براي تعريف مفهوم متغير در اين ستون مي توان هم مستقيمًا آن را تايپ - (شكل ۱
كرد و هم آن را از جاي ديگر (مث ً لا پرسشنامه) كپي و به اين ستون منتقل كرد.
Measure سطح سنجش متغير
به توصيف سطح سنجش Measure ستون آخر متغيرنامه، ستون سطح سنجش متغير
متغيرها اختصاص دارد . سطح سنجش متغير مبين نوع سنجش و انداز ه گيري متغير
است. تشخيص و تميز سطح سنجش متغيرها اهميت خاصي دارد . هر نوع مقياس يا
فصل اول: فايل دادهها ١٥
سطح سنجشي درخور اعمال آماري خاصي است ولي براي ساير اعمال آماري
مناسب نيست.
٥ بخشي از متغيرنامه پيمايش نگرش ها - شكل ١
SPSS... ١٦ برنامه كامپيوتري آمار
متغيرها از لحاظ سطح سنجش (نحوه سنجش يا مقياس سن جش) به دو دسته كلي
تقسيم م ي شوند: كمي وكيفي . متغيرهاي كمي با واحدهاي عددي انداز ه گيري
مي شوند و از لحاظ تقسي م پذير بودن يا تقسي م پذير نبودن واحد سنج ش شان به دو
دسته تقسيم مي شوند: متغير پيوسته و متغير گسسته . متغير پيوسته متغيري است كه
واحدهاي سنجش آن به طو ر نامتناهي و نامحدود تقسيم پذيرند، يعني هر واحد آن را
مي توان به واحدهاي سنجش كوچكتري تقسيم كرد . متغير زمان، درآمد، انواع
ميزان ها (ميزان رشد جمعيت، ميزان باروري وامثالهم ) نمونه هايي از متغير پيوست ه اند .
به عنوان مثال، واحد سنجش زمان م ي تواند سال باشد يا ماه يا روز يا ساعت يا دقيقه
يا ثانيه يا ميلي ثانيه و الي آخر.
متغير گسسته اما متغيري است كه واحدهاي سنجش آن مجزا بوده و تقسيم ناپذير
هستند. به عنوان مثال، بعد خانوار (تعداد اعضاي يك خانوار ) متغيري گسسته است
۵ و الي آخر مجزا بوده و تقسيم ناپذيرند . ،۴ ،۳ ،۲ ، چون واحدهاي سنجش آن ۱
تمام متغيرهايي كه بر حسب تعداد بيان مي شوند مانند تعداد جمعيت، تعداد وسايل
در خانه، تعداد بچه، تعداد مسكن و امثالهم متغير گسسته اند.
با علامت مقياس Measure متغير كمي در ستون سطح سنجش متغير
چ ه سن ي برا ي ازدوا ج ) V مشخص مي شود. به عنوان مثال، در پيمايش نگرش ها متغير 1
۶). اس پي اس اس ب ه طور خودكار هر - پسر مناس ب اس ت؟) متغير كمي است (شكل ۱
متغيري را كمي تعريف مي كند مگر اين كه ما اين تعريف را عوض كنيم.
متغيركيفي متغيري است كه نمي توان آن را با ابزار كمي اندازه گيري كرد، بلكه
سنجش آن به صورت طبقه بندي صورت مي گيرد . به عبارت ديگر، متغيركيفي
متغيري است كه فقط به صورت طبقه بندي قابل اندازه گيري است . متغيرهاي كيفي
شامل متغيرهاي اسمي و متغيرهاي ترتيبي اند.
فصل اول: فايل دادهها ١٧
در متغيرنامه پيمايش نگرش ها Measure ٦ ستون سطح سنجش متغير - شكل ١
متغير اسمي شامل طبقاتي است كه نوعًا متفاوتند و هر طبقه اسم خاصي دارد ،
مانند جنسيت (شامل دو طبقه زن و مرد )، قوميت، وضع تأهل (شامل دو طبقه متأهل
و غيرمتأهل يا چندين طبقه - متأهل، ازدواج نكرده، همسر فوت شده، همسر
جد اشده، همسر تر ك كرده)، شغل و امثالهم . متغير اسمي در ستون سطح سنجش متغير
با علامت اسمي مشخص م يشود. به عنوان مثال، در Measure
در خانواد ه شما تصمي م نهاي ي را چ ه كس ي م يگير د؟) متغيري ) V پيمايش نگرش ها متغير 6
اسمي است . براي اسمي تعريف كردن اين متغير ابتدا روي خانه تقاطع ستون
با متغير مورد نظر و سپس روي علامت Measure سطح سنجش متغير
اسمي كليك مي كنيم.
متغير ترتيبي شامل طبقاتي است كه بين آنها سلسله مراتب وجود دارد، يعني
طبقات نسبت به هم بالا و پايين يا كم و زياد هستند ، مانند طبقه اجتماعي (كه عمومًا
شامل سه طبقه است : طبقه بالا، طبقه متوسط، طبقه پايين )، نگرش ها (كه عمومًا سه
طبقه  موافق، ب ي نظر، مخالف  يا پنج طبقه اند  كام ً لا موافق، موافق، ب ي نظر، مخالف،
كام ً لا مخالف )، گروه هاي درآمدي (طبقه پردرآمد، ميان درآمد، كم درآمد )،
گروه هاي سني (نوزادان، كودكان، نوجوانان، جوانان، ميانسالان، كهنسالان ) و
SPSS... ١٨ برنامه كامپيوتري آمار
با علامت ترتيبي Measure امثالهم. متغير ترتيبي در ستون سطح سنجش متغير
از ) V مشخص مي شود. به عنوان مثال، در پيمايش نگرش ها متغير 7
خانواده خود چقدر راضي هستيد ؟) متغيري ترتيبي است . براي ترتيبي تعريف كردن
با متغير مورد نظر Measure اين متغير ابتدا روي خانه تقاطع ستون سطح سنجش متغير
و سپس روي علامت ترتيبي كليك مي كنيم.
Values مقاديرمتغير
ستون ششم متغيرنامه براي تعريف عددها و مقادير ي است ،Values ستون مقاديرمتغير
كه كد و شماره طبقات متغيرهاي اسمي و ترتيب ي اند، زيرا هنگام و ارد كردن داده ها
دركامپيوتر براي سهولت ك ار به جاي عبارت هاي هر طبقه، از اعداد به عنوان كد و
۷). به همين دليل، از همان - نشانه اي كه نماينده آنها است استفاده مي كنيم (شكل ۱
ابتدا در پرسشنامه كنار طبقات كدي براي آن ها درج مي كنيم و هنگام وارد كردن
داده ها دركامپيوتر از همان كدها استفاده مي كنيم.
در متغيرنامه پيمايش نگرش ها Values ٧ ستون مقاديرمتغير - شكل ١
فصل اول: فايل دادهها ١٩
با Values براي تعريف كدهاي يك متغيركيفي روي خانه تقاطع مقاديرمتغير
۷). با اين عمل صفحه تعريف - سطر متغير مورد نظر كليك م ي كنيم (شكل ۱
۸) در اين صفحه در خانه مقدار - باز مي شود (شكل ۱ Value Lables مقادير
كد (عدد) ۱ و در خانه تعريف مقدار عنوان طبقه
اول را درج كرده، روي قسمت افزودن كليك مي كنيم. به همين ترتيب
كد طبقات بعدي را تعريف كرده، بعد از اتمام تعريف كد تمام طبقات فرمان را
تأييد مي كنيم.
Value Lables ٨ صفحه تعريف مقادير - شكل ١
پيمايش نگرش ها (سؤال ” ازدواج با طبقه خود بهتر V به عنوان مثال، طبقات متغير 4
اس ت يا طبقه بالاتر يا پايي نتر؟“) عبارت است از: [ ۱] با ه مطبقه خو د، [ ۲] ب ا طبق ه بالات ر،
۳] با طبق ه پايي نتر، [ ۴] فرقي نم يكند. از اين رو ، در متغيرنامه در ستون مقادير متغير ]
اين كدها را به هم ين صورت تعريف مي كنيم؛ يعني مشخص مي كنيم كه هر Values
در صفحه V ۹ تعريف كدهاي طبقات متغير 4 - كد نماينده چه طبق ه اي است . شكل ۱
است. Values مقادير متغير
SPSS... ٢٠ برنامه كامپيوتري آمار
مقادير متغيرهاي سطح سنجش كمي كمي ت هاي عددي هستند و لزوم ي به
تعريف آنها نيست؛ هر عدد معرف مقدار ي بر حسب واحد انداز ه گيري آن متغير
كمي است. واحد اندازه گيري برخي از متغيرهاي كمي به محقق بستگي دارد (مث ً لا
درآمد بر حسب تومان، يا هزار تومان ). در اين صورت بايد در ستون تعريف متغير
واحد انداز ه گيري متغير را مشخ ص كرد . به عنوان مثال، ما در تعريف متغير Label
واحد اندازه گيري آن را مشخص كرده ايم: مخار ج خانواده به هزار توما ن. با V27
اين همه، واحد اندازه گيري برخي از متغيرهاي كمي مانند سن (كه واحد
...،۳ ،۲ ، اندازه گيري آن سال است ) يا تعداد (كه واحد سنجش آن اعداد طبيعي ۱
است) لزومي به تعريف ندارد.
پيمايش نگرش ها V متغير 4 Value Lables ٩ صفحه تعريف مقادير - شكل ١
كدگذاري طبقات متغير كيفي به هيچوجه به معناي كمي شدن طبقات نيست . مث ً لا
به مرد شماره يا كد ١ مي دهيم و به زن كد ٢. اين عمل شمار ه گذاري يا كدگ ذاري به
. هيچوجه بدان معنا نيست كه مرد معادل عدد ١ است و زن معادل عدد ٢
فصل اول: فايل دادهها ٢١
Missing داده هاي ناقص
هنگام گردآورري داده ها چه بسا ويژگي هاي برخي از موردها در يك متغير
مشخص نشود . مث ً لا در پيمايش نگرش ها چه بسا برخي از مردم از پاسخ دادن به
پرسشي خودداري كنند يا پا سخ دهند كه نمي دانند يا سؤال مذكور ربطي بدانها
نداشته باشد ، مانند سؤال ” حقو قبگير هستيد ؟“ كه مربوط به كساني است كه شاغل اند
و به كساني كه شاغل نيستند مربوط نم ي شود. از اين رو، بعد از تعريف كد و مقادير
متغير بايد اين نامشخص بودن پاسخ يا نامربوط بودن را تحت عنوان داده هاي ناقص
تعريف كنيم. Missing Values در ستون مقادير ناقص Missing
معمو ً لا داده هاي ناقص را تحت عنوان سه مقوله مشخص مي كنيم: نامربوط با كد
۷، نمي دانم با كد ۸ و امتناع از پاسخ دادن با كد ۹. براي پرسشي كه طبقات
۹۸ و ۹۹ استفاده ، (گزينه هاي پاسخ ) آن از ۶ طبقه بيشتر باشد به ترتيب از كد ۹۷
Missing Values مي كنيم. براي تعريف داده هاي ناقص متغير در ستون مقادير ناقص
رديف مربوط به آن متغير را باز مي كنيم (كليك مي كنيم) تا صفحه مقادير ناقص
.(۱۰- باز شود (شكل ۱ Missing Values
Value Missing ١٠ صفحه مقادير ناقص - شكل ١
SPSS... ٢٢ برنامه كامپيوتري آمار
قسمت مقادير ناقص گسسته Missing Values سپس در صفحه مقادير ناقص
را فعال (كليك) مي كنيم و مقادير مورد نظر خود را به
۱۱ ). همچنين مي توانيم مقادير - ترتيب وارد خانه هاي زير آن مي كنيم (مانند شكل ۱
ناقص را به صورت يك ف اصله (از كوچ ك ترين مقدار تا بزر گ ترين مقدار ) تعريف
كنيم. در اين صورت قسمت دامنه به اضافه يك مقدار ناقص گسسته
را علامت زده، كوچ ك ترين مقدار
و بزرگ ترين مقدار ناقص را در خانه دوم (خانه (Low ناقص را در خانه اول (خانه
وارد م ي كنيم. اگر داد ه هاي ناق ص علاوه بر يك فاصله شامل يك مقدار هم (High
بود آن را هم در خانه آخر وارد كرده، در خاتمه فرمان را
تأييد مي كنيم.
پيمايش نگرش ها V ١١ صفحه مقاديرناقص متغير 24 - شكل ١
تعريف كدهاي Missing Values ۱۱ صفحه مقادير ناقص - به عنوان مثال، شكل ۱
= سؤال ” اگر شاغل، حقو قبگير هستي د؟“) به صورت ۷ ) V داده هاي ناقص متغير 24
نامربوط، ۸= نمي دانم، ۹= امتناع از پاسخ است.
فصل اول: فايل دادهها ٢٣
لازم Missing Values بعد از وارد كردن مقادير ناقص در ستون مقادير ناقص
كدهاي ناقص را نيز تعريف كنيم. به عنوان مثال، Values است در ستون مقاديرمتغير
علاوه بر تعريف كد طبقات آن (طبقه بله V متغير 24 Values در تعريف مقاديرمتغير
با كد ۱ و طبقه خير با كد ۲ است) كد ۷ را نامربوط ، كد ۸ را نمي دانم وكد ۹ را
.(۱۲- امتناع از پاسخ تعريف كرده ايم (شكل ۱
V متغير 24 Value Lables ١٢ صفحه تعريف مقادير - شكل ١
سؤال ” چ ه سن ي را برا ي ازدوا ج پسرمناس ب م يداني د؟“) كه واحد ) V يا براي متغير 1
سنجش آن سن ا ست و از اين رو هيچ مقداري را براي واحد سنجش آن تعريف
نكرده ايم مقادير ناقص آن را كد ۹۷ = نمي دانم و كد ۹۹ = امتناع از پاسخ تعريف
.(۱۳- كرده ايم (شكل ۱
گاهي داد ه هاي مربوط به متغير يك مورد (مث ً لا پاسخگو ) از قلم مي افتد . مث ً لا
هنگام مصاحبه پرسشگر فراموش م ي كند كه پاسخ را در پرسشنامه درج كند و
لاجرم پاسخ پرسش خالي م ي ماند . در اين صورت هنگام وارد كردن داده ها در
SPSS... ٢٤ برنامه كامپيوتري آمار
داده نامه خانه مربوط به آن مورد خا ص خالي م ي ماند. برنامه اس پي اس اس به طور
به شمار مي آورد. Missing خودكار خانه خالي را داده ناقص
V متغير 1 Value Lables ١٣ صفحه تعريف مقادير - شكل ١
اهميت مشخص كردن كد داد ه هاي ناقص از آنجا است كه برنامه ا س پي اس اس
هنگام محاسب ات آم اري، داده هاي ناقص را كنار م ي گذارد. بنا بر اين، اگر داده هاي
ناقص را براي اس پي اس اس تعريف نكنيم، به صورت مبهم و گمراه كننده در
محاسبات آماري وارد شده، آن را خدشه دار مي سازند.
اهميت تفكيك داده هاي ناقص به بي ربط، نمي دانم و امتناع از پاسخ هم براي آن
است كه اگر محقق درصدد بررسي مستقل داده هاي ناقص برآيد (مث ً لا بخواهد بداند
چه نوع افرادي پاسخ پرسش را نم ي دانند يا چه نوع افرادي از دادن پاسخ ام تناع
مي كنند) اين تفكيك امكان چنين بررسي مستقلي را فراهم مي آورد.
فصل اول: فايل دادهها ٢٥
Type نوع متغير
باز Variable Type در متغيرنامه صفحه نوع متغير Type با كليك كردن ستون نوع متغير
(Staring) يا حرف ي (Numeric) ۱۴ ) كه متغير را از لحاظ عددي - مي شود (شكل ۱
بودن يا انواع ديگر مشخص مي كند . از آنجا كه متغيرهاي مورد تحليل آماري
كمي اند يا طبقات شان ر ا با كدهاي عددي نشان مي دهيم معمو ً لا نوع متغير را هما ن
باقي مي گذاريم؛ اس پي اس اس هم به طور خودكار هر (Numeric) نوع عددي
تعريف مي كند، مگر اين كه اين تعريف را عوض (Numeric) متغيري را عددي
روي نوع مورد نظر Variable Type كنيم. براي تغيير نوع متغير در صفحه نوع متغير
كليك مي كنيم. بدين ترتيب نوع مورد نظر جايگزين نوع عددي مي شود.
دو قسمت هم براي تعيين تعداد حروف Variable Type در صفحه نوع متغير
به تعيين Width الفبايي يا ارقام اعداد و تعداد اعشار اعداد وجود دارد : قسمت عرض
تعداد حروف اختصاص دارد و به طور خودكار ۸ حرف است و قسمت اعشار
به تعيين تعداد اعشار اعداد اختصاص دارد و به طور خودكار ۲ رقم Decimal Places
است.
درجدول متغيرنامه هم دو ستون مستقل به اين دو ويژگي متغيرها اختصاص
دارد. بنا براين، اين دو ويژگي را مي توان هم در خانه نوع متغير تعريف كرد و هم
به طور مستقل در ستون هاي اختصاصي آنها.
Width عرض
د ر متغيرنامه براي تعيين تعداد حروف الفبايي يا ارقام اعداد متغير Width ستون عرض
سؤال ” ازدواج با طبقه خو د بهتر اس ت يا طبقه بالاتر يا ) V است. به عنوان مثال، ما متغير 4
پايي نتر ؟“) را يك رقمي تعريف كرده ايم چون تعداد طبقات آن چهار طبقه است كه
SPSS... ٢٦ برنامه كامپيوتري آمار
را كه سن مناسب V ۵). در عوض، متغير 1 - از يك رقم فراتر نمي رود (شكل ۱
ازدواج براي پسران است دو رقمي تعريف كرده ايم، چون معمو ً لا افراد در سنين
بالاي ۱۰ سال (سنين دو رقمي) ازدواج مي كنند.
Variable Type ١٤ صفحه نوع متغير - شكل ١
Decimal اعشار
براي تعيين تعداد ارقام اعشاري در متغيرهاي كمي است . Decimal ستون اعشار
متغيرهاي اجتماعي معمو ً لا غيركمي اند و اعدادي كه نماينده طبقا ت شان هستند كد و
۳ ، ... هستند. متغيرهاي كمي مثل سن ،۲ ، شماره بوده ، منطبق با رش ته اعداد طبيعي ۱
فصل اول: فايل دادهها ٢٧
يا درآمد را نيز با رش ته اعداد طبيعي (اعداد غي راعشاري) نشان مي دهيم . از اين رو،
عدد صفر درج مي شود. Decimal معمو ً لا در ستون اعشار
با اين همه اگر متغيري مثل ميزان رشد جمعيت سالانه رشد جمعيت كشورها در
ميان باشد تعداد ارقام اعشاري مناسب آن را در اين ستون درج مي كنيم. در پيمايش
را صفر تعريف كرده ايم V نگرش ها تعداد ارقام اعشار ي تمام متغيرها بجز متغير 19
سؤال ” در شبان هروز چند ساعت روزنام ه ) V ۵). از آنجا كه در جواب متغير 19 - (شكل ۱
و مجل ه م يخوانيد؟“) بسياري از مردم ميزان آن را بر حسب دقيقه بيان م ي كنند از اين
عدد ۲ Decimal رو، براي اين متغير دو رقم اعشار در نظر گرفته ، در ستون اعشار
درج كرده ايم.
Columns طول ستون
در اين قسمت طول ستون متغير در داده نامه تعيين مي شود كه بايد متناسب با طول نام
متغير و طول نام طبقات باشد . طول متغيرها به طور خودكار ۸ حرف تعيين مي شود ؛
هيچ يك از متغيرها ي پيما يش نگرش ها ر ا تغيير Columns ما هم طول ستون
نداده ايم.
Align ترازبندي
براي صفحه آرايي و تعيين چ پ چين يا راست چين يا Align ستون ترازبندي
وسط چين بودن مندرجات ستون هاي جدول داد ه نامه است . از آنجا كه متغيرها
هستند اس پي اس اس به طور خودكار ستون ترازبندي (Numeric) معمو ً لا عددي
تعريف مي كند. ما هم در متغيرنامه پيمايش Right هر متغيري را راست چين Align
SPSS... ٢٨ برنامه كامپيوتري آمار
هيچ يك از متغيرهاي پيمايش نگرش ها را تغيير نداده، Align نگرش ها ترازبندي
باقي گذاشته ايم. Right همان راست چين
۳ وارد كردن داده ها
با اتمام تعريف تمام متغيرها در متغيرنامه حال مي توانيم داده هاي خود را وارد
داده نامه برنامه اس پي اس اس كنيم . بدين منظور در انتهاي صفحه فايل داده ها قسمت
داده نامه را كليك مي كنيم تا جدول داده نامه ظاهر م ي شود . حال
داده هاي خود را رديف به رديف (مورد به مورد ) از پرسشنام ه ها وارد داده نامه
مي كنيم.
به عنوان مثال، در اينجا داده هاي پيمايش نگرش ها را وارد متغيرنامه مي كنيم . اين
داده ها شامل اطلاعات ۸۰ پرسشنامه است كه با مصاحبه حضوري با نمونه اي
احتمالي از مردم ۱۵ تا ۶۵ ساله ساكن در يكي از شهرهاي بزرگ تكميل و از ۱ تا
۸۰ شماره گذاري شده اند.
در اولين پرسشنامه ت كميل شده پيمايش نگرش ها (كه در ضميمه ب آمده است )
سن ۲۵ سال را سن مناسب (V مشاهده مي كنيم پاسخگو در پاسخ سؤال اول (متغير 1
براي ازدواج پسر م ي داند. ما هم در رديف اول داده نامه در ستون اول (كه به سؤال
۱۵ ). در ستون دوم عدد - اول اختصاص داده ايم) عدد ۲۵ را وارد مي كنيم (شكل ۱
۱۹ را (پاسخگو سن ۱۹ سال را سن مناسب براي ازدواج دختر مي داند) وارد مي كنيم
شماره پرسشنامه را (ID و همينطور تا آخرين سؤال . در ستون آخر داده نامه (ستون
كه ۱ است درج مي كنيم. بعد از وارد كردن داد ه هاي پرسشنامه اول نوبت پرسشنامه
دوم مي رسد و همينطور تا آخرين پرسشنامه.
فصل اول: فايل دادهها ٢٩
١٥ رديف اول داده نامه پيمايش نگرش ها - شكل ١
نامگذاري فايل
فايلي كه متغيرنامه و داده نامه آن را تكميل كرده ايم يا از همان آغاز (بعد از تعريف
اولين متغير يا درج اولين كلمه يا عدد ) نامگذاري م ي كنيم. براي نامگ ذاري فايل ابتدا
.(۱۶- قسمت نامگذاري را كليك مي كنيم (شكل ۱ ،File در بخش فايل
.(۱۷- باز مي شود (شكل ۱ Save Data As با اين عمل صفحه نامگذاري فايل
در صفحه نامگذاري فايل نامي را كه براي فايل خود انتخاب كرده ايم در خانه نام
فايل درج مي كنيم . همچنين در خان ه ضبط در قسمتي كه
(My Documents مي خواهيم فايل خود را در آنجا ضبط كنيم (مث ً لا قسمت اسناد
انتخاب كرده، فرمان را تأييد مي كنيم . به عنوان مثال، فايل پيمايش
ضبط شده است. My Documents در قسمت اسناد Attitude Survey نگرش ها با نام
SPSS... ٣٠ برنامه كامپيوتري آمار
Save As قسمت نامگذاري ،File ١٦ بخش فايل - شكل ١
Save Data As ١٧ صفحه نامگذاري فايل داده ها - شكل ١
فصل اول: فايل دادهها ٣١
نامگذاري و ضبط فايل داد ه ها در ا س پي اس اس به طور خودكار تحت پسوند
صورت مي گيرد. با اين همه، فايل داد ه ها را مي توان تح ت برنامه هاي ديگري sav
و غيره هم ضبط كرد . بدين منظور كافي است dBASE ديتابيس ،Excel چون اكسل
هنگام ضبط فايل، در خانه نوع ضبط برنامه مورد نظر خود را انتخاب
كنيم.
هرگاه بعد از نامگذاري و ضبط فايل تغييراتي در آن به عمل آوريم (مث ً لا
قسمت ،File داده هاي جديدي وارد ك نيم يا داد ه هايي را اصلاح ك نيم) در بخش فايل
(۱- ۱۶ ) يا در رديف دوم صفحه فايل داده ها (شكل ۱ - ضبط (شكل ۱
روي علامت ضبط كليك مي كنيم. بدين ترتيب، تغييرات و اصلاحات در همان
فايل ضبط مي شود.
توصيه: بهتر است نامگذاري و ضبط فايل را از همان آغاز تشكيل متغيرنامه يا وارد
كردن داد ه هاي تحقيق انجام داد . همچنين در حين تكميل متغيرنامه و داده نامه و وارد
كردن داده ها و همچنين هنگام ايجاد تغييرات در فايل داده ها فايل را مرتب ضبط
كرد. Save
بستن اس پي اس اس
بعد از اتمام تشكيل متغيرنامه و وارد كردن متغيرها در داده نامه و ن امگذاري و ضبط
فايل داده ها، براي خارج شدن از برنامه اس پي اس اس (بستن برنامه ا سپي اس اس) در
كليك مي كنيم. يا مانند تمام برنام ه هاي Exist روي قسمت خروج ،File بخش فايل
كامپيوتري براي خروج از برنامه اس پي اس اس مي توان مستقيمًا روي علامت خروج
در قسمت بالاي سمت راست صفحه فايل داده ها كليك كرد.
SPSS... ٣٢ برنامه كامپيوتري آمار
۱۸ ) باز شود كه - با صدور فرمان خروج، ممكن است صفحه كوچكي (شكل ۱
سؤال مي كند آيا تغييرات در فايل داده ها را ضبط كند يا نه. اين صفحه هنگامي باز
مي شود كه تغييرات ي در فايل داده ها به عمل آورده ايم اما آن را ضبط نكرده ايم . در
پاسخ اگر مي خواهيم تغييرات ضبط شود روي قسمت بله كليك
مي كنيم. در اين صورت تغييرات ضبط شده، برنامه اس پي اس اس بسته م ي شود . اما
اگر نمي خواهيم تغييرات ضبط شود روي قسمت خير كليك مي كنيم . در
اين صورت تغييرات لغو شده، برنامه اس پي اس اس بسته م ي شود . يا ك ً لا از فرمان
خروج صرف نظر كرده و روي قسمت لغو كليك مي كنيم.
١٨ صفحه پرسش ضبط تغييرات در فايل داده ها - شكل ١
يا فايل Spss Viewer همچنين هنگام بستن برنامه اس پي اس اس اگر فايل گزارش
كه بعدًا به طور مبسوط توصيف خواهند شد) باز ) Spss Syntax Editor برنامه نويسي
۱۹ ) باز شود كه سؤال مي كند آ يا - باشد صفحه كوچكي ديگري (مانند شكل ۱
تغييرات در آن فايل را ضبط كند يا نه . در اينجا نيز اگر نم ي خواهيم تغييرات ضبط
شود روي قسمت خير كليك م ي كنيم. يا ك ً لا از فرمان خروج صرف نظر
كرده و روي قسمت لغو كليك مي كنيم. اما اگر خواستي م آن تغييرات
هم ضبط شود و قسمت بله را كليك كرديم، چنانچه فايل مذكور قب ً لا
فصل اول: فايل دادهها ٣٣
نامگذاري شده باشد تغييرات ضبط شده و برنامه اس پي اس اس بسته مي شود . اما
چنانچه فايل مذكور نامگذاري نشده باشد صفحه اي به نام صفحه نامگذاري گز ارش
۲۰ ) يا صفحه - براي نامگذاري و ضبط فايل گزارش (شكل ۱ Save Output As
براي نامگذاري و ضبط فايل Save Syntax As نامگذاري فايل برنامه نويسي
۲۱ ) باز مي شود. در اينجا نيز مانند فرمان نامگذاري فايل داده ها - برنامه نويسي (شكل ۱
آن فايل را تحت نامي در قسمتي معين ضبط مي كنيم . بدين ترتيب Save Data As
فرمان خروج اجرا شده و برنامه اس پي اس اس بسته مي شود.
١٩ صفحه پرسش ضبط تغييرات در فايل گزارش - شكل ١
تمرين
۱. در كامپيوتر خود يا كامپيوتري كه دسترسي داريد برنامه اس پي اس اس را باز
كنيد. سپس در انتهاي صفحه فايل داده ها قسمت متغيرنامه را
كليك كنيد . حال از روي پرسشنامه پيمايش نگرش ها كه در ضميمه الف ارائه
۵- شده است متغيرنامه اين پيمايش را تشكيل دهيد : پرسش ها را مانند شكل ۱
و ... نامگذاري كرده، ساير ويژگي هاي آنها را ،V3 ،V2 ،V تحت عنوان متغير 1
تعريف كنيد.
SPSS... ٣٤ برنامه كامپيوتري آمار
Save Output As ٢٠ صفحه نامگذاري فايل گزارش - شكل ١
Save Syntax As ٢١ صفحه نامگذاري فايل برنامه نويسي - شكل ١
فصل اول: فايل دادهها ٣٥
۲. بعد از اتمام متغيرنامه (يا از بدو امر ) فايل خود را تحت عنوان پيمايش نگرش ها
نامگذاري و ضبط كنيد.
۳. داده هاي اولين پرسشنامه پيمايش نگرش ها راكه در ضميمه ب ارائه شده است در
جدول داده نامه فايل خود وارد كنيد.
۴. داده هاي ساير پرسشنامه هاي پيمايش نگرش ها را كه در ضميمه ج در جدول ارائه
شده است در فايل خود وارد كنيد . در حين تكميل داده نامه و وارد كردن داده ها
كنيد. Save فايل خود را به طورمرتب ضبط
توصيه: تمرين هاي اين قسمت را حتمًا انجام داده، فايل پيمايش نگرش ها را تشكيل
دهيد. انجام تمرين هاي قسمت هاي بعدي و تسلط بر كاربرد برنامه ا س پي اس اس
عمدتًا بر پايه اين فايل صورت مي گيرد.
۴ بازكردن فايل
در برنامه اس پي اس اس فايل داده ها را به سه طريق م ي توان بازكرد : صفحه بازخواني
فايل، فرمان آخرين داده ها، فرمان بازكردن.
صفحه بازخواني فايل
همانطور كه قب ً لا به ميان آمد با باز شدن برنامه اس پي اس اس، صفحه بازخواني فايل
۲۲ ). خانه اول اين صفحه كه زير - روي صفحه فايل داده ها ظاهر م ي شود (شكل ۱
عنوان بازكردن داده هاي موجود قرار دارد فهرست فايل
است كه قب ً لا در اس پي اس اس ضبط شده اند . با كليك (sav داده هايي (با پسوند
كردن روي نام فايل مورد نظر خود آن را باز مي كنيم. به عنوان مثال، براي بازكزدن
SPSS... ٣٦ برنامه كامپيوتري آمار
كليك (Attitude Survey) فايل پيمايش نگرش ها در خانه مذكور روي نام آن فايل
مي كنيم.
٢٢ صفحه بازخواني فايل - شكل ١
خانه دوم اين صفحه كه زير عنوان باز كردن انواع ديگر فايل
و (spv قرار دارد فهرست فايل هاي گزارش (با پسوند
است كه قب ً لا در اس پي اس اس ضبط شده اند . (sps فايل هاي برنامه نويسي (با پسوند
براي باز كردن اين نوع فاي ل ها ابتدا بايد روي قسمت باز كردن انواع ديگر فايل
كليك كنيم تا آن خانه فعال ش ود. سپس روي نام فايل مورد نظر خود كليك
مي كنيم.
فصل اول: فايل دادهها ٣٧
فرمان آخرين داده ها
- قرار دارد (شكل ۱ File در بخش فايل Recently Used Data فرمان آخرين داده ها
۲۳ ). با كليك كردن اين قسمت فهرست آخرين فايل داده هايي كه در اس پي اس اس
ضبط شده اند ظاهر م ي شود. حال روي نام فايل مورد نظر خود كليك مي كنيم تا آن
فايل باز شود.
Recently Used Data قسمت آخرين داده ها ،File ٢٣ بخش فايل - شكل ١
Recently Used Files فرمان آخرين فايل ها File قسمت بعدي در بخش فايل
است كه داراي فهرست آخرين فايل هاي نوع ديگري (فايل گزارش و فايل
SPSS... ٣٨ برنامه كامپيوتري آمار
برنامه نويسي) است كه در ا س پي اس اس ضبط شد ه اند. با كليك كردن روي نام فايل
.(۲۴- مورد نظر خود آن فايل باز مي شود (شكل ۱
Recently Used Files قسمت آخرين فايل ها ،File ٢٤ بخش فايل - شكل ١
فرمان بازكردن
قسمت داده ها ،Open در قسمت باز كردن ،File اين فرمان در بخش فايل
۲۵ ). با ورود به اين قسمت (كليك كردن آن ) صفحه باز كرد ن - قرار دارد (شكل ۱
۲۶ ). در اين صفحه در خانه قسمت ضبط - ظاهر مي شود (شكل ۱ Open Data داده ها
فصل اول: فايل دادهها ٣٩
قسمتي (فلدري) كه فايل مورد نظر خود را در آن ضبط كرده ايم مشخص
مي كنيم. با اين عمل در خانه اصلي صفحه مذكور نام فايل هاي متعدد ظاهر م ي شود
كه از بين آنها فايل مورد نظر خود را انتخاب (روي آن كليك ) كرده، سپس روي
قسمت بازكردن كليك مي كنيم تا فرمان اجرا شده و فايل مورد نظر باز
شود. به عنوان مثال، براي بازكزدن فايل پيمايش نگرش ها در صفحه بازكرد ن داده ها
را و سپس نام فايل را انتخاب كرده ، My Document ابتدا قسمت اسناد Open Data
روي قسمت بازكردن كليك مي كنيم.
Data قسمت داده ها ،Open قسمت باز كردن ،File ٢٥ بخش فايل - شكل ١
قسمت گزارش و قسمت برنامه نويسي در قسمت باز
هم براي باز كردن اين نوع فاي ل ها است . با كليك كردن اين قسم ت ها Open كردن
صفحه باز كردن آن فاي ل ها باز م ي شود و مانند دستورالعمل فوق فايل مورد نظر خود
را باز مي كنيم.
SPSS... ٤٠ برنامه كامپيوتري آمار
Open Data ٢٦ صفحه باز كردن داده ها - شكل ١
تمرين
۱. فايل خود (پيمايش نگرش ها) را به سه طريق بازكنيد:
الف: در صفحه بازخواني فايل
ب: با فرمان آخرين داده ها
ج: با فرمان بازكردن.
فصل دوم: پردازش داده ها
بعد از اتمام متغيرنامه و داد ه نامه و تشكيل فايل داد ه هاي تحقيق بايد با پردازش داده ها
آنها را براي محاسبات آماري آماده كرد . پردازش داده ها شامل خطايابي، تجديد
طبقه بندي و مقياس سازي است كه در اين فصل بدانها مي پردازيم.
۱ خطايابي
داده ها از مرحله گردآوري تا ورود به برنامه اس پي اس اس و تشكيل فايل داده ها در
معرض خطاهاي تصادفي قرار دارند؛ هنگام گردآوري داد ه ها در مصاحب ه هاي
حضوري چه بسا پرسشگر در درج پاسخ برخي از سؤالات اشتباه كند (م ث ً لا سن ۲۵
را ۵۲ يادداشت كند ) يا سؤالات يا پاسخ هايي را از قلم بيندازد . در مرحله وارد كردن
داده هاي پرسشنامه به كامپيوتر هم ممكن است در تايپ برخي از پاسخ ها (داده ها )
اشتباه رخ دهد . از اين رو، بعد از تشكيل فايل داده ها حتي الامكان بايد آنها را
شناسايي و ا صلاح كرد . با اين كه هرگز نمي توان داده ها را كام ً لا از خطا زدود اما
مي توان بخشي از آنها را با استفاده از توزيع فراواني متغيرها و جدول تقاطعي
متغيرهاي زمينه اي برطرف كرد.
SPSS... ٤٢ برنامه كامپيوتري آمار
خطايابي با توزيع فراواني
اولين گام در بررسي خطاهاي احتمالي در داده ها، بررسي توزيع فر اواني تك تك
متغيرها و وارسي كدها است تا اگر كد غيرعادي پيدا شد، يعني كدي كه در زمره
كدهاي تعريف شده متغيرهاي كيفي يا اعداد رايج متغيرهاي كمي قرار ندارد آن را
استفاده مي كنيم. Freqencies اصلاح كنيم. بدين منظور از فرمان توزيع فراواني
Frequencies ١ قسمت فرمان توزيع فراواني - شكل ٢
قسمت آمارتوصيفي ،Analyiz در بخش تحليل Freqencies فرمان توزيع فراواني
قسمت توزيع فراواني قرار دارد ،Descriptive Statistics
۱). با ورود به اين قسمت (كليك كردن آن ) صفحه توزيع فراواني - (شكل ۲
.(۲- باز مي شود (شكل ۲ Freqencies
فصل دوم: پردازش دادهها ٤٣
Frequencies ٢ صفحه توزيع فراواني - شكل ٢
از خانه سمت چپ متغير يا مجموعه اي از Freqencies در صفحه توزيع فراواني
متغيرها را انتخاب كرده (روي آن كليك كرده ) و روي فلش بين دو خانه
كليك مي كنيم تا متغيرهاي منتخب (بلوكه شده ) به خانه سمت راست منتقل شود .
سپس قسمت تأييد را كليك مي كنيم تا فرمان توزيع فراواني اجرا شود . با
SPSS Viewer اجراي اين فرمان، جدول توزيع فراواني متغير در صفحه گزارش
ظاهر مي شود.
سؤال ” چ ه سن ي را برا ي ) V ۳ جدول توزيع فراواني متغير 1 - به عنوان مثال، شكل ۲
ازدوا ج پسرمناس ب م يداني د؟“) پيمايش نگرش ها است كه با اجراي فرمان توزيع
اين متغير در فايل گزارش آمده است . ستون اول اين جدول مبين Freqencies فراواني
سنين مختلفي است كه پاسخگويان براي ازدواج پسران مناسب تشخيص داد ه اند .
۱۹ ، ... تا ۳۰ سال سنين معقول و متعارفي ، همانطور كه مشاهده م ي كنيم سنين ۱۸
براي پاسخ اين سؤال است، اما آخرين عدد ۹۲ سال است كه پاسخي غيرعادي
است.
SPSS... ٤٤ برنامه كامپيوتري آمار
V ٣ گزارش جدول توزيع فراواني متغير 1 - شكل ٢
سؤال ” در خانواد ه شما تصمي م نهاي ي را چ ه ،V يا در جدول توزيع فراواني متغير 6
۴) مي بينيم كه علاوه بر كدهايي كه قب ً لا در متغيرنامه - كس ي م يگيرد؟“ (شكل ۲
تعريف كرده ايم كد ۶ آمده است كه كدي تعري ف نشده است و بنا براين كد
غيرعادي است.
اصلاح خطاها
هنگام پيداشدن كدهاي غيرعادي و تعريف نشده بايد در داده نامه شماره پرسشنامه اي
را كه كد غيرعادي يا تعريف نشده دارد پيدا كرد و سپس با مراجعه به پرسشنامه
فصل دوم: پردازش دادهها ٤٥
پاسخ درج شده در پرسشنامه را وارسي كرد . اگر كد در ج شده در پرسشنامه كد
تعريف شده اي بود معلوم است كه كد تعري ف نشده ناشي از خطاي تايپ است و آن
را در داده نامه اصلاح مي كنيم. اما اگر كد درج شده در پرسشنامه نيز كد تعري فنشده
بود پس خطا در مرحله درج پاسخ در پرسشنامه (هنگام مصاحبه ) رخ داده است . در
كيبورد Del به شمار آورده، با دكمه حذف (missing) اين صورت آن را داده ناقص
حذف مي كنيم.
V ٤ گزارش جدول توزيع فراواني متغير 6 - شكل ٢
در داده نامه روي يكي V به عنوان مثال، براي وارسي كد تعريف نشده ۶ متغير 6
آن را پيدا Find كليك كرده، سپس با فرمان يا فتن V از خانه هاي ستون متغير 6
در رديف دوم فايل داد ه ها، قسمت يافتن قرار دارد . Find مي كنيم. فرمان يافتن
SPSS... ٤٦ برنامه كامپيوتري آمار
باز مي شود Find and Replace با كليك كردن اين قسمت صفحه يافتن وجايگزيني
عدد ۶ را درج كرده، روي Find ۵). سپس در اين صفحه در خانه يا فتن - (شكل ۲
قسمت يافتن بعدي كليك مي كنيم. با اين فرمان كد تعري ف نشده ۶ در
پيدا مي شود. V ستون متغير 6
حال در همين رديف به ستون شماره پرسشنامه (ستون آخر ) مي رويم و شماره
پرسشنامه را پيدا م ي كنيم كه در اين مثال، پرسشنامه شماره ۱۴ است . سپس به
پرسشنامه مذكور مراجعه كرده و پاسخ درج شده را وارسي مي كنيم. فرض كنيم در
اين مثال مشاهده مي كنيم كد درج شده در پرسشنامه كد ۳ است؛ بنابراين در داده نامه
مورد (پرسشنامه) شماره ۱۴ را به V فايل پيمايش نگرش ها كد تع ريف نشده ۶ متغير 6
كد ۳ تبديل مي كنيم.
Find and Replace ٥ صفحه يافتن و جايگزيني - شكل ٢
نيز به همين منوال عمل كرده، فرضًا مي بينيم V در باره كد غيرعادي ۹۲ متغير 1
كه متعلق به مورد (پرسشنامه) شماره ۱۸ است . با مراجعه به اصل پرسشنامه مذكور
مي بينيم كه پرسشگر اشتباهًا عدد ۹۲ را درج كرده است . از آنجا كه عدد واقعي
فصل دوم: پردازش دادهها ٤٧
نامعلوم است لاجرم در داد ه نامه فايل خود اين عدد غيرعادي را حذف مي كنيم
كيبورد را مي زنيم تا حذف شود ). Del (روي عدد ۹۲ كليك كرده، دكمه حذف
مي كنيم. Save سرانجام تغييرات را ضبط
خطايابي با جدول تقاطعي
با تشكيل جدول تقاطعي مناسب بين متغيرهاي زمين ه اي (متغيرهايي چون سن، جنس ،
تحصيلات، وضع فعاليت و امثالهم) مي توان به وارسي منطقي براي اصلاح پاسخ هاي
متناقض پرداخت . مث ً لا بين سن و تحصيلات بايد رابطه اي منطقي وجود داشته باشد؛
كسي كه سن خود را ۱۷ سال ذكر كرده است معمو ً لا تحصيلاتش نم ي تواند ليسانس
يا بالاتر از آن باشد . اگر در پاسخ هاي كسي چنين تناقصي بين اين دو متغير ديديم يا
در سن وي خطا رخ داده است يا در تحصيلاتش . در اين صورت اگر با مراجعه به
پرسشنامه خطايي در تايپ داده ها رخ نداده باشد با بررسي ويژگي هاي ديگر وي
( مث ً لا وضع تأهل ) شايد بتوان مشخص كرد كداميك داده ناقص است . در غير اين
صورت بايد هر دو داده را به داده ناقص تبديل كرد. بدين ترتيب مي توان تا حد
زيادي خطاهاي تصادفي كدگذاري و خاصه خطاهاي مشهود آن را اصلاح كرد.
قسمت آمارتوصيفي ،Analyiz در بخش تحليل Crosstabs فرمان جدول تقاطعي
- قسمت جدول تقاطعي قرار دارد (شكل ۲ ،Descriptive Statistics
باز Crosstabs ۶). با ورود به اين قسمت (كليك كردن آن ) صفحه جدول تقاطعي
۷). در اين صفحه دو متغير زمينه اي را كه مي توان به رابطه اي - مي شود (شكل ۲
منطقي بين آنها قائل بود از بين متغيرهاي خانه سمت چپ انتخاب كرده، يكي را به
منتقل مي كنيم . سپس Column(s) و ديگري را به خانه ستون Row(s) خانه سطر
فرمان را تأييد مي كنيم.
SPSS... ٤٨ برنامه كامپيوتري آمار
Crosstabs ٦ قسمت جدول ت قاطعي - شكل ٢
Crosstabs ٧ صفحه جدول تقاطعي - شكل ٢
به عنوان مثال، انتظار داريم فقط كساني به سؤال ” اگر شاغل، حقو قبگير هستيد ؟“
خود را شاغل (V پاسخ دهندكه در پاسخ سؤال وضع فعالي ت(متغير 23 (V (متغير 24
فصل دوم: پردازش دادهها ٤٩
۸) مي بينيم كه يك - معرفي كرده باشند . در جدول تقاطعي اين دو متغير (شكل ۲
خانه دار اظهار كرده حقو قبگير است. با ديدن چنين تناقصي بين اين دو متغير ابتدا
بايد شماره پرسشنامه حاوي اين تناقض را پيدا كنيم . پيدا كردن شماره پرسشنامه اي
بر حسب دو متغير مستلزم آن است كه فايل داد ه ها بر حسب دو متغير مورد نظر
مرتب شود.
V با 24 V ٨ گزارش جدول تقاطعي متغير 23 - شكل ٢
در قسمت مرتب سازي موردها Data در بخش داده ها Sort فرمان مرتب سازي
۹). با ورود به اين قسمت (كليك كردن آن ) - قرار دارد (شكل ۲
۱۰ ). در اين صفحه از - باز مي شود (شكل ۲ Sort Cases صفحه مرتب سازي موردها
خانه سمت چپ دو متغير مورد نظر را به ترتيب انتخاب كرده، به خانه سمت راست
منتقل مي كنيم و فرمان را تأييد مي كنيم. حال در داده نامه در ستون آن دو
متغير به دنبال طبقات يا كدهاي مورد نظر مي گرديم.
SPSS... ٥٠ برنامه كامپيوتري آمار
Sort ٩ قسمت مرتب سازي - شكل ٢
Sort ١٠ صفحه مرتب سازي - شكل ٢
مرتب كرده، در V و 24 V در اين مثال، فايل داد ه ها را بر حسب دو متغير 23
او V در بين خانه دارها به دنبال موردي مي گرديم كه براي متغير 24 V ستون متغير 23
۱۱ ). موردي كه پيدا مي كنيم پاسخگوي - كد ۱ (پاسخ بله ) درج شده است (شكل ۲
شماره ۷۵ است . سپس پرسشنامه شماره ۷۵ را وارسي كرده، م ي بينيم در پرسشنامه
فصل دوم: پردازش دادهها ٥١
هم همان كدها (پاسخ ها) درج شده است . حال پرسش هاي مرتبط ديگر را وارسي
سؤال ” چقدر از شغ ل خود راض ي هستيد ؟“) ) V كرده، فرضًا مي بينيم در متغير 25
پاسخ ” زياد“ درج شده است . در نتيجه م ي توان حدس زد كه پاسخگوي مذكور
پاسخ وي را از خانه دار به شاغل تبديل مي كنيم. V شاغل است. بنا بر اين، در متغير 23
V و 24 V ١١ جدول داده نامه، مرتب شده بر حسب متغير 23 - شكل ٢
با خطايابي از طريق توزيع متغير و جدول تقاطعي م ي توان برخي از خطاهاي
احتمالي را رفع كرد اما همه خطاها را نم ي توان شناسايي و برطرف كرد . خطاي
پرسشگر در درج پاسخ تعري ف شده اي به جاي پاسخ تعري ف شده ديگر ، يا درج
اشتباهي عددي عادي براي متغير چه در مرحله پرسشگري و چه در مرحله تايپ
داده ها در كامپيوتر از خطاهايي اس ت كه قابل تشخيص نيست . در واقع، هيچ وقت
نمي توان مطمئن شد كه داده هاي تحقيق بدون خطا است . با اين همه با استفاده از دو
تكنيك مذكور سعي مي كنيم تا جايي كه مقدور است خطاهاي احتمالي را شناسايي
و برطرف كنيم.
SPSS... ٥٢ برنامه كامپيوتري آمار
تمرين
دامنه پاس خ هاي تك تك متغيرهاي فايل خود Freqencies ۱. با فرمان توزيع فراواني
(پيمايش نگرش ها) را وارسي كنيد و در صورت پيدا كردن كد يا عدد غيرعادي
آن را اصلاح كنيد.
۲. با تشكيل جدول تقاطعي مناسب بين متغيرهاي زمينه اي، فايل خود
پيمايش نگرش ها را براي اصلاح پاسخ هاي متناقض وارسي كنيد.
۲ تجديدطبقه بندي
طبقات سؤالات باز و سؤالات بسته پرطبقه را معمو ً لا به طبقات معدودتري تبديل
مي كنيم تا كار تحليل و تفسير آنها ساده شود . سؤال باز سؤالي است كه پاسخ آن با
گزينه هاي مشخص پيشاپيش محدود نشده است و هر پاسخي كه طي مصاحبه بدان
بدهند طبقه (پاسخ) آن به شمار م ي آيد و پر سشگر مؤظف به درج دقيق آن در
پرسشنامه است . كدگذاري پاسخ ها هم بعد از گردآوري داد ه ها صورت مي گيرد؛ به
هر پاسخ يك كد داده مي شود و به همان ترتيب در كامپيوتر تايپ مي شود . سپس
محقق با وارسي پاس خ ها و بر اساس طرحي مفهومي به مقول ه بندي و طبقه بندي كلي
آنها مي پردازد.
سؤال ” مهمتري ن صف ت ي ك آد م خو ب چيس ت؟“) ) V به عنوان مثال، متغير 15
پيمايش نگرش ها، سؤال باز است و پاسخ هايي كه بدان داده اند بدين شرح است :
، انسانيت با كد ۱، خو ش قلب بودن= ۲، صداق ت= ۳، امانتدار ي= ۴، كم ك ب ه ديگرا ن= ۵
، نجابت= ۶، راستگويي= ۷، ايمان= ۸، درستكاري= ۹، رفتار مناسب= ۱۰ ، خدمت به مرد م= ۱۱
وجدان اخلاق ي= ۱۲ ، اخلا ق خو ب= ۱۳ (نم يدان م= ۹۸ ، و امتنا ع از پاس خ= ۹۹ هم داده
فصل دوم: پردازش دادهها ٥٣
ناقص). با وارسي اين پاس خ ها م ي توان گزين ه صداقت= ۳ و راستگويي= ۷را كه مترادف
هستند در يك طبقه (مث ً لا با نام راستگويي) قرار داد و كمك به ديگران= ۵ و خدمت ب ه
مردم= ۱۱ را در طبقه اي ديگر و الي آخر.
در مورد متغيرها ي نيمه باز (سؤالي كه هم داراي گزينه هاي معين است و هم
مي توان پاسخ ديگري بدان داد ) نيز مي توان ساير پاسخ ها را يا در همان طبقات
(گزينه هاي) معين قرار داد يا چند طبقه معدود براي آنها تشكيل داد.
تجديد طبقه بندي را م ي توان به دو طريق انجام داد : تجديدطبقه بندي تحت عنوان
متغيري ديگر و تجديدطبق ه بندي تحت عنوان همان متغير . براي تجديد طبقه بندي در
فايل داده ها ابتدا بايد طبقه بندي خود را مشخص كنيم . سپس با يكي از دو فرم ان
فوق آن را اجرا مي كنيم.
تحت عنوان متغيري ديگر
در Recode into Different Variables فرمان تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر
در قسمت تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر ،Transform بخش تبديل
۱۲ ). با كليك كردن اين - قرار دارد (شكل ۲
(۱۳- قسمت و باز شدن صفحه فرمانتجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر (شكل ۲
از خانه سمت چپ متغير خود را انتخاب كرده، به خانه وسط منتقل م ي كنيم . سپس
خانه بالاي سمت راست ) نامي جديد براي متغير درج م ي كنيم؛ ) Name در خانه نام
و تعداد طبقات را اضافه مي كنيم تا مبين متغير r معمو ً لا به آخر نام همان متغير حرف
خانه ) Lable تجديدطبقه بندي شده و تعداد طبقات آن باشد. در خانه تعريف متغير
پايين سمت راست ) هم مي توانيم مفهوم متغير را تعريف كنيم (اين تعريف را
مي توان در متغيرنامه هم انجام داد ). سپس قسمت تغيير را كليك مي كنيم.
با اين عمل نام جديد در خانه وسط در مقابل نام متغير قرار مي گيرد.
SPSS... ٥٤ برنامه كامپيوتري آمار
١٢ قسمت تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر - شكل ٢
۱۳ صفحه تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر - شكل ۲
V15r نام جديد آ ن را 4 ،V به عنوان مثال، اگر در تجديدطبقه بندي متغير 15
انتخاب كرده، قسمت تغيير را كليك كنيم در مقابل نام متغير تجديد
.V15 → V15r طبقه بندي شده نام متغير جديد به اين صورت ظاهر مي شود: 4
حال بعد از ايجاد متغيري با نامي متفاوت، قسمت مقادير قبلي و جديد
۱۴ ). در اين صفحه در - را باز (كليك ) مي كنيم (شكل ۲
فصل دوم: پردازش دادهها ٥٥
New ) و در سمت چپ كدهاي جديد (Old Value) قسمت سمت چپ كدهاي قبلي
را وارد مي كنيم. (Value
١٤ صفحه مقاديرقبلي وجديد تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر - شكل ٢
را بدين صورت تحت عنوان متغ ير V به عنوان مثال، فرض كنيم برآنيم متغير 15
تجديدطبقه بندي كنيم: V15r4
طبقات جديد طبقات قبلي
راستگويي= ۱ → صداقت= ۳ و راستگويي= ۷
۱ دگرخواهي= ۲ → كمك به ديگران= ۵ و خدمت به مردم= ۱
انسانيت= ۳ → انسانيت= ۱ و خو ش قلب بودن= ۲
، ساير= ۴ → امانتداري= ۴، نجابت= ۶، ايمان= ۸، درستكاري= ۹
۱ رفتار مناسب= ۱۰ ، وجدان اخلاقي= ۱۲ و اخلاق خوب= ۳
نميدانم= ۹۸ → نميدانم= ۹۸
امتناع از پاسخ= ۹۹ → امتناع از پاسخ= ۹۹
SPSS... ٥٦ برنامه كامپيوتري آمار
كد Old Value براي اين تجديدطبقه بندي، در سمت چپ در قسمت مقدارقبلي
كد جديد ۱ را وارد New Value قبلي ۳ و در سمت راست در قسمت مقدارجديد
كرده و قسمت افزودن را كليك مي كنيم. با اين عمل تجديدطبقه بندي به
۱۵ ). همينطور كد - 3 در خانه پايين سمت چپ ظاهر م ي شود (شكل ۲ → صورت 1
۷ را به كد ۱ و كد ۵ و ۱۱ را به كد ۲ تبديل مي كنيم.
V15r تحت عنوان 4 ،V ١٥ تجديدطبقه بندي متغير 15 - شكل ٢
براي تبديل كد ۱ و ۲ به كد ۳ هم مي توان به روال فوق به صورت جدا عمل كرد
و هم مي توان به صورت گروهي با استفاده از قسمت دامنه عمل كرد :
دامنه را فعال كرده (روي آن كليك مي كنيم )، كد اول (در اين مثال
كد ۱) را در خانه اول و كد آخر (در اين مثال كد ۲) را در خانه دوم وارد مي كنيم و
كد جديد (در اين مثال New Value سپس در سمت راست در قسمت مقدارجديد
كد ۳) را وارد كرده و قسمت افزودن را كليك مي كنيم . با اين عمل
فصل دوم: پردازش دادهها ٥٧
1 در خانه پايين سمت چپ ظاهر thru 2 → كدهاي تجديدطبقه بندي به صورت 3
مي شود.
و دو كد ۹۸ و ۹۹ (System-missing) داده هاي ناق ص ر ا كه شام ل ازقل م افتاد ه
(نمي دانم و امتناع از پاسخگويي ) است هم به همان صورت كدهاي قبلي تكرار
و در سمت System-missing مي كنيم: در سمت چپ روي قسمت ازقلم افتاد ه
كليك كرده، سپس قسمت Copy old value راست روي قسمت كپي مقاديرقبلي
افزودن را كليك مي كنيم. اين عمل تجديدطبقه بندي به صورت
در خانه پايين سمت چپ ظاهر مي شود. براي تكرار دو كد ۹۸ و SYSMIS→Copy
استفاده Copy old value و قسمت كپي مقاديرقبلي Range ۹۹ هم از قسمت دامنه
98 ظاهر مي شود. thru 99→Copy مي كنيم كه نتيجه آن به صورت
براي تبديل بق يه طبقات به طبقه ساير (كد ۴) در سمت چپ روي قسمت
كليك كرده، در سمت راست در قسمت مقدارجديد All other values سايرمقادير
كد ۴ را وارد كرده و قسمت افزودن را كليك مي كنيم كه New Value
ظاهر مي شود. ELSE → نتيجه آن به صورت 4
۱۵ ) قسمت ادامه را كليك كرده، - با اتمام تبديل كدها (مانند شكل ۲
به دنبال آن فرمان تجديدطبقه بندي را تأييد مي كنيم . با اين عمل متغير
در ستون آخر داد ه نامه ما تشكيل مي شود . سپس با V15r تجديد طبقه بندي شده 4
و ديگر ويژگي هاي (Lable مراجعه به صفحه متغيرنامه مفهوم متغير (تعريف متغير
آن متغير را تعريف مي كنيم.
تحت عنوان همان متغير
طبقات Recode into Same Variables در تجديدطبقه بندي تحت عنوان همان متغير
متغير را تغيير مي دهيم ب دون آن كه متغير جديدي تشكيل دهيم . فرمان تجديد
در قسمت تجديد Transform طبقه بندي تحت عنوان همان متغير در بخش تبديل
SPSS... ٥٨ برنامه كامپيوتري آمار
طبقه بندي تحت عنوان همان متغير قرار دارد
۱۶ ). با كليك كردن اين قسمت و باز شدن صفحه فرمان تجديدطبقه بندي - (شكل ۲
۱۷ ) از خانه سمت چپ متغير خود را انتخاب - تحت عنوان همان متغير (شكل ۲
كرده، به خانه سمت راست منتقل م ي كنيم . سپس قسمت مقادير قبلي و جديد
را كليك مي كنيم تا صفحه مقادير قبلي و جديد باز شود
.(۱۸- (شكل ۲
١۶ قسمت تجديدطبقه بندي تحت عنوان همان متغير - شكل ٢
صفحه مقادير قبلي و جديد اين شيوه تجديدطبقه بندي مانند صفحه مقادير قبلي
۱۴ ) است و فقط - و جديد شيوه تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغيري ديگر (شكل ۲
فاقد برخي از قسمت ها نظير كپي مقادير قبلي است. در اينجا نيز
مانند شيوه قبلي كد هر طبقه اي را كه م ي خواهيم تغيير دهيم به كد طبقه جديد تبديل
مي كنيم، اما بر خلاف شيوه قبلي به كد طبقاتي كه نم ي خواهيم تغيير دهيم دست
نمي زنيم. از اين رو، به قسمت كپي مقاديرقبلي نيازي نيست.
فصل دوم: پردازش دادهها ٥٩
١٧ صفحه تجديدطبقه بندي تحت عنوان همان متغير - شكل ٢
١٨ صفحه مقاديرقبلي وجديد تجديدطبقه بندي تحت عنوان همان متغير - شكل ٢
نحوه تغيي ر كدها در اين شيوه تجديدطبقه بندي مانند شيوه تجديدطبقه بندي تحت
عنوان متغيري ديگر است و به همان صورت عمل مي كنيم: در صفحه مقادير قبلي و
SPSS... ٦٠ برنامه كامپيوتري آمار
كد قبلي و در سمت راست Old Value جديد در سمت چپ در قسمت مقدار قبلي
كد جديد را وارد كرده و فرمان افزودن New Value در قسمت مقدار جديد
را كليك مي كنيم و با اتمام تبديل كدها قسمت ادامه را
كليك كرده، به دنبال آن فرمان تجديدطبقه بندي را تأييد مي كنيم . سپس
با مراجعه به صفحه متغيرنامه ويژگي هاي تغييريافته آن متغير (مانند تعريف كدها و
غيره) را اصلاح مي كنيم.
شيوه تجديدطبقه بندي تحت عنوان همان متغير از شيوه تجديدطبقه بندي تحت عنوان
متغيري ديگر ساده تر است، زيرا نه نام جديد م ي خواهد و نه تعريف تمام كدهاي
متغير جديد را . اما عيب آن در اين است كه اطلاعات اوليه متغير از بين م ي رود و
اگر به دليلي لازم باشد به آن اطلاعات اوليه مراجعه كنيم دست بسته خواهيم ماند . از
اين رو، اكيدًا توصيه مي شود براي تجديدطبقه بندي متغير از شيوه تجديدطبقه بندي
تحت عنوان متغيري ديگر استفاده كنيد تا همواره دستيابي به اطلاعات اوليه (متغير
اوليه) امكان پذير باشد.
تغيير گروهي كدها
همانطور كه ديديم كدها را مي توان به صورت گروهي به كدهاي جديد تبديل
كرد. تغيير گروهي كدها به چهار طريق صورت مي گيرد : فاصله يك كد تا كد
ديگر، فاصله كوچكترين كد تا يك كد، فاصله يك كد تا بزرگترين كد و ساير
مقادير.
فاصله يك كد تا كد ديگر
۱) قسمت دامنه ۸- ۱۴ يا ۲ - در اين حالت در صفحه مقاديرقبلي وجديد (شكل ۲
را فعال كرده (روي آن كليك م ي كنيم)، كد اول فاصله مورد نظر را در
خانه اول و كد آخر آن فاصله را در خانه دوم وارد مي كنيم و سپس در سمت راست
فصل دوم: پردازش دادهها ٦١
كد جديد را وارد كرده و فرمان افزودن New Value در قسمت مقدار جديد
را كليك مي كنيم.
پيمايش نگرش ها به گروه هاي (V به عنوان مثال، درتجديدطبقه بندي مت غير سن ( 22
سني پنج ساله به صورت سن ۱۵ تا ۱۹ به طبقه ۱، سن ۲۰ تا ۲۴ به طبقه ۲ و الي آخر
از اين شيوه استفاده م ي كنيم. در نتيجه كدهاي تجديدطبقه بندي بدين صورت در
20 ، و ... thru 24 → 2 ،15 thru 19 → خانه پايين سمت چپ ظاهر مي شود: 1
فاصله كوچكترين كدتايك كد
۱۸ ) قسمت دامنه ، از - ۱۴ يا ۲ - در اين حالت در صفحه مقاديرقبلي وجديد (شكل ۲
كوچكترين مقدار تا مقدار را فعال كرده (روي آن
كليك مي كنيم)، كدي را كه مي خواهيم فاصله تا آن كد باشد در خانه آن قسمت
كد جديد New Value وارد مي كنيم و سپس در سمت راست در قسم ت مقدارجديد
را وارد كرده و فرمان افزودن را كليك مي كنيم . به عنوان مثال، در
پيمايش نگرش ها به گروه هاي سني پنج ساله به (V تجديد طبقه بندي متغير سن ( 23
صورت سن ۱۵ تا ۱۹ به طبقه ۱، سن ۲۰ تا ۲۴ به طبقه ۲ و الي آخر مي توانيم طبقه
اول را با استفاده از اين شيوه تشكيل دهيم . در نتيجه اين فاصله تجديد طبقه بندي
.Lowest thru 19 → شده به اين صورت در خانه پايين سمت چپ ظاهر م يشود: 1
فاصله يك كد تا بزرگترين كد
۱۸ ) قسمت دامنه ، از - ۱۴ يا ۲ - در اين حالت در صفحه مقاديرقبلي وجديد (شكل ۲
اين مقدارتا بزرگترين مقدار را فعال كرده (روي آن
كليك مي كنيم)، كدي را كه مي خواهيم فاصله از آن كد شروع شود در خانه آن
كد جديد New Value وارد مي كنيم و سپس در سمت راست در قسمت مقدارجديد
را وارد كرده و فرمان افزودن را كليك مي كنيم.
SPSS... ٦٢ برنامه كامپيوتري آمار
پيمايش نگرش ها به (V به عنوان مثال، در تجديد طبق ه بندي متغي ر سن ( 23
گروه هاي سني پنج ساله به صورت سن ۱۵ تا ۱۹ به طبقه ۱، سن ۲۰ تا ۲۴ به طبقه ۲
و الي آخر م ي توانيم با استفاده از اين شيوه سنين ۵۰ سال و بيشتر را به عنوان طبقه ۸
تشكيل دهيم . در نتيجه اين فاصله تجديد طبقه بندي شده به اي ن صورت در خانه پايين
50 thru Highest → سمت چپ ظاهر مي شود: 8
ساير مقادير
در اين حالت كه آخرين حالت تغيير گروهي كدها است در صفحه مقادير قبلي و
۱۸ ) قسمت ساير مقادير را فعال كرده، - ۱۴ يا ۲ - جديد (شكل ۲
كد جديد را وارد كرده و فرمان New Value در سمت راست در قسمت مقدارجديد
افزودن را كليك مي كنيم.
از اين شيوه تغيير گروهي كدها فقط هنگامي استفاده مي كنيم كه همه كدهاي
ديگر را (ولو به صورت كپي) تجديدطبقه بندي كرده باشيم.
V15r به متغير 4 V به عنوان مثال، همانطور كه در تجديدطبقه بندي متغير 15
ديديم بعد از تجديد كد برخي از طبقات ب راي تبديل بقيه طبقات به طبقه ساير (كد
۴) در سمت چپ روي قسمت سايرمقادير كليك كرده، در
كد ۴ را وارد كرده و فرمان New Value سمت راست در قسمت مقدارجديد
ظاهر ELSE → افزودن را كليك مي كنيم كه نتيجه آن به صورت 4
.(۱۵- مي شود (شكل ۲
تجديدطبقه بندي همزمان چندمتغير
اگر نحوه تجديدطبق ه بندي چند متغير مانند هم بود مي توان اين عمل را به طور
را V و 11 V هم زمان براي همه اجرا كرد . به عنوان مثال، اگر برآن باشيم متغيرهاي 10
فصل دوم: پردازش دادهها ٦٣
، كه متغيرهاي ترتيبي پن ج طبقه اي هستند ( كام ً لا مخال ف= ۱، مخال ف= ۲، مرد د= ۳
موافق= ۴ و كام ً لا مواف ق= ۵) با ادغام دو طبقه اول در يك طبقه و دو طبقه آخر هم در
( يك طبقه، به متغير ترتيبي سه طبقه اي تبديل كنيم ( مخال ف= ۱، مرد د= ۲، مواف ق= ۳
۱۹ متغيرها را يكي يكي وارد كرده و به هر كدام نام جديدي مي دهيم - مانند شكل ۲
و قس مت تغيير را كليك مي كنيم.
V و 11 V ١٩ تجديدطبقه بندي همزمان دو متغير 10 - شكل ٢
سپس وارد صفحه مقادير قبلي و جديد مي شويم و كد ۱
تا ۲ را به كد ۱، كد ۳ را به ۲، وكد ۴ تا ۵ را به كد ۳ تبديل كرده، ساير كدها (كد
۲۰ ). در آخر كار هم قسمت ادامه - داده هاي ناقص ) را هم كپي م ي كنيم (شكل ۲
را كليك كرده، به دنبال آن فرمان تجديدطبقه بندي را تأييد
مي كنيم. سپس با مراجعه به صفحه متغيرنامه ويژگي هاي تغييريافته آن متغيرها (مانند
تعريف كدها و ...) را اصلاح مي كنيم.
SPSS... ٦٤ برنامه كامپيوتري آمار
V و 11 V ٢٠ مقاديرقبلي وجديد دو متغير 10 - شكل ٢
تمرين
۱. با فرمان تجديدطبقه بندي تحت عنوان متغير يديگر متغير سن را در فايل
پيمايش نگرش ها تحت عنوان متغيري ديگر به صورت گروه هاي ۵ ساله طبقه بندي
كنيد. سپس با مراجعه به صفحه متغيرنامه مفهوم متغير جديد و ديگر ويژگي هاي
آن را تعريف كنيد.
متغير ترتيبي پنج طبقه اي هستند و طبقات آنها به V ۲. تمام متغيرهايي كه مانند 8
صورت خيل يكم= ۱، كم= ۲، تا حدود ي= ۳، زياد= ۴ و خيل يزياد= ۵است با ادغام دو
طبقه اول در يك طبقه و دو طبقه آخر هم در يك طبقه، به متغير ترتيبي سه
طبقه اي ( كم= ۱، تاحدودي= ۲، زياد= ۳) تحت عنواني ديگر تبديل كنيد.
متغير ترتيبي پنج طبقه اي هستند و طبقات آنها به V ۳. تمام متغيرهايي كه مانند 10
صورت كام ً لا مخال ف= ۱، مخال ف= ۲، مرد د= ۳، مواف ق= ۴ و كام ً لا مواف ق= ۵است با
فصل دوم: پردازش دادهها ٦٥
ادغام دو طبقه اول در يك طبقه و دو طبقه آخر در يك طبقه، به متغير ترتيبي سه
طبقه اي ( مخالف= ۱، مردد= ۲، موافق= ۳) تحت عنواني ديگر تبديل كنيد.
به متغير د و طبقه اي وضع اشتغال employ را تحت عنوان (V ۴. متغير وضع فعاليت ( 23
(شاغل با كد ۱ و غيرشاغل با كد ۰) تبديل كنيد.
را تحت عنواني ديگر با ادغام سه V و 31 V30 ،V ۵. سه متغير ترتيبي پنج طبقه اي 8
طبقه اول در يك طبقه و د و طبقه آخر هم در يك طبقه به متغير دو طبق ه اي
( كم= ۰، زياد= ۱) تبديل كنيد.
به متغير تحصيلات س ه طبقه اي V16r را تحت عنوان 3 (V ۶. متغير تحصيلات ( 16
شامل زيرديپلم، ديپلم و عالي تبديل كنيد.
به صورت زير به متغير ي كمي Educ را تحت عنوان (V ۷. متغير تحصيلات ( 16
(تحصيلات برحسب سال) تبديل كنيد:
طبقات جديد طبقات قبلي
۰ → ب يسواد
۱ → خواند نونوشت ن يا سوادقرآن ي
۵ → ابتداي ي
۸ → راهنماي ي,سيك ل
۱۰ → دبيرستا ن
۱۲ → ديپل موپي شدانشگاهي
۱۴ → فو قديپلم
۱۶ → ليسان س
۱۸ → فو قليسان س
نميدانم= ۹۸ → نميدانم= ۹۸
امتناع از پاسخ= ۹۹ → امتناع از پاسخ= ۹۹
SPSS... ٦٦ برنامه كامپيوتري آمار
۳ مقياس سازي
تركيب چند متغير براي ساختن متغيري مركب را مقياس سازي مي گوييم . تركيب
چندگويه ه م ارز براي ساختن مقياس ي كه معرف مفهومي (متغيري) تك بعدي است
و احتساب همبستگي درون ي گويه ها (مث ً لا با ضريب آلفاي كرونباخ ) يا تركيب چند
متغير ناه م ارز براي ساختن مقياسي براي مفهومي چندبعدي عمل رايجي در تحليل
داده ها است . مقياس سازي از مراحل مقدماتي و آماده سازي داده ها براي محاسبات
آماري و تحليل داد ه ها است . مقياس سازي در اس پي اس اس به دو طريق صورت
مي گيرد: با فرمان جمع كردن و فرمان ميانگين گيري.
جمع كردن
قسمت محاسبه متغير Transform براي فرمان جمع كردن در بخش تبديل
۲۱ ). با اين فرمان صفحه - را كليك مي كنيم (شكل ۲
۲۲ ). در اين صفحه در خانه - باز مي شود (شكل ۲ Compute Variable محاسبه متغير
متغيرهدف نام متغير جديد را درج كرده و قسمت نوع و تعريف
متغير را كليك م ي كنيم. حال در صفح ه اي كه باز مي شود متغير
جديد را تعريف كرده، قسمت ادامه را كليك مي كنيم. سپس در صفحه
محاسبه متغير از خانه پايين سمت چپ متغيرهايي را كه م ي خواهيم با هم جمع كنيم
يكي يكي وارد خانه فرمول عددي كرده، بين آنها ع لامت
به اضافه + مي گذاريم.
،V به عنوان مثال، در بين متغيرهاي پيمايش نگرش ها مي بينيم كه سه متغير 12
مشابه هم (هم ارز) بوده، همگي به نوعي درستكاري مردم را مي سنجند. V و 14 V13
فصل دوم: پردازش دادهها ٦٧
Compute Variable ٢١ قسمت محاسبه متغير - شكل ٢
Compute Variable ٢٢ صفحه محاسبه متغير - شكل ٢
بنابراين، تصميم مي گيريم مقياسي تحت عنوان ” درستكار ي“ از اين سه متغير
در خانه Compute Variable بسازيم. بدين منظور با بازكردن صفحه محاسبه متغير
SPSS... ٦٨ برنامه كامپيوتري آمار
درج كرده، در صفحه Scale نام متغير جديد را فرضًا 1 Target Variable متغير هدف
آن را ” ميزان درستكاري برحسب مجموع سه Type & Lable نوع و تعريف متغير
Numeric را وارد خانه فرمول عددي V متغير“ تعريف مي كنيم. حال ابتدا متغير 12
و علامت + و V كرده و علامت به اضافه + مي گذاريم. سپس متغير 13 Expression
سپس فرمان را .(V12 + V13 + V را وارد مي كنيم (بدين صورت : 14 V متغير 14
تأييد مي كنيم.
در اين مثال، عدد ۱ متغيرها به معني درستكاري كم و عدد ۵ به معني درستكاري
زياد است . ٤ از اين رو، مقياسي كه ساخته ايم متغيري كمي است و نمره ۳ آن به
معني كمترين ميزان درستكاري و نمره ۱۵ آن به معني بيشترين ميزان درستكاري
است.
دامنه نمرات مقياسي كه با فرمان جمع كردن ساخته مي شود متكي بر تعداد
متغيرهاي تشك يل دهنده آن است . از اين رو، تفسير نمرات آن خاصه در مقايسه با
نمرات مقياس هاي ديگر دشوار مي شود. گذشته از اين، در اين فرمان هرگاه در يك
مورد يكي از متغيرهاي متشكله مقياس داده ناقص باشد نمره مقياس براي آن مورد
محاسبه نشده و داده ناقص محسوب مي شود.
۴. اين سه متغير ترتيبي هستند، با اين همه معمو ً لا بر اي ساختن مقياس ، اين دست متغيرهاي ترتيبي
را مسامحتًا متغير كمي در نظر گرفته و با عددي كردن طبقات ترتيبي (از ۱ براي طبقه پايين
شروع مي كنيم و به طبقات بالاتر عدد بالاتر اختصاص مي دهيم ) آنها را وارد محاسبه مقياس
مي كنيم.
فصل دوم: پ